The population of the early Polish Christian cemetery in Grodowice on the basis of archaeological, anthropological, and molecular research
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA67.2019.010Słowa kluczowe:
inhumation graves, early medieval period, Małopolska (Lesser Poland), funeral riteAbstrakt
The aim of this study is to present a full characterization and catalogue of the graves of the early medieval inhumation necropolis that was recently found at the edge of the loess uplands in the western part of Małopolska (Lesser Poland) – specifically, in Grodowice, Kazimierza Wielka district. The second aim is to determine the matrilineal genetic structure and to present the first medieval population-level human DNA study from Małopolska. The necropolis, which was excavated in 2005-2008 at site 1, is situated in an open field on the culmination of a broad, flat hill being part of a longitudinal range of hills separating the valleys of two larger rivers – namely, the Nidzica and Młyńska. The excavations resulted in the discovery of 35 inhumation graves, partly arranged in regular rows, dating to the early medieval period. The deceased were placed mostly in regular pits with their heads to the west. Very few traces of wooden coffins were recorded. 32 skeletons were classified in anthropological analysis. They present all age classes: Infans/Juvenis (13 graves), Juvenis/Adultus (8 graves, incl. 3 females and 3 males), Adultus/Maturus (9 graves, incl. 3 females and 3 males), and Senilis (1 grave). Various pathological changes and injuries were recorded: teeth plaque, enamel hypoplasia, caries, spine and long bone degenerations, cribra orbitalia, Schmorl’s nodes. Thirteen mtDNA sequences were made which encompass almost the entire range of Western Eurasian macro-haplogroups. Artefacts were recorded in 11 graves, such as: temple rings, coins, finger rings, beads, and coins. They occurred in
female, male, and child graves alike. The cemetery at Grodowice, like the majority of inhumation cemeteries in Małopolska, was probably founded in the
second half or towards the end of the 10th century. Graves with coins indicate that it still functioned in the late 11th century. It cannot be ruled out that the Grodowice necropolis ceased to function as a result of the construction of churches in nearby Kazimierza Mała (probably as early as in the 11th century) and Bejsce (12th century or the first half of the 13th century).
Pobrania
Bibliografia
Anderson S., Bankier A.T., Barrel B.G., De Brujin M.H., Coulson A.R., Drouin J., Eperon I.C., Nierlich D.P., Roe B.A., Sanger F., Schreier P.H., Smith A.J., Staden R., Young I.G. (1981). Sequence and Organization of the Human Mitochondrial Genome. Nature, 290, 457-465.
Andrews R.M., Kubacka I., Chinnery P.F., Lightowlers R.N., Turnbull D.M., Howell N. (1999). Reanalysis and Revision of the Cambridge Reference Sequence for Human Mitochondrial DNA. Nature Genetics, 23, 147.
Bajka M., Florek M. (2011). Nowe dane do badań nad cmentarzyskami wczesnośredniowiecznego Sandomierza. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 33, 169-180.
Bartys J. (1936a). Materjały prehistoryczne z Goszyc, pow. miechowski. Przegląd Archeologiczny, 5 (2-3), 181- 185.
Bartys J. (1936b). Wczesnohistoryczne cmentarzysko szkieletowe we wsi Samborzec, pow. Sandomierz. Przegląd Archeologiczny, 5, 1933-1936, 171-178.
Behar D.M., Van Oven M., Rosset S., Metspalu M., Loogväli E.L., Silva N.M. (2012). A “Copernican” reassessment of the human mitochondrial DNA tree from its root. American Journal of Human Genetics, 90, 675-684.
Bergman P. (1986). Częstość występowania wybranych cech niemetrycznych czaszki w zależności od cribra orbitalia i wyposażenia grobów. Przegląd Antropologiczny, 52, 103-112.
Błaszczyk D., Goslar T., Zaitz E. and Zaitz M. (2015). Datowanie radiowęglowe grobu nr 19 z cmentarzyska w Krakowie na Zakrzówku. Materiały Archeologiczne, 40, 221-236
Bollongino R., Nehlich O., Richards M.P., Orschiedt J., Thomas M.G. (2013). 2000 years of parallel societies in Stone Age Central Europe. Science, 342, 479-481.
Borowska-Strugińska B. (2017). Antropologiczna analiza szczątków kostnych. In: A. Hrychała (ed.). Wielokulturowe stanowisko 3 w Czerniczynie w świetle badań archeologicznych w latach 1981-1985 (202-223). Hrubieszów.
Boruc K. (1971). Charakterystyka antropologiczna materiału osteologicznego z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Pałecznicy, pow. proszowicki. Kraków (unpublished master thesis stored in the Archives of the Department of Anthropology, Jagiellonian University).
Brandt G., Haak W., Adler C.J., Roth C., Szecsenyi-Nagy A. (2013). Ancient DNA Reveals Key Stages in the Formation of Central European Mitochondrial Genetic Diversity. Science, 342, 257-261.
Brotherton P., Haak W., Templeton J., Brandt G., Soubrier J., Jane Adler C. (2013). Neolithic mitochondrial haplogroup H genomes and the genetic origins of Europeans. Nature Communications, 4, 1764.
Brown T., Brown K. (2011). Biomolecular Archaeology. An Introduction. 1th ed. Chichester. Buko A., Kara M. (2014). Chronology of cemetery. In: A. Buko (ed.). Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland (425-442). Series: East Central and Eastern Europe in the Middle Ages. Leiden, Boston: Brill.
Buko A., Kara M. (2016). Chronologia cmentarza. In: A. Buko (ed.). Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego (446-452). Warszawa: IAE PAN.
Castagne F., Kokowski A. (1989). Dalsze badania ratownicze w Drążgowie stan. 1, gm. Ułęż, woj. Lubelskie. Sprawozdania UMCS, 32-34. Charzewska J. (1963). Opis szczątków kostnych z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Gorysławicach, In: Badania archeologiczne w okolicy Wiślicy. Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej, II, 201-210.
Comas D., Calafell F., Mateu E., Pérez-Lezaun A., Bosch E., Martínez-Arias R., Clarimon J., Facchini F., Fiori G., Luiselli D., Pettener D., Bertranpetit J. (1998). Trading genes along the silk road: mtDNA sequences and the origin of central Asian populations. American Journal of Human Genetics, 63(6), 1824-38.
Comas D., Plaza S., Wells R.S., Yuldaseva N., Lao O., Calafell F., Bertranpetit J. (2004) Admixture, migrations, and dispersals in Central Asia: evidence from maternal DNA lineages. European Journal of Human Genetics, 12(6), 495-504.
Csősz A., Szécsényi-Nagy A., Csákyová V., Langó P., Bódis V., Köhler K., Tömöry G., Nagy M., Mende B.G. (2016). Maternal Genetic Ancestry and Legacy of 10(th) Century AD Hungarians. Scientific Reports, 6, 3:334-46.
Csákyová V., Szécsényi-Nagy A., Csősz A., Nagy M., Fusek G., Langó P., Bauer M., Mende B.G., Makovický P., Bauerová M. (2016). Maternal Genetic Composition of a Medieval Population from a Hungarian- Slavic Contact Zone in Central Europe. PLoS ONE, 11(3), e0151206.
Curta F. (2001). The making of the Slavs. History and archaeology of the Lower Danube Region, ca. 500–700. Cambridge studies in medieval life and thought Fourth series 52. Cambridge; New York. Dąbrowska E. (1964). Sprawozdanie z badań wykopaliskowych prowadzonych na grodzisku „Zamczysko” w Chrobrzu, pow. Pińczów, w latach 1959-60. Sprawozdania Archeologiczne, XVI, 274-285.
Dąbrowski P. (2012). Analiza antropologiczna szczątków kostnych ze stanowiska archeologicznego – Prząsław 1, gm. Jędrzejów, woj. świętokrzyskie, sezon 2012. In: K. Nowaczyk, L. Nowaczyk, Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych na stanowisku 1 w Prząsławiu (AZP 90-59/1), gm. Jędrzejów, pow. jędrzejowski, woj. świętokrzyskie przeprowadzonych w związku z budową Północnej obwodnicy Jedrzejowa w ciągu DK 78. Leszno (unpublished typescript stored in the Archives of the National Heritage Board of Poland).
Derbeneva O.A., Starikovskaya E.B., Wallace D.C., Sukernik R.I. (2002). Traces of early Eurasians in the Mansi of northwest Siberia revealed by mitochondrial DNA analysis. American Journal of Human Genetics, 70(4), 1009-1014.
Derenko M., Denisova G., Malyarchuk B., Dambueva I., Bazarov B. (2018). Mitogenomic diversity and differentiation of the Buryats. Journal of Human Genetics, 63(1), 71-81.
Derenko M., Malyarchuk B., Grzybowski T., Denisova G., Dambueva I., Perkova M., Dorzhu C., Luzina F., Lee H.K., Vanecek T., Villems R., Zakharov I. (2007). Phylogeographic analysis of mitochondrial DNA in northern Asian populations. American Journal of Human Genetics, 81(5), 1025-1041.
Dannenberg H. (1876-1905). Die deutschen Münzen der sächsischen und fränkischen Kaiserzeit, I-IV. Berlin: Weidmann. Dubis. E. (2016). Cmentarzysko wczesnośredniowieczne na placu Szczepańskim. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa Krzysztofory, 33, 73- 96.
Duma P. (2010). Grób alienata. Pochówki dzieci nieochrzczonych, samobójców i skazańców w późnym średniowieczu i dobie nowożytnej. Kraków: Wydawnictwo Avalon.
Dzieńkowski T. (2017). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe I późnośredniowieczna osada wiejska. In: A. Hrychała (ed.). Wielokulturowe stanowisko 3 w Czerniczynie w świetle badań archeologicznych w latach 1981-1985 (94-189). Hrubieszów.
Dzieńkowski T., Gołub S. (2012). Zosin, woj. Lubelskie. Wielokulturowe stanowisko nad Bugiem – osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne cmentarzysko. In: U. Kurzątkowska, A. Zakościelna, J. Libera (eds.), Badania archeologiczne w Polsce środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie w roku 2011. Streszczenia referatów XXVIII Konferencji Sprawozdawczej. Lublin - Zamek Lubelski, 29-30 marca 2011 r. (40-41). Lublin: Instytut Archeologii UMCS, Muzeum Lubelskie.
El Najjar M., Ryan D., Turner II Ch. and Loroff B. (1976). Etiology of porotic hyperostosis among the historic Anasazi Indians of South Western United States. American Journal of Physical Anthropology, 44, 447- 488.
Excoffier L., Lischer H.E.L. (2010). Arlequin suite ver 3.5: a new series of programs to perform population genetics analyses under Linux and Windows. Molecular Ecology Resources, 10, 564-567.
Faccia K.J., Williams R.C. (2008). Schmorl’s Nodes: Clinical Significance and Implications for the Bioarchaeological Record. International Journal of Osteoarchaeology, 18, 28-44.
Fedorova S.A., Bermisheva M.A., Villems R., Maksimova N.R., Khusnutdinova E.K. (2003). Analysis of mitochondrial DNA haplotypes in Yakut population. Molecular Biology, 37(4), 643-53. Fisher A. (1921). Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego. Lwów. Florek M. (2016). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Sandomierzu-Kamieniu Plebańskim. In: B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (eds.). Od Bachórza do Światowita ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu archeologicznym, historycznym i językoznawczym. Studia źródłoznawcze dedykowane Profesorowi Michałowi Parczewskiemu w 70-tą rocznicę urodzin (533-542). Kraków-Rzeszów.
Foltyn E.M. (2008). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Tychach-Cielmicach. Cmentarz lokalnej społeczności wiejskiej. Tyskie Zeszyty Historyczne, 2, Tychy.
Garbacik J. (2005). Analiza anatomo-antropologiczna szkieletów z Witowa (koniec XI w.). Kraków (unpublished typescript of a master’s thesis in the Archives of the Anthropology Department, Jagiellonian University).
Gardawski A., Miszkiewicz B. (1956). Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Gnieszowicach, pow. Sandomierz. Materiały Wczesnośredniowieczne, 4, 163- 170.
Gawlik A., Godlewski P. (2008). Monety piastowskie z Witowa. Alma Mater, 99, 85-88. Gawlik A., Godlewski P. (2009). Rescue excavations at site 1 in Witów, Proszowice district. Seasons 2004–2006. Recherches Archéologiques. NS 1, 83-99.
Gąssowski J. (1953). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Złotej pod Sandomierzem. Wiadomości Archeologiczne, 19, 80-92.
Gąssowski J. (1969). Materiały do osadnictwa wczesnośredniowiecznej Sandomierszczyzny. Materiały Wczesnośredniowieczne, 6, 303-473.
Ginalski J., Kotowicz P. (2004). Elementy uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego z grodziska wczesnośredniowiecznego „Horodyszcze” w Trepczy pow. Sanok, stan 2. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 25, 187-257. Gleń E. (1977). Analiza uzębienia czaszek z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w Krakowie na Zakrzówku. Materiały Archeologiczne, 17, 195-200.
Glinianowicz M., Kotowicz P. (2016). Cmentarzysko wczesnośredniowieczne. In: M. Glinianowicz, S. Kadrow, P.N. Kotowicz, A. Nowak, W. Poradyło, Boratyn, pow. jarosławski, stan. 17. Materiały z osad kultury mierzanowickiej i grupy tarnobrzeskiej oraz z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego (183-221). Rzeszów: Via Archaeologica Ressoviensa.
Głosek M. (1984). Miecze środkowoeuropejskie z X-XV wieku. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne. Głowa W. (2008). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe na Rynku Głównym w Krakowie (unpublished typescript stored in the archives of the Historical Museum of the City of Kraków).
Głowa W. (2010). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe na Rynku Głównym w Krakowie. Krzysztofory, 28(1) 129-144.
Godlewski P. (2009). Rescue excavations at the multi-cultural site 1 in Grodowice, Kazimierza Wielka district, season 2005. Recherches Archéologiquees. NS, 1, 37- 47.
Gokcumen O., Dulik M.C., Pai A.A., Zhadanov S.I., Rubinstein S., Osipova L.P., Andreenkov O.V., Tabikhanova L.E., Gubina M.A., Labuda D., Schurr T.G. (2008). Genetic Variation in the Enigmatic Altaian Kazakhs of South-Central Russia: Insights into Turkic Population History. American Journal of Physical Anthropology, 136(3), 278-93.
Goslar T. (2016). Wyniki kalibrowanych datowań radiowęglowych prób z cmentarzyska w Bodzi wykonanych w Poznańskim Laboratorium Radiowęglowym metodą 14C AMS. In: A. Buko (ed.). Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego (453-454). Warszawa: IAE PAN.
Grygiel R. (2014). Cmentarzysko wareskich drużynników w Lutomiersku. In: R. Grygiel, T. Jurek (eds.). Początki Łęczycy, t. 2, Archeologia o początkach Łęczycy (679-751). Łódź: Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi. Gumowski M. (1939). Corpus Numorum Poloniae I, Kraków: Polska Akademia Umiejętności. Haduch E. (1997). Ludność kultury mierzanowickiej z Szarbi, woj. kieleckie na tle populacji środkowoeuropejskich z wczesnego okresu epoki brązu. Kraków: Wydawnictwo PIT.
Hanuliak M. (1994). Malé Kosihy I. Pohrebisko z 10.–11. storočia (archeologicko-historické vyhodnotenie).
Nitra. Horai S., Murayama K., Hayasaka K., Matsubayashi S., Hattori Y., Fucharoen G., Harihara S., Park K.S., Omoto K., Pan I.H. (1996). MtDNA polymorphism in East Asian Populations, with special reference to the peopling of Japan. American Journal of Human Genetics 59(3), 579-90.
Howell N., Elson J.L., Howell C., Turnbull D.M. (2007). Relative Rates of Evolution in the Coding and Control Regions of African mtDNAs. Molecular Biology and Evolution, 24, 2213 – 2221.
Imaizumi K., Parsons T.J., Yoshino M., Holland M.M. (2002). A new database of mitochondrial DNA hypervariable regions I and II sequences from 162 Japanese individuals. International Journal of Legal Medicine, 116 (2), 68-73. Informator Archeologiczny 2009. Badania za rok 1998. Warszawa. Informator Archeologiczny 2010. Badania za rok 1997. Warszawa. Irwin J.A.,
Ikramov A., Saunier J., Bodner M., Amory S., Röck A., O’Callaghan J., Nuritdinov A., Atakhodjaev S., Mukhamedov R., Parson W., Parsons T.J. (2010). The mtDNA composition of Uzbekistan: a microcosm of Central Asian patterns. International Journal of Legal Medicine, 124(3), 195-204.
Juras A., Dabert M., Kushniarevich A., Malmström H., Raghavan M., Kosicki J.Z., Metspalu E., Willerslev E., Piontek J., Caramelli D. (2014). Ancient DNA Reveals Matrilineal Continuity in Present-Day Poland over the Last Two Millennia. PLoS ONE 9, 10 (e110839).
Kaczanowski K. (1977). Monografia antropologiczna wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Krakowie – Zakrzówku. Materiały Archeologiczne, 17, 171- 194.
Kalmár T., Bachrati C.Z., Marcsik A., Raskó I. (2000). A simple and efficient method for PCR amplifiable DNA extraction from ancient bones. Nucleic Acids Research, 28, 67.
Kara M. (2017). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko z Poznania-Sołacza przy ul. Góralskiej nr 7. In: A. Różański (ed.), Studia dedykowane Hannie Kóčce-Krenz. Część I (131-162). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Kępa M., Głąb H. (2011). Analiza anatomo-antropologiczna serii szkieletów z cmentarzyska grodowego na Wzgórzu Zamkowym w Sanoku. In: S. Cygan, M. Glinianowicz, P. Kotowicz (eds.) In silvis campis… et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim. Collectio Archaeologica Ressoviensis 14 (221-231). Rzeszów–Sanok: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Muzeum Historyczne w Sanoku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Kępa M., Kozłowska A., Szostek K. (2009). Wstępny raport z analizy anatomo-antropologicznej materiału osteologicznego ze stanowiska Modlnica 5 k. Krakowa (unpublished typescript stored in the archives of the Krakowski Zespół do Badań Autostrad). Kraków.
Kiersnowski R. (1958). O tzw. „luźnych” znaleziskach monet wczesnośredniowiecznych w Polsce. Wiadomości Archeologiczne, 25, 181-196.
Kilger Ch. (2000). Pfennigmärkte und Währungslandschaften. Monetarisierungen im sächsisch-slawischen Grenzland ca. 965-1120. Commentationes de Nummis Saeculorum 9-11 in Suecia Repertis, N. S. 15. Stockholm: Royal Swedish Academy of Letters, History and Antiquities.
Kizowska B. (1994). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko na Łysej Górze w Kamieniu Plebańskim (unpublished typescript stored in the archives of the Archaeology Institute, UMCS). Kokowscy E. i A.(1997). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko rzędowe w miejscowości Drążgów (Kolonia) stan. 1, woj. Zamojskie. Archeologia Polski Środkowowschodniej, 2, 280-286.
Kokowski A., Machul C., Rogatko C. (1988). Drążgów (Kolonia), gm. Ułęż, woj. lubelskie, Sprawozdania UMCS, 11-13.
Kołodziej M., Pankowska A. Szostek K. (2015). Badania materiału osteologicznego z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego Modlnica, stan. 5. In: K. Dzięgielewski, M. Dzięgielewska, A. Sztyber (eds.), Modlnica, stan. 5. Od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce (461-471). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.
Komitowski D. (1975). Badania paleopatologiczne szczątków kostnych wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Złotej Pińczowskiej. Wiadomości Archeologiczne, 11(1), 113-118.
Kong Q.P., Yao Y.G., Liu M., Shen S.P., Chen C., Zhu C.L., Palanichamy M.G., Zhang Y.P. (2003). Mitochondrial DNA sequence polymorphisms of five ethnic populations from northern China. Human Genetics, 113(5), 391-405.
Koperski A. (1987). Rezultaty ratowniczych prac wykopaliskowych na stanowisku Przemyśl, ul. Krasińskiego w 1979 r. Materiały i Studia Muzealne, 6, 209-239.
Koperski A. (1988). Komunikat z badań ratowniczych wczesnośredniowiecznego grobu szkieletowego w Przemyślu przy ul. Pstrowskiego. Rocznik Przemyski, 26, 391-400.
Koperski A. (1989). Nowe wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Przemyślu, ul. Krasińskiego 49. Rocznik Przemyski, 26, 413-420. Koperski A. (1996). Przemyśl. In: I. Fodor, L. Révész, M. Wolf, I.M. Nepper (eds), The Ancient Hungarians. Exhibition Catalogue (439-448). Budapest: Hungarian National Museum.
Koperski A. (2003). Groby wojowników z koniem na cmentarzysku „staromadziarskim” w Przemyślu. In: M. Dulinicz (ed.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu (365-374). Warszawa-Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Koperski A. (2010a). Wczesnośredniowieczne osadnictwo na terenie Przemyśla. In: E. Sosnowska (ed.), Przemyśl wczesnośredniowieczny (93-176). Przemyśl: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Koperski A. (2010b). Cmentarzysko staromadziarskie z X w. w Przemyślu. In: E. Sosnowska (ed.), Przemyśl wczesnośredniowieczny (365-387). Przemyśl: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Koperski A., Kociuba J. (1994). Dwa wczesnośredniowieczne groby szkieletowe w Łowcach, gm. Chłopice, pow. Przemyśl. Rocznik Przemyski, 29-30, 87-91.
Koperski A., Parczewski M. (1978). Wczesnośredniowieczny grób Węgra-koczownika z Przemyśla. Acta Archaeologica Carpathica, 18, 151-192.
Kozłowski T., Stepańczak B., Reitsema L., Osipowicz G., Szostek K., Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska K., Pawlyta J., Paluszkiewicz Cz., Witas H. (2014). Osteological, chemical and genetic analyses of the human skeleton from a neolithic site representing the Globular Amphora Culture (Kowal, Kuyavia Region, Poland). Anthropologie, 52(1), 91-111.
Kóčka-Krenz H. (1971). Esowate kabłączki skroniowe z terenu Polski północno-zachodniej. Fontes Archaeologici Posnanienses, 22, 97-143.
Kóčka-Krenz H. (1993). Biżuteria północno-zachodniosłowiańska we wczesnym średniowieczu. Poznań.
Kóčka-Krenz H. (2007). Wczesnośredniowieczna biżuteria metalowa ze zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego. In: W. Brzeziński (ed.), Skarby wieków średnich. Katalog wystawy (20-51). Warszawa. Kubica A. (2012). Najnowsze odkrycia wczesnośredniowiecznych cmentarzysk szkieletowych z terenu Małopolski. Kraków (unpublished typescript stored in the Archives of the Institute of Archaeology, Jagiellonian University).
Kubica-Grygiel A. (2014). An Early Medieval cemetery at Grodowice, in the Kazimierza Wielka district. Sprawozdania Archeologiczne, 66, 359-384.
Kurasiński T., Skóra K. (2012). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski. Łódź.
Lee H.Y., Yoo J.E., Park M.J., Chung U., Shin K.J. (2006). Mitochondrial DNA control region sequences in Koreans: identification of useful variable sites and phylogenetic analysis for mtDNA data quality control. International Journal of Legal Medicine, 120(1), 5-14.
Li H., Cai X., Winograd-Cort E.R., Wen B., Cheng X., Qin Z., Liu W., Liu Y., Pan S., Qian J., Tan C.C., Jin L. (2007). Mitochondrial DNA diversity and population differentiation in southern East Asia. American Journal of Physical Anthropology, 134(4), 481-8.
Lis P. (1996). Wczesnośredniowieczne groby z miejscowości Bochotnica, gm. Kazimierz Dolny, woj. Lublin. Archeologia Polski Środkowowschodniej, 1, 199-202.
Liu C., Wang S.Y., Zhao M., Xu Z.Y., Hu Y.H., Chen F., Zhang R.Z., Gao G.F., Yu Y.S., Kong Q.P. (2010). Mitochondrial DNA polymorphisms in Gelao ethnic group residing in Southwest China. Forensic Science International: Genetics, 5(1), 4-10.
Lucacs I.R. (1989). Dental paleopathology: methods for reconstructing of dietary patterns. In: M. İşcan, K. Kennedy (eds.) Reconstruction of life from skeleton (262- 286). New York: A. R. Riss. Int.
Mabuchi T., Susukida R., Kido A., Oya M. (2007). Typing the 1.1 kb control region of human mitochondrial DNA in Japanese individuals. Journal of Forensic Science, 52(2), 355-363.
Mann R.W., Murphy S.P. (1990). Regional Atlas of Bone Disease. A Guide to Pathologic and Abnormal Variation in the Human Skeleton. Springfield, Illinois: Charles C Thomas, Publisher.
Marciniak J. (1960). Cmentarzysko szkieletowe z okresu wczesnośredniowiecznego w Strzemieszycach Wielkich, pow. Będzin. Materiały Wczesnośredniowieczne, 5, 141-185.
Markiewicz M. (2008). Biżuteria szklana z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk strefy chełmińskodobrzyńskiej (=Mons Sancti Laurenti 4). Toruń.
Maruyama S., Minaguchi K., Saitou N. (2003). Sequence polymorphisms of the mitochondrial DNA control region and phylogenetic analysis of mtDNA lineages in the Japanese population. International Journal of Legal Medicine, 117(4), 218-25.
Mazur A., Mazur K. (2011). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko przy trakcie sandomierskim w Wawrzeńczycach- bilans trzech sezonów badań. In: S. Cygan, M. Glinianowicz, P. Kotowicz (eds.), In silvis campis… et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim. Collectio Archaeologica Ressoviensis 14 (421-431). Rzeszów–Sanok: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Muzeum Historyczne w Sanoku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Mazurkiewicz R. (2002). Analiza antropologiczna materiałów kostnych ze stanowiska 4 w Lelowicach, gm. Radziemnice. Materiały Archeologiczne, 33, 137-140.
Miechowicz Ł. (2006). Zjawisko „obola zmarłych” na przykładzie źródeł etnograficznych z obszaru Polski. In: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (eds.), Środowisko pośmiertne człowieka (=Funeralia Lednickie 9) (89-98). Poznań.
Miechowicz Ł. (2011). By pewniej i szybciej przeniósł się na tamten świat… Pieniądz jako element praktyk pogrzebowych na Mazowszu, Podlasiu i w Małopolsce w średniowieczu i czasach nowożytnych. In: S. Cygan, M. Glinianowicz, P. Kotowicz (eds.), In silvis campis…et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim. Collectio Archaeologica Ressoviensis 14 (331-355). Rzeszów–Sanok: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Muzeum Historyczne w Sanoku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Mietlińska J. (2015). Analiza antropologiczna szkieletów ze Stręgoborzyc, woj. małopolskie. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica, 30, 277-296.
Miśkiewicz M. (1967). Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Złotej pińczowskiej, pow. Pińczów. In: W. Antoniewicz, P. Biegański (eds.), Metodyka naukowo- techniczna badań archeologicznych i antropologicznych. Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Wrocławskiej 4 (95-139). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Miśkiewicz M. (1968). Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Jaksicach, pow. Kazimierza Wielka. Wiadomości Archeologiczne, 33, 421-423.
Mitrus E. (1998). Wyniki badań archeologicznych w Deszkowicach, stan. 1, pow. zamojski. Archeologia Polski Środkowowschodniej, 3, 197-202.
Morawski W., Zaitz E. (1977). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Krakowie na Zakrzówku. Materiały Archeologiczne, 17, 53-152.
Musianowicz K. (1960). Granica mazowiecko-drehowicka na Podlasiu we wczesnym średniowieczu. Materiały Wczesnośredniowieczne, 5, 187-230.
Nicholas K.B., Nicholas H.B.J., Deerfield D.W. (1996). GeneDoc: Analysis and visualization of genetic variation. EMBNEW.NEWS, 4(1), 14.
Nowaczyk K., Nowaczyk L. (2012). Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych na stanowisku 1 w Prząsławiu (AZP 90-59/1), gm. Jędrzejów, pow. jędrzejowski, woj. świętokrzyskie przeprowadzonych w związku z budową Północnej obwodnicy Jędrzejowa w ciągu DK 78. Leszno (unpublished typescript stored in the Archives of the National Heritage Board of Poland).
Olesiejczuk F. (2000). Zwyczaje i obrzędy ludu Międzyrzeczcyzny. Drelów.
Oota H., Kitano T., Jin F., Yuasa I., Wang L., Ueda S., Saitou N., Stoneking M. (2002). Extreme mtDNA homogeneity in continental Asian populations. American Journal of Physical Anthropology, 118(2), 146-53.
van Oven M., Kayser M. (2009). Updated comprehensive phylogenetic tree of global human mitochondrial DNA variation. Human Mutation, 30, 386-394.
Pacocha K, Smoroń W., Wrębiak A. (2006). Analiza antropologiczna szkieletów z Witowa, stanowisko 1, pow. proszowicki, woj. małopolskie. Kraków (unpublished typescript in the Archives of Antropology Department, Jagiellonian University)
Pakendorf B., Novgorodov I.N., Osakovskij V.L., Danilova A.P., Protod’jakonov A.P., Stoneking M. (2006). Investigating the effects of prehistoric migrations in Siberia: genetic variation and the origins of Yakuts. Human Genetics, 120(3), 334-353.
Pakendorf B., Wiebe V., Tarskaia L.A., Spitsyn V.A., Soodyall H., Rodewald A., Stoneking M. (2003). Mitochondrial DNA evidence for admixed origins of central Siberian populations. American Journal of Physical Anthropology, 120(3), 211-24.
Petehyrycz W., Ters’kyj Ś. (1997). Materiały z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska we wsi Walawa koło Przemyśla. Rocznik Przemyski, 30(5), 107-118.
Pfeiffer H., Steighner R., Fisher R., Mörnstad H., Yoon C.L., Holland M.M. (1998). Mitochondrial DNA extraction and typing from isolated dentin-experimental evaluation in a Korean population. International Journal of Legal Medicine, 111(6), 309-313.
Pimenoff V.N., Comas D., Palo J.U., Vershubsky G., Kozlov A., Sajantila A. (2008). Northwest Siberian Khanty and Mansi in the junction of West and East Eurasian gene pools as revealed by uniparental markers. European Journal of Human Genetic, 16(10), 1254-64.
Piontek J. (1992). Stres w populacjach pradziejowych: założenia, metody i wstępne wyniki badań. In: F. Rożnowski (ed.), Biologia populacji ludzkich współczesnych i pradziejowych (321-345). Słupsk.
Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska K., Masłowska A., Kozłowski T., Chudziak W., Bojarski J., Robaszkiewicz A., Witas H.W. (2016). Analysis of medieval mtDNA from Napole cemetery provides new insights into the early history of Polish state. Annals of Human Biology, 44(1), 91-94.
Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska K., Zamerska A., Witas H.W. (2017). Ancient DNA analysis might suggest external origin of individuals from chamber graves placed in medieval cemetery in Pień, Central Poland. Anthropologischer Anzeiger, 74(4), 319-337.
Polańska M. (2011). Wczesnośredniowieczne nekropola na Sławinku w Lublinie – wyniki pierwszego etapu badań antropologicznych. In: U. Kurzątkowska, A. Zakościelna, J. Libera (eds.). Badania archeologiczne w Polsce środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie w roku 2011. Streszczenia referatów XXVIII konferencji sprawozdawczej, 28-29.
Poleski J. (2010). Von der Burg zur Stadt – zur Genese der städtischen Zentren in Kleinpolen. Acta Praehistorica et Archaeologica, 42, 71-83.
Poleski J. (2013). Małopolska w VI-X wieku. Studium archeologiczne. Historia Iagellonica. Kraków.
Puzyrev V.P., Stepanov V.A., Golubenko M.V., Puzyrev K.V., Maksimova N.R., Kharkov V.N., Spiridonova M.G., Nogovitsyna A.N. (2003). MtDNA and Y-chromosome lineages in the Yakut population. Genetika, 39(7), 975-981.
Qian Y.P., Chu Z.T., Dai Q., Wei C.D., Chu J.Y., Tajima A., Horai S. (2001). Mitochondrial DNA polymorphisms in Yunnan nationalities in China. Journal of Human Genetics, 46(4), 211-20.
Rajewski Z. (1939) Wielkopolskie cmentarzyska rzędowe okresu wczesnodziejowego. Przegląd Archeologiczny, 6, 28-85.
Reyman-Walczak B, Ilisch P., Malarczyk D., Nowakiewicz T. (2013) Frühmittelalterliche Münzfunde aus Kleinpolen. In: M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski (eds.), Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar IV (19-222). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.
Roberts Ch., Manchester K. (2005). The archaeology of disease. Stroud: Sutton Publishing. Rodak T. (2002). Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych na stanowisku 4 w Lelowicach, gm. Radziemnice, woj. małopolskie. Materiały Archeologiczne, 33, 123-132.
Rogozińska-Goszczyńska R. (1966). Sprawozdanie z badań cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w miejscowości Pałecznica, pow. Proszowice, w 1964 r. Sprawozdania Archeologiczne, 18, 253-257.
Rogozińska-Goszczyńska R. (1968). Sprawozdanie z badań w Pałecznicy, pow. Proszowice, 1965 r. Sprawozdania Archeologiczne, 19, 416-423.
Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M. (2006). Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego. Warszawa.
Röck A.W., Dür A., Van Oven M., Parson W. (2013). Concept for estimating mitochondrial DNA haplogroups using a maximum likelihood approach (EMMA). Forensic Science International: Genetics, 7, 601-609.
Rudbeck L., Gilbert M.T.P., Willerslev E., Hansen A.J., Lynnerup N., Christensen T., Dissing J. (2005). MtDNA analysis of human remains from an early Danish Christian cemetery, American Journal of Physical Anthropology, 128(2), October, 424-429. First published: 18 April 2005. https://doi.org/10.1002/ajpa.20294
Rymkiewicz M. (1996). Charakterystyka antropologiczna wczesnośredniowiecznych szczątków kostnych z Bochotnicy (gm. Kazimierz Dolny, woj. Lublin, stan. 33). Archeologia Polski Środkowowschodniej, 1, 209-211. R Development Core Team. A Language and Environment for Statistical Computing. Vienna, Austria: The R Foundation for Statistical Computing (2012). Available: http://www.r-project.org/
Sarama L. (1956). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Samborcu. Materiały i Prace Antropologiczne, 7, 5-45.
Shapiro B., Hofreiter M. (2012). Ancient DNA methods and protocols. Methods in Molecular biology. New York. Skinner M., Godmann A. H. (1992). Anthropological uses of developmental defects of enamel. In: S.R. Saunders, M.A. Katzenberg (eds.) Skeletal biology of past people. Research. Methods (151-174). New York: Willey Liss. Int.
Slatkin M. (1995). A measure of population subdivision based on microsatellite allele frequencies. Genetics, 139, 457-462.
Smutek K. (1952). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Grodźcu k. Będzina. Z otchłani wieków, 21(2), 59- 61.
Soares P., Achilli A., Semino O., Davies W., Macaulay V., Bandelt H.J. (2010). The Archaeogenetics of Europe. Current Biology, 20, 174-183.
Sosnowska E. (2010). Przemyśl wczesnośredniowieczny. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Stanaszek Ł.M. (1998). Praktyki antywampiryczne w XI w. stosowane na terenie cmentarzyska szkieletowego na Wzgórzu Świętojakubskim w Sandomierzu. Biuletyn Antropologiczny, 2, 18-31.
Stewart J.B., Chinnery P.F. (2015). The dynamics of mitochondrial DNA heteroplasmy: implications for human health and disease. Nature Revievs. Genetics, 16(9), 530-42.
Stronczyński K. (1882-1884). Dawne monety polskie dynastyi Piastów i Jagiellonów, cz. I i II. Piotrków: Pański.
Suchodolski S. (1973). Mennictwo Polskie w XI i XII wieku. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Ossolineum.
Suchodolski S. (1991). Noch einmal über die Anfänge der ungarischen Münzprägung. Polish Numismatic News, 5 (Wiadomości Numizmatyczne, 34 [3-4]), 164-176.
Suchodolski S. (2012). Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficznym. Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
Szczepanek A. (2010). Analiza antropologiczna – Modlnica st. 9. Kraków (unpublished typescript stored in the Archives of Krakowski Zespół do Badań Autostrad). Szczurek T. (1995). Obol zmarłych w późnym średniowieczu w Polsce północno-zachodniej. In: M. Gącarzewicz (ed.), Pozaekonomiczne funkcje monet. X Ogólnopolska sesja numizmatyczna (79-93). Poznań.
Sztyber A. (2010a). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Modlnicy, stan. 5, gm. Wielka Wieś. Kraków (unpublished typescript stored in the Archives of the Krakowski Zespół do Badań Autostrad).
Sztyber A. (2010b). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Modlniczce, stan. 9, gm.Wielka Wieś. Kraków (unpublished typescript stored in the Archives of the Krakowski Zespół do Badań Autostrad).
Sztyber A. (2015). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Modlnicy. In: K. Dzięgielewski, M. Dzięgielewska, A. Sztyber (eds.), Modlnica, stan. 5. Od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce (309-455). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.
Sztyber A., Woźniak M. (2012). Monety z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Modlnicy, stan. 5, gm. Wielka Wieś, pow. krakowski. Notae Numismaticae, 7, 211-221.
Szydłowska E. (1967). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Cielmicach, pow. Tychy. Acta Universitatis Wratislaviensis, 56, Studia Archeologiczne, 2, 263-282.
Szymański W. (1963). Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Gorysławicach, pow. Busko. In: W. Antoniewicz, P. Biegański (eds.). Badania Archeologiczne w okolicy Wiślicy. Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej 2 (137-197). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Śnieżko M. (2016). Monety z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w Prząsławiu, pow. jędrzejowski. Wiadomości Numizmatyczne, 60 (1-2), 157-178.
Tajima A., Hayami M., Tokunaga K., Juji T., Matsuo M., Marzuki S., Omoto K., Horai S. (2004). Genetic origins of the Ainu inferred from combined DNA analyses of maternal and paternal lineages. Journal of Human Genetics, 49(4), 187-193.
Tamura K., Nei M. (1993). Estimation of the number of nucleotide substitutions in the control region of mitochondrial DNA in humans and chimpanzees. Molecular Biology and Evolution, 10, 512-526.
Tanaka M., Cabrera V.M., González A.M., Larruga J.M., Takeyasu T., Fuku N., Guo L.J., Hirose R., Fujita Y., Kurata M., Shinoda K., Umetsu K., Yamada Y., Oshida Y., Sato Y., Hattori N., Mizuno Y., Arai Y., Hirose N., Ohta S., Ogawa O., Tanaka Y., Kawamori R., Shamoto-Nagai M., Maruyama W., Shimokata H., Suzuki R., Shimodaira H. (2004). Mitochondrial genome variation in eastern Asia and the peopling of Japan. Genome Research, 14(10A), 1832-1850.
Tomková K. (2012). Pohřebiště na Levém Hradci a jeho předpolí. Katalog. In: K. Tomková (ed.), Levý Hradec v zrcadle archeologických výzkumů. Pohřebiště, I (7-272). Praha.
Tomková K., Košta J. (2015) Ranĕ středovĕké pohřebištĕ v Mĕlníku-Rousovicích. Archeologie ve středních Čechách, 19, 271-318.
Tömöry G., Csányi B., Bogácsi-Szabó E., Kalmár T., Czibula A., Csősz A., Priskin K., Mende B., Langó P., Downes C.S., Raskó I. (2007). Comparison of maternal lineage and biogeographic analyses of ancient and modern Hungarian populations. American Journal of Physical Anthropology, 134(3), 354-368.
Torroni A., Achilli A., Macaulay V., Richards M., Bandelt H.J. (2006). Harvesting the fruit of the human mtDNA tree. Trends in Genetics, 22, 339-345.
Walicka E. (1957). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w miejscowości Kobylin-Kuleszki, pow. Wysokie Mazowieckie. Wiadomości Archeologiczne, 24, 371-374.
Walker R.T., Bathurst R.R., Richman R., Gjerdrum T., Andrushko A.V. (2009). The Causes of Porotic Hyperostosis and Cribra Orbitalia: A Reappraisal of the Iron Deficiency-Anemia Hypothesis. American Journal of Physical Anthropology, 139(2), 109-125.
Wen B., Xie X., Gao S., Li H., Shi H., Song X., Qian T., Xiao C., Jin J., Su B., Lu D., Chakraborty R., Jin L. (2004). Analyses of genetic structure of Tibeto-Burman populations reveals sex-biased admixture in southern Tibeto-Burmans. American Journal of Human Genetics, 74(5), 856-865.
Wierciński A. (1967). Analiza porównawcza struktury rasowej wczesnośredniowiecznej ludności z cmentarzyska w Złotej Pińczowskiej. In: W. Antoniewicz, P. Biegański (eds.), Metodyka naukowo-techniczna badań archeologicznych i antropologicznych. Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Wrocławskiej 4 (143-156). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wiśniowski E. (1965). Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno- historyczne (=Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem UW i PW III). Warszawa.
Woźniak M. (2015). Katalog monet z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego. In: K. Dzięgielewski, M. Dzięgielewska, A. Sztyber (eds.), Modlnica, stan. 5. Od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce (457-459). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.
Wójcik A., Wójcik E. (1973). Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lubieniu, pow. Piotrków Trybunalski. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria archeologiczna, 20, 163- 177.
Wójcik W. ks. (1958). Prawo cmentarne w Polsce do połowy XVI wieku. Polonia Sacra, 10, 165-218. Yao Y.G., Kong Q.P., Bandelt H.J., Kivisild T., Zhang Y.P. (2002a). Phyloeographic differentiation of mitochondrial DNA in Han Chinese. American Journal of Human Genetics, 70(3), 635-651.
Yao Y.G., Kong Q.P., Man X.Y., Bandelt H.J., Zhang Y.P. (2003). Reconstructing the evolutionary history of China: a caveat about inferences drawn from ancient DNA. Molecular Biology and Evolution, 20(2), 214-219.
Yao Y.G., Kong Q.P., Wang C.Y., Zhu C.L., Zhang Y.P. (2004). Different matrilineal contributions to genetic structure of ethnic groups in the silk road region in china. Molecular Biology and Evolution, 21(12), 2265-2280.
Yao Y.G., Lü X.M., Luo H.R., Li W.H., Zhang Y.P. (2000). Gene admixture in the silk road region of China: evidence from mtDNA and melanocortin 1 receptor polymorphism. Genes and Genetic Systems, 75(4), 173-178.
Yao Y.G., Nie L., Harpending H., Fu Y.X., Yuan Z.G., Zhang Y.P. (2002b). Genetic relationship of Chinese ethnic populations revealed by mtDNA sequence diversity. American Journal of Physical Anthropology, 118(1), 63-76.
Zielińska M., Kotowicz P. (2011). Cmentarzysko grodowe na Wzgórzu Zamkowym w Sanoku. In: S. Cygan, M. Glinianowicz, P. Kotowicz (eds.), In silvis campis… et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim. Collectio Archaeologica Ressoviensis 14 (187-220). Rzeszów–Sanok: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Muzeum Historyczne w Sanoku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Zoll-Adamikowa H. (1966). Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski. Cz. I. Źródła. Wrocław: Ossolineum. Zoll-Adamikowa H. (1971). Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski. Cz. II. Analiza. Wrocław: Ossolineum. Zoll-Adamikowa H. (1995). Modele recepcji rytuału szkieletowego u Słowian wschodnich i zachodnich. Światowit, 40, 174-184.
Zarzycka B. (1953). Szczątki kostne ludzkie ze Złotej z XIXII w. Wiadomości Archeologiczne, 19, 93-104. Żaki A. (1974). Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej. Prace Komisji Archeologicznej PAN. Kraków- Warszawa-Wrocław-Gdańsk: Ossolineum.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License.
