Sickles of the Funnel Beaker culture in the light of use-wear and residue analysis
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA71.2019.009Słowa kluczowe:
TRB, sickles, usewear, phytoliths, wood tarAbstrakt
The aim of this paper is to present new data on the use of plants and on flint management by Funnel Beaker societies. Studies of usewear and residues on flint tools from the Polwica-Skrzypnik site complex located in SW Poland included microscopic analyses of traces, starch and phytoliths, and adhesives. According to the usewear analysis, most of the tools were used as sickle inserts. The production of sickles was mainly based on good-quality imported flint material, but local groups also supplemented their needs with local flint. The identified phytoliths can be assigned to the grass and sedge families Poaceae and Cyperaceae, respectively, and to the subfamily Panicoideae of Poaceae. Microscopic traces indicate that inserts were re-sharpened during use and recycled by modifying them into other morphological and functional tools, such as hide scrapers. FTIR and GC-MS analyses show that the resinous substance preserved on the surfaces of the flint tools is wood tar, obtained by a process of pyrolysis of the bark of Betulaceae trees.
Pobrania
Bibliografia
Anderson P., Plisson H. and Ramseyer D. 1992. La moisson au Néolithique final: approche tracéologique d'outils en silex de Montilier et de Portalban. Archäologie der Schweiz 15, 60-67.
Balcer B. 1975. Krzemień świeciechowski w kulturze pucharów lejkowatych. Eksploatacja, obróbka, rozprzestrzenienie. Wrocław: Ossolineum.
Balcer B. 1983. Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski. Wrocław: Ossolineum.
Balcer B. 2002. Ćmielów, Krzemionki, Świeciechów. Związki osady neolitycznej z kopalniami krzemienia. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Behm-Blanke G. 1963. Bandkeramische Erntegeräte. Zur Typologie der ältesten Sicheln und Erntemesser. Alt Thüringen 6, 104-175.
Bosch À., Chinchilla J. and Tarrús, J. 2006. Els objectes de fusta del poblat Neolític de La Draga. Excavacions 1995-2005 (= Monografies del Casc 6). Girona: Museu d'Arqueologia de Catalunya.
Bronk Ramsey C. and Lee S. 2013. Recent and planned development of the program OxCal. Radiocarbon 55, 3-4.
Bronowicki J. 2009. Neolityczne i wczesnobrązowe zabytki kamienne z kompleksu stanowisk w Polwicy i Skrzypniku, powiat Oława. In B. Gediga (ed.), Badania na autostradzie A4, część VI. Osadnictwo neolityczne w Polwicy i Skrzypniku, powiat Oława (=Archeologiczne Zaszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN 8). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 115-130.
Bronowicki J. and Bobak D. 1999. Schyłkowopaleolityczna pracownia krzemieniarska z miejscowości Ślęza (stanowisko 12) pod Wrocławiem. Przegląd Archeologiczny 47, 7-24.
Cholewa P. 1998. Osady neolityczne na stanowisku nr 1 w Chociwelu, gm. Strzelin. Studia Archeologiczne 30, 81-168.
Colombini M.P., Giachi G., Modugno F. and Ribechini E. 2005. Characterisation of organic residues in pottery vessels of the Roman age from Antinoe (Egypt). Microchemical Journal, 79, 83-90.
Colombini M. P., Modugno F., Ribechini E. 2006. Chemical study of triterpenoid resinous materials in archaeological findings by means of direct exposure electron ionisation mass spectrometry and gas chromatography/mass spectrometry. Rapid Communications in Mass Spectrometry 20, 1787-1800.
Dobrakowski M., Domańska J., Noworyta E. and Romanow K. 2000. Wstępne omówienie wyników ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowiskach Polwica 4, Polwica 5 i Skrzypnik 8, gm. Domaniów. Silesia Antiqua 41, 25-53.
Dobrakowski M., Domańska J., Lodowski J., Noworyta E. and Romanow K. 2001. Wstępne sprawozdanie z archeologicznych badań ratowniczych na stanowiskach: Polwica 4 i 5 oraz Skrzypnik 8, gm. Domaniów, woj. Dolnośląskie, przy budowie autostrady A4. In Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad, Ogólnopolski program ochrony archeologicznych dóbr kultury zagrożonych planowaną budową autostrad. Raport 96-99. Warszawa: Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad, 131-185.
Domańska L. 1995. Geneza krzemieniarstwa kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Łódź: Katedra Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Dreczko E. 2017. Osada społeczności kultury pucharów lejkowatych. In B. Gediga (ed.), Badania na autostradzie A4, część XV. Osadnictwo neolityczne na stanowisku 4 w Nowej Wsi Wrocławskiej (= Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN 20). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 59-148.
Dreczko E. 2018. Społeczności kultury pucharów lejkowatych na Dolnym Śląsku. Wrocław: Instytut Archeologii (unpublished PhD thesis).
Duce C., Orsini S., Spepi A., Colombini M.P., Tiné M.R. and Ribechini E. 2015. Thermal degradation chemistry of archaeological pine pitch containing beeswax as an additive. Journal of Analytical and Applied Pyrolysis 111, 254-264.
Flors E., Gibaja J.F., Ibáñez J.J. and Salazar-Garcia D.C. 2012. An antler sickle from the Neolithic site of Costamar at Cabanes (Castellón) on the Mediterranean Spanish coast. Antiquity Project Gallery 86(332): http://www.antiquity.ac.uk/projgall/gibaja332/
Font J., Salvadó N., Butí S. and Enrich J. 2007. Fourier transform infrared spectroscopy as a suitable technique in the study of the materials used in waterproofing of archaeological amphora. Analytica Chimica Acta 598, 119-127.
García-Granero J.J., Lancelotti C. and Madella M. 2016. A Methodological Approach to the Study of Microbotanical Remains from Grinding Stones: A Case Study in Northern Gujarat (India). Vegetation History and Archaeobotany 26(1) 43–57.
Georgiev G.J. 1961. Kulturgruppen der Jungsteinzeit und der Kupferzeit in der Ebene von Thrazien (Südbulgarien). In S. de Laet (ed.), L'Europe a la fin de l'age de la pierre. Actes du Symposium consacré aux problemes du Neolithique européen Prague-Liblice- Brno 5.-12. octobre 1959. Prague: Czech Academy of Sciences, 45-100.
Ginter B. and Kozłowski J.K. 1990. Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu. Warszawa: PWN.
Gurova M. 2014a. “Cereal polish”: Diagnosis, Challenge or Confusion. In J. Marreiros, N. Bicho and J.F. Gibaja (eds.), International Conference on Use-Wear Analysis, Use-Wear 2012. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 90-102.
Gurova M. 2014b. Some Examples of Technological Change in Prehistoric Bulgaria. In A. van Gijn, J.C. Whittaker and P.C. Anderson (eds.), Explaining and Exploring Diversity in Agricultural Technology (= EARTH 2). Oxford: Oxbow Books, 342-351.
Hayek E.W.H., Krenmayr P., Lohninger H., Jordis U., Sauter F. and Moche W. 1991. GC/MS and chemometrics in archaeometry. Investigation of glue on copper-age arrowheads. Fresenius' Journal of Analytical Chemistry 340(3), 153-156.
Izzo F. C., Zendri E., Bernardi A., Balliana E. and Sgobbi M. 2013. The study of pitch via gas chromatography-mass spectrometry and Fourier transformed infrared spectroscopy: the case of the Roman amphoras from Monte Poro, Calabria (Italy). Journal of Archaeological Science 40, 595-600.
Kealhofer L., Torrence R. and Fullagar R. 1999. Integrating Phytoliths within Use-Wear/Residue Studies of Stone Tools. Journal of Archaeological Science 26, 527-546.
Krupska A., Chrzanowska W. and Chrószcz A. 2009. Badania archeozoologiczne nad neolitycznymi szczątkami kostnymi zwierząt z Polwicy i Skrzypnika. In B. Gediga (ed.), Badania na autostradzie A4, część VI. Osadnictwo neolityczne w Polwicy i Skrzypniku, powiat Oława (= Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN 8). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 153-176.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 1997. Strachów. Osiedla neolitycznych rolników na Śląsku. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kulczycka-Leciejewiczowa, A. and Noworyta E. 2009. Osadnictwo neolityczne w Polwicy i Skrzypniku, powiat Oława. In B. Gediga (ed.), Badania na autostradzie A4, część VI. Osadnictwo neolityczne w Polwicy i Skrzypniku, powiat Oława (= Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN 8). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 7-114.
Lech J. 1981. Górnictwo krzemienia społeczności wczesnorolniczych na wyżynie krakowskiej, koniec VI tysiąclecia – 1 połowa IV tysiąclecia p.n.e. Wrocław: Ossolineum.
Lech J. 1986. Przemysł krzemienny społeczności jordanowskiej z Tyńca Małego, gm. Kobierzyce. Silesia Antiqua 28, 74–90.
Lech J. 1997. Materiały krzemienne z osad społeczności wczesnorolniczych w Strachowie, woj. Wrocław. In A. Kulczycka-Leciejewiczowa (ed.), Strachów. Osiedla neolitycznych rolników na Śląsku. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 229-263.
Libera J. and Zakościelna A. 2006. Inwentarze krzemienne w wyposażeniu grobów grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych. In J. Libera and K. Tunia (eds.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Lublin, Kraków: Instytut Archeologii UMCS i Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 135-169.
Linton J. 2012. Analyse technique et fonctionnelle de l’outillage en silex du Grand-Pressigny au Néolithique récent et final de la Touraine au plateau Suisse: résumé de thèse. Bulletin des amis du Musée de Préhistoire du Grand-Pressigny 63, 7-10.
Lityńska-Zając M. 2009a. Odciski roślinne w polepie z neolitycznego stanowiska Polwica-Skrzypnik, powiat Oława. In B. Gediga (ed.), Badania na autostradzie A4, część VI. Osadnictwo neolityczne w Polwicy i Skrzypniku, powiat Oława (= Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN 8). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 143-152.
Lityńska-Zając M. 2009b. Przyczynek do historii zbożowych na podstawie analizy odcisków roślinnych na polepie z wielokulturowego stanowiska Wojkowice 15, powiat Wrocław. In B. Gediga (ed.), Badania na autostradzie A4, część VII (= Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN 9). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 169-177.
Luxan M.P. and Dorrego F. 1996. Ancient XVI century mortar from the Dominican Republic: its characteristic, microstructure and additives. Cement and Concrete Research 26(6), 841-849.
Łucejko J.J., Lluveras-Tenorio A., Modugno F., Ribechini E. and Colombini M. P. 2012. An analytical approach based on X-ray diffraction, Fourier transform infrared spectroscopy and gas chromatography/mass spectrometry to characterize Egyptian embalming materials. Microchemical Journal 103, 110-118.
Łucejko J., Connan J., Orsini S., Ribechini E. and Modugno F. 2017. Chemical analyses of Egyptian mummification balms and organic residues from storage jars dated from the Old Kingdom to the Copto-Byzantine period. Journal of Archaeological Science 85, 1-12.
Madella M., Alexandré A. and Ball T. 2005. International Code for Phytolith Nomenclature 1.0. Annals of botany 96, 253-260.
Madella M. and Lancelotti C. 2012. Taphonomy and Phytoliths: A User Manual. Quaternary International 275, 76-83.
Małecka-Kukawka J. 1992. Krzemieniarstwo społeczności wczesnorolniczych ziemi chełmińskiej (2 połowa VI-IV tysiąclecie p.n.e.). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Małecka-Kukawka J. 2000. Krzemień świeciechowski w neolicie ziemi chełmińskiej. In: B. Matraszek and S. Sałaciński (eds.), Krzemień świeciechowski w pradziejach: materiały z konferencji w Ryni, 22-24.05.2000 (= Studia nad gospodarka surowcami krzemiennymi w pradziejach 4). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 155-176.
Molino T. and Cuthrell R.Q. 2011. Protocol for Recovering Starch Grains from Lithic Tools. UC Berkeley McCown Archaeobotany Laboratory Reports, Report 70.
Mulholland S.C. and Rapp Jr G. (eds.) 1992. Phytolith Systematics (= Advances in Archaeological and Museum Science 1). Boston, MA: Springer.
Nowak M. 2017. Ubiquitous settlers, consequent farmers, and monument builders. In P. Włodarczak (ed.), The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages 2: 5500-2000 BC. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 125-170.
Piperno D.R. and Pearsall D.M. 1998. The Silica Bodies of Tropical American Grasses: Morphology, Taxonomy, and Implications for Grass Systematics and Fossil Phytolith Identification. Washington, DC: Smithsonian institution press.
Powers A.H. 1992. Great Expectations: A Short Historical Review of European Phytolith Systematics. In: G. Rapp and S.C. Mulholland (eds.), Phytolith Systematics (= Advances in Archaeological and Museum Science 1). Boston, MA: Springer, 15-35.
Orsini S., Ribechini E., Modugno F., Klügl J., Di Pietro G. and Colombini M.P. 2015. Micromorphological and chemical elucidation of the degradation mechanisms of birch bark archaeological artefacts. Heritage Science 3, 1-11.
Ribechini E., Bacchiocchi M., Deviese T. and Colombini M.P. 2011. Analytical pyrolysis with in situ thermally assisted derivatisation, Py(HMDS)-GC/MS, for the chemical characterization of archaeological birch bark tar. Journal of Analytical and Applied Pyrolysis 91, 219-223.
Ribechini E., Mangani F. and Colombini M.P. 2015. Chemical investigation of barks from broad-leaved tree species using EGA-MS and GC/MS. Journal of Analytical and Applied Pyrolysis 114, 235-242.
Romanow J., Wachowski K. and Miszkiewicz B. 1973. Tomice pow. Dzierżoniów, wielokulturowe stanowisko archeologiczne. Wrocław: Ossolineum.
Saikia B. J. and Parthasarathy G. 2010. Fourier Transform Infrared Spectroscopic Characterization of Kaolinite from Assam and Meghalaya, Northeastern India. Journal of Modern Physics 1, 206-210.
Saul H., Madella M., Fischer A., Glykou A., Hartz S. and Craig O.E. 2013. Phytoliths in Pottery Reveal the Use of Spice in European Prehistoric Cuisine. PloS one 8, e70583. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0070583.
Sauter F., Jordis U., Graf A., Werther W. and Varmuza K. 2000. Studies in organic archaeometry I: Identification of the prehistoric adhesive used by the “Tyrolean Iceman” to fix his weapons. ARKIVOC 2000(5), 735-747.
Shillito L. M., Almond M. J., Wicks K., Marshall L.-J. R. and Matthews W. 2009. The use of FT-IR as a screening technique for organic residue analysis of archaeological sample. Spectrochimica Acta Part A 72, 120-125.
Twiss P.C. 1992. Predicted World Distribution of C3 and C4 Grass Phytoliths. In: G. Rapp and S.C. Mulholland (eds.), Phytolith Systematics (= Advances in Archaeological and Museum Science 1). Boston, MA: Springer, 113-128.
Vogt E. 1951. Das steinzeitliche Uferdorf Egolzwil 3 (Kt. Luzern). Zeitschrift für Schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte 12, 193-215.
Wiśniewski A. 2006. Paleolit środkowy w dolinie Odry. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytet Wrocławski.
Wojciechowski W. 1973. Osada ludności kultury pucharów lejkowatych w Janówku, pow. Dzierżoniów (= Acta Universitatis Wratislaviensis 183, Studia Archeologiczne 4). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wojciechowski W. 1988. Kontakty Dolnego Śląska z Małopolską w neolicie i wczesnej epoce brązu w świetle tzw. importów. Silesia Antiqua 30, 43–81.
Wojciechowski W. 2000. Import, eksploatacja i eksport surowców skalnych w młodszej epoce kamienia na Dolnym Śląsku. In M. Boguszewicz, A. Boguszewicz and D. Wiśniewska (eds.), Człowiek i środowisko w Sudetach. Wrocław: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, 81–98.
