Value, significance and use of 'exotic' materials – in the light of the presence of obsidian on Neolithic sites in Poland
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/76.2024.1.3616Słowa kluczowe:
obsidian, exchange, long-distance contacts, use-wear analysis, Neolithic, PolandAbstrakt
At Neolithic archaeological sites in Poland, obsidian stands out as the most common ‘exotic’ raw material. There
are over several hundred Neolithic sites where artefacts made from this raw material have been recovered. Given the absence of natural obsidian outcrops in Poland, it is evident that these artefacts were imported to the sites through various means, such as direct procurement or exchanges.
One of the most extensive collections was found at Opatów, representing the Samborzec-Opatów group of the Late Neolithic. This collection forms the core of our discussion, in which we aim to explore the economic systems involved in the acquisition of obsidian. Results obtained from our analyses (technological, morphological, and traceological) constitute the foundation for considering various hypotheses regarding the significance and value of ‘exotic’ materials for Neolithic communities.
Pobrania
Bibliografia
Balcer B. 1983. Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Belfer-Cohen A. and Hovers E. 2020. Prehistoric Perspectives on „Others” and „Strangers”. Front Psychology 10, article 3063. 10:3063. DOI: 10.3389/fpsyg.2019.03063.
Biró K. T. 2014. Carpathian Obsidians: State of Art. In M. Yamada and A. Ono (eds), Lithic Raw Material Exploitation and Circulation in Prehistory. A Comparative Perspective in Diverse Palaeoenvironments. Liège: ERAUL 138, 47-69.
Biró K. T. 2018. More on the state of art of Hungarian obsidians. Archeometriai Műhely 15, 213-223.
Burger R., Lau G., Glascock M. and Ponte V. 2006. The history of prehispanic obsidian procurement in highland Ancash, Peru. In: A. Herrera, C. Orsini and K. Lane (eds), La complejidad social en la sierra de Ancash: ensayos sobre paisaje, economía y continuidades culturales. Trabajos de la primera y segunda Mesa Redonda de Arqueología de la Sierra de Ancash (Cambridge 2003 —Milán 2005). Milan: Civiche Raccolte d’Arte Applicata del Castello Sforzesco, Lima: PUNKU Centro de Investigación Andina, 103-120.
Burgert P., Přichystal A., Prokeš L., Petřík J. and Hušková S. 2016: Původ obsidiánové suroviny v pravěku Čech. Archeologické rozhledy 68, 224-234.
Burgert P., Přichystal A., Prokes L., Petřík J. and Hušková S. 2017. The origin and distribution of obsidian in prehistoric Bohemia. Bulgarian e-Journal of Archaeology 7, 1-15.
Cabalska M. 1964. Materiały kamienne z przydomowej pracowni krzemieniarskiej z jamy 1 na stanowisku II w Nowej Hucie – Pleszowie. Przegląd Archeologiczny 16, 110-131.
Carrignon S., Bentley R. A. and O’Brien M. J. 2023. Estimating two key dimensions of cultural transmission from archaeological data. Journal of Anthropological Archaeology 72 (101545). https://doi.org/10.1016/j.jaa.2023.101545
Carter T. 1994. Southern Aegean fashion victims: an overlooked aspect of Early Bronze Age burial practices. In N. Ashton and A. David (eds), Stories in Stone (= Lithic Studies Society Occasional Paper 4). London: The Lithic Studies Society, 127-144.
Carter T. 1997. Blood and tears: A cycladic case study in microwear analysis. The use of obsidian blades as razors? In M. A. Bustillo and A. Ramos-Millán (eds), Siliceous rocks and culture. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 256-271.
Caspar J. P., Kaczanowska M. and Kozłowski J. K. 1989. Chipped Stone Industries of the Linear Band Pottery Culture (LBP): Techniques, Morphology and Function of the Implements in Belgian and Polish Assemblages. Hellinium 29, 157-205.
Chapman J. 2006. Dark burnished ware as sign: ethnicity, aesthetics and categories in the Later Neolithic of the Central Balkans. In N. Tasić and V. Grozdanov (eds), Homage to Milutin Garašanin. Belgrade: Serbian and Macedonian Academies of Sciences and Arts, 295-308.
Chapman J. 2007. Engaging with the exotic: the production of early farming communities in South- East and Central Europe. In M. Spataro and P. Biagi (eds), A short walk through the Balkans. The first farmers of the Carpathian Basin and adjacent regions (= Quaderno 12). Trieste: Società per la preistoria i protostoria della regione Friuli-Venezia Giulia, 207-222.
Clemente Conte I., Lazuén Fernández T., Astruc L. and Rodríguez Rodríguez A. 2015. Use-wear Analysis of Nonflint Lithic Raw Materials: The Cases of Quartz/Quartzite and Obsidian. In J. Marreiros, J. Gibaja Bao and N. Ferreira Bicho (eds), Use-Wear and Residue Analysis in Archaeology (= Manuals in Archaeological Method, Theory and Technique). Cham, Heidelberg, New York, Dordrecht, London: Springer, 59-81.
Constantinescu B., Cristea-Stan D., Kovács I. and Szőkefalvi-Nagy Z. 2014. Provenance studies of Central European Neolithic obsidians using external beam milli-PIXE spectroscopy. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms 318, 145-148.
Dębiec M. 2003. Materiały kultury malickiej na stanowisku Fredropol 2. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 24, 5-25.
Dębiec M. and Pelisiak A. 2022. A specific obsidian workplace at the Malice culture settlement in Kraczkowa 31, Podkarpackie Voivodship (southeastern Poland). Sprawozdania Archeologiczne 74/1, 373-387.
Furmanek M. 2010. Wczesnorolnicze społeczności dorzecza górnej i środkowej Odry i ich związki kulturowe z obszarami zakarpackimi (ok. 5500/5300 – 4600/4500 BC). In J. Gancarski (ed.), Transkarpackie kontakty kulturowe w epoce kamienia, brązu i wczesnej epoce żelaza. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie, 175-202.
Grygiel R. 2004. Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. Tom I. Wczesny neolit. Kultura ceramiki wstęgowej rytej. Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego.
Harari Y. N. 2019. Sapiens. Od zwierząt do bogów. Warszawa: Wydawnictwo Literackie.
Hughes R. E. 2010. Determining the geologic provenance of tiny obsidian flakes in archaeology using nondestructive EDXRF. American Laboratory 42/7, 27-31.
Hughes R. E. and Werra D. H. 2014. The source of Late Mesolithic obsidian recovered from Rydno XIII/1959, Central Poland. Archeologia Polski 59, 31-46.
Hughes R., Werra D. H. and Sulgostowska Z. 2018. On the sources and uses of obsidian during the Paleolithic and Mesolithic in Poland. Quaternary International 468, 84-100.
Hurcombe L. 1992. Use wear analysis and obsidian: Theory, experiments and results (= Sheffield Archaeological Monographs 4). Sheffield: J. R. Collis.
Jędrzejczyk K. J. 2013. Tożsamość narodowa społeczeństwa polskiego po okresie zaborów. rozważania na przykładzie archeologii w Polskim Towarzystwie Krajoznawczym w latach 1906-1950. Włocławek: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa we Włocławku.
Kabaciński J., Sobkowiak-Tabaka I., Kasztovszky Z, Pietrzak S., Langer J.J., Biró K. T. and Maróti B. 2015. Transcarpathian influences in the Early Neolithic of Poland. A case study of Kowalewko and Rudna Wielka sites. Acta Archaeologica Carpathica 50, 5-32.
Kaczanowska M. 1971. Krzemienne materiały kultur neolitycznych pochodzenia południowego z terenu Nowej Huty. In J. K. Kozłowski (ed.), Z badań nad krzemieniarstwem neolitycznym i eneolitycznym. Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 10-24.
Kaczanowska M. 1980. Uwagi o surowcach, technice i typologii przemysłu krzemiennego kultury bodrokereszturskiej i grupy Lažňany. Acta Archaeologica Carpathica 20, 19-56.
Kaczanowska M. 1985. Rohstoffe, Technik und Typologie der Neolithischen Feuersteinindustrien im Nordteil des Flussgebietes der Mitteldonau. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kaczanowska M. 1990. Uwagi o wczesnej fazie kultury lendzielskiej w Małopolsce. Acta Archaeologica Carpathica 29, 71-97.
Kaczanowska M. 2006. Katalog wystawy. In M. Kaczanowska (ed.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi. Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 95-134.
Kaczanowska M. and Kozłowski J. K. 1994. Zur Problematik der Samborzec-Opatów-Gruppe. In P. Koštuřík (ed.), Internationales Symposium Über die Lengyel-Kultur 1888-1988. Znojmo-Kravsko-Těšetice 3-7. 10. 1988. Brno: Masarykova Univerzita v Brně pro Filozofickou Fakultu, 85-103.
Kaczanowska M. and Kozłowski J. K. 2006. Grupa samborzecko-opatowska. In M. Kaczanowska (ed.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi. Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 23-36.
Kaczanowska M., Kozłowski J. K. and Zakościelna A. 1987. Chipped stone industries of the Linear Band Pottery culture settlements in the Nowa Huta region. Przegląd Archeologiczny 34, 93-132.
Kadrow S. 1990a. Osada neolityczna na stan. nr 16 w Rzeszowie na Osiedlu Piastów. Sprawozdania Archeologiczne 41, 9-76.
Kadrow S. 1990b. The Rzeszów settlement microregion in Neolithic. Acta Archaeologica Carpathica 29, 33-70.
Kadrow S. and Zakościelna A. 2000. An Outline of the Evolution of Danubian Cultures in Małopolska and Western Ukraine. Baltic-Pontic Studies 9, 187-255.
Kamieńska J. 1967. Z badań nad kulturą lendzielską w Małopolsce. Archeologia Polski 12, 257-279.
Kamieńska J. and Kozłowski J. K. 1970. The Lengyel and Tisza Cultures. In T. Wiślański (ed.), The Neolithic in Poland. Wrocław, 98-105.
Kamieńska J. and Kozłowski J. K. 1990. Entwicklung und Gliederung der Lengyel- und Polgar-Kulturgruppen in Polen (= Prace archeologiczne 46). Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kaminská L’. 2018. Use of obsidian from the Paleolithic to the Bronze Age in Slovakia. Archeometriai Műhely 15(3), 197-212.
Kononenko N. 2011. Experimental and archaeological studies of use-wear and residues on obsidian artefacts from Papua New Guinea. Technical Reports of the Australian Museum, Online 21: 1-244. DOI: doi:10.3853/j.1835-4211.21.2011.1559
Kononenko N. 2012. Middle and late Holocene skin-working tools in Melanesia: Tattooing and scarification? Archaeology in Oceania, 47, 14-28.
Korobkowa G. F. 1999. Narzędzia w pradziejach. Podstawy badania funkcji metodą traseologiczną. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kosterski-Spalski W. 1963. Historia Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach 1908-1939. Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 1, 21-44.
Kowalewska-Marszałek H. 2004. Wczesna faza kultury lendzielskiej na Wyżynie Sandomierskiej. Materiały Archeologiczne Nowej Huty 24, 35-48.
Kowalewska-Marszałek H. 2007. The ‘Lengyel-Polgár’ Settlement in the Sandomierz Upland: Microregional Studies. In J. K. Kozłowski and P. Raczky (eds), The Lengyel, Polgár and Related
Cultures in the Middle/Late Neolithic in Central Europe. Kraków: Polish Academy of Arts and Sciences Kraków, 431-448.
Kowalewska-Marszałek H. 2012. Linear Pottery and Lengyel Settlement Structures on the Sandomierz Upland (Little Poland): Continuity or Change? In R. Smolnik (ed.), Siedlungsstruktur Und Kulturwandel in Der Bandkeramik: Beiträge Der Internationalen Tagung “Neue Fragen Zur Bandkeramik Oder Alles Beim Alten?!” Leipzig, 23. Bis 24. September 2010. Dresden: Landesamt für Archäologie Sachsen, 284-294.
Kozłowski J. K. 1966. Próba Klasyfikacji materiałów zaliczanych do kultury lendzielskiej i nadcisańskiej w Polsce południowej. Archeologia Polski 11, 7-27.
Kozłowski J. K. 1968. Materiały neolityczne i eneolityczne odkryte na stanowisku Nowa Huta-Wyciąże I (badania w latach 1950-1952). Materiały Archeologiczne Nowej Huty 1, 13-90.
Kozłowski J. K. 1969. Neolityczne i wczesnoeneolityczne materiały krzemienne ze stanowisk Nowa Huta – Pleszów. Materiały Archeologiczne Nowej Huty 2, 131-149.
Kozłowski J. K. 1970. Z badań nad wytwórczością krzemieniarską w kulturze ceramiki wstęgowej rytej. In J. K. Kozłowski (ed.), Z badań nad kulturą ceramiki wstęgowej rytej (Materiały Konferencji w Nowej Hucie dn. 22 IV 1969). Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Oddział w Nowej Hucie, 73-94.
Kozłowski J. K. 1972. Wielokulturowe stanowisko neolityczne w Raciborzu-Ocicach w świetle badań z lat 1960-1962. In Ze studiów nad epoką kamienia. Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Archeologia 10, 77-192.
Kozłowski J. K. 2006. Grupa Wyciąże-Złotniki i bezpośrednie oddziaływania polgarskie. In M. Kaczanowska (ed.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi. Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 53-61.
Kozłowski J. K. 2004. Problemy kontynuacji rozwoju pomiędzy wczesnym i środkowym neolitem oraz genezy „cyklu lendzielsko-polgarskiego” w basenie górnej Wisły. Materiały Archeologiczne Nowej Huty 24, 11-18.
Kozłowski J. K., and Kozłowski S. K. 1977. Epoka kamienia na ziemiach polskich. Warszawa.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 1979. Pierwsze społeczeństwa rolnicze na ziemiach polskich. Kultury kręgu naddunajskiego. In W. Hensel and T. Wiślański (eds), Prahistoria ziem polskich 2. Neolit. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 19-164.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 2004. Kultura lendzielsko-polgarska w Polsce, jej identyfikacja i podziały taksonomiczne. Materiały Archeologiczne Nowej Huty 24, 19-23.
Kulczyński J. and Pyzik Z. 1959. Pradzieje ziem województwa kieleckiego. Przewodnik po wystawie archeologicznej. Kielce: Muzeum Świętokrzyskie.
Małecka-Kukawka J. 1994. „Gospodarka” surowcami krzemiennymi wśród społeczności wczesnorolniczych ziemi chełmińskiej z perspektywy teorii wymiany społecznej. In. L. Czerniak (ed.), Neolit
i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej. Grudziądz: Muzeum w Grudziądzu, Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, 37-50.
Małecka-Kukawka J. 1997. Flint mining in south-eastern Poland and raw material ‘economy’ of early farming communities in the Chełmno land. A social exchange theory perspective. In R. Schild and Z. Sulgostowska (eds), Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium,
Warszawa – Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995. Warszawa: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, 243-247.
Mateiciucová I. 2008. Talking Stones: The Chipped Stone Industry in Lower Austria and Moravia and the Beginnings of the Neolithic in Central Europe (LBK), 5700-4900 BC (= Dissertationes Archaeologicae Brunensis/Pragensesque 4). Brno: Dissertationes Archaeologicae Brunensis/Pragensesque.
Michalak-Ścibior J. 1992. Nowe znaleziska obsydianu na Wyżynie Sandomierskiej. Acta Archaeologica Carpathica 31, 35-53.
Michalak-Ścibior J. 1994. Nowe źródła do znajomości klasycznej fazy kultury malickiej z Wyżyny Sandomierskiej (stanowisko 2 w Ćmielowie). Sprawozdania Archeologiczne 46, 31-81.
Michalak-Ścibior J. and Taras H. 1995. Wczesnoneolityczna osada w Sandomierzu-Krukowie, stan. 20. Sprawozdania Archeologiczne 47, 69-134.
Milisauskas S. 1986. Early Neolithic settlement and society at Olszanica (= Memoirs of the Museum of Anthropology. University of Michigan 19). Ann Arbor: Regents of the University of Michigan, Museum of Anthropology.
Mitura P. 2004. Materiały kultury malickiej i grupy tarnobrzeskiej ze stanowiska 54 w Rzeszowie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 25, 5-90.
Marreiros J., Gibaja Bao J. and Ferreira Bicho N. (eds) 2015. Use-Wear and Residue Analysis in Archaeology (= Manuals in Archaeological Method, Theory and Technique). Cham, Heidelberg, New York, Dordrecht, London: Springer.
Pearce E. and Moutsiou Th. 2014. Using obsidian transfer distances to explore social network maintenance in late Pleistocene hunter-gatherers. Journal of Anthropological Archaeology 36, 12-20
Pelisiak A. 2014. Steinfunde. In M. Dębiec (ed.), Zwięczyca 3. Eine bandkeramische Siedlung am Wisłok. Rzeszów: Oficyna Wydawnicza Zimowit, 110-135.
Podkowińska Z. 1953. Pierwsza charakterystyka stanowiska eneolitycznego na polu Grodzisko I we wsi Złota, pow. Sandomierz. Wiadomości Archeologiczne 19, 1-53.
Podkowińska Z. 1968. Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Opatowie, woj. kieleckie, w 1965 roku. Sprawozdania Archeologiczne 19, 41-52.
Přichystal A. 2013. Lithic raw materials in prehistoric times of eastern Central Europe. Brno: Masarykova Univerzity.
Pyżewicz K. 2021. Traseologia. In A. Kurzawska and I. Sobkowiak-Tabaka (eds), Mikroprzeszłość.
Badania specjalistyczne w archeologii. Poznań: Wydział Archeologii, Uniwersytet A. Mickiewicza w Poznaniu, 333-350.
Pyżewicz K. 2022. Raport. Analiza traseologiczna zabytków z obsydianu ze stanowiska Opatów „Pole nad gimnazjum”. Warszawa: Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski.
Riebe D. J. 2019. Sourcing Obsidian from Late Neolithic Sites on the Great Hungarian Plain: Preliminary p-XRF Compositional Results and the Socio-Cultural Implications. Interdisciplinaria Archaeologica 10, 113-120.
Rosania C. N., Boulanger M. T., Biró K. T., Ryzhov S., Trnka G. and Glascock M. D. 2008. Revisiting Carpathian obsidian. Antiquity 82 (318). [http://www.antiquity.ac.uk/projgall/rosania/]
Ruka R., Galaty M. L., Riebe D. J., Tykot R. H., Gjipali I. and Kourtessi-Philippakis G. 2019. pXRF analysis of obsidian artifacts from Albania: Crossroads or cul-de-sac? Journal of Archaeological Science: Reports 24, 39-49.
Sałacińska B. and Zakościelna A. 2007. Pierwsze groby kultur ceramik wstęgowych w Polsce. Groby kultury lubelsko-wołyńskiej ze stanowiska Złota „Grodzisko I” i „Grodzisko II”. Wiadomości Archeologiczne 59, 77-114.
Szeliga M. 2007. Der Zufluss und die Bedeutung des Karpatenobsidians in der Rohstoffwirtschaft der postlinearen Donaugemeinschaften auf den polnischen Gebieten. In J. K. Kozłowski and P. Raczky (eds), Lengyel, Polgar and related cultures in the Middle/Late Neolithic. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 295-307.
Szeliga M. 2009. Znaczenie obsydianu karpackiego w gospodarce surowcowej najstarszych społeczności rolniczych na ziemiach polskich. In J. Gancarski (ed.), Surowce naturalne w Karpatach oraz ich wykorzystanie w pradziejach i wczesnym średniowieczu. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie, 286-324.
Szeliga M. 2021. The inflow of obsidian north of the Carpathians during the Neolithic – chrono-cultural variability of distribution. In K. T. Biró and A. Markó (eds), Beyond the Glass Mountains.
Papers Presented for the 2019 Intrnational Obsidian Conference 27-29 May 2019, Sárospatak (= Inventaria Praehistorica Hungariae 14). Budapest: Magyar Nemzeti Múzeum, 69-94.
Szeliga M., Kasztovszky Z., Osipowicz G. and Szilágyi V. 2021. Obsidian in the Early Neolithic of the Upper Vistula Basin: Origin, Processing, Distribution and Use – a Case Study from Tominy (Southern Poland). Praehistorische Zeitschrift 96/1, 19-43.
Trampota F. and Květina P. 2020. How do they fit together? A case study of Neolithic pottery typology and radiocarbon chronology. Archeologické rozhledy 72/2, 163-193.
Trampota F. 2015. Sídelní a distribuční struktury v neolitu v regionu povodí Dyje. Dissertation manuscript. Brno.
Vencl S. ed. 2006. Nejstarší osídlení jižních Čech. Praha: Archeologický Ústav Akademie Véd Čr.
Walton D. P. 2019. An Experimental Program for Obsidian Use-Wear Analysis in Central Mexican Archaeology. Journal of Archaeological Method Theory 26, 895-942.
Walton D. P. 2021. Bloodletting in Ancient Central Mexico: Using Lithic Analyses to Detect Changes in Ritual Practices and Local Ontologies. Journal of Archaeological Method Theory 28, 274-306.
Werra D. H., Hughes R. E., Nowak M., Vizdal M. and Gačková L. 2021. Obsidian Source Use within the Alföld Linear Pottery Culture in Slovakia. Sprawozdania Archeologiczne 73/1, 331-369.
Werra D. H., Woźny M. and Trela-Kieferling E. 2022. The investigations of obsidian in Poland – the beginning. In M. Grygiel and P. Obst (eds), Walking Among Ancient Trees. Studies in Honour of
Ryszard Grygiel and Peter Bogucki. Łodź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego and Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 521-532.
Werra D. H., Szeliga M. and Hughes R. E. 2024. Technological Analysis and Geochemical Characterization of Obsidian Artifacts from the Middle Neolithic Site of Opatów, Southeast Poland. In L. R. M. Johnson, K. P. Freund and N. Tripcevich (eds), Reflections on Volcanic Glass: Proceedings of the 2021 International Obsidian Conference. Regents of the University of California. Berkeley: UC Berkeley Archaeological Research Facility, 69-95.
Więckowska H. 1971. Materiały krzemienne i kamienne z osad kultury ceramiki wstęgowej i trzcinieckiej w Opatowie. In W. Chmielewski (ed.), Z polskich badań nad epoką kamienia. Warszawa: Ossolineum, 103-183.
Wilczyński J. 2010. The techniques of obsidian treatment on the Malice Culture settlement of Targowisko 11, Lesser Poland. Przegląd Archeologiczny 58, 23-37.
Wilczyński J. 2014a. Krzemienny i obsydianowy inwentarz kultury ceramiki wstęgowej rytej ze stanowiska Brzezie 17, gm. Kłaj. In A. Czekaj-Zastawny, Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce 9). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 499-546.
Wilczyński J. 2014b. Neolityczne materiały kamienne z wielokulturowego stanowiska 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce 8). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 459-534.
Wilczyński J. 2015. Flint and Obsidian Malice Culture Artefacts from Brzezie, Site 17, Wieliczka District, Małopolska. Fontes Archaeologici Posnanienses 551, 245-262.
Wilczyński J. 2016. Flint, obsidian, and radiolarite in lithic inventories of the LBK Culture in Lesser Poland. In L. Amkreutz, F. Haack, D. Hofmann and I. van Wijk (eds), Something Out of the Ordinary? Interpreting Diversity in the Early Neolithic Linearbandkeramik and Beyond. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 123-139.
Wilczyński J. 2018. Chipped stone inventories of the Malice culture from southern Poland. In P. Valde- Nowak, K. Sobczyk, M. Nowak and J. Źrałka (eds), Multa per Gentes et Multa per Saecula. Amici magistro et collegae suo Ioanni Christopho Kozłowski dedicant. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Archeologii, 411-418.
Wilczyński J. and Kufel-Diakowska B. 2021. Wyroby kamienne. In A. Czekaj-Zastawny, A. Raba-Bukowska and A. Kukułka (eds), Najstarsza osada kultury ceramiki wstęgowej rytej z terenu Polski
Gwoździec stan. 2, gm. Zakliczyn. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, 142-215.
Zápotocká M. 1998. Die chronologische und geographische Gliederung der postlinearkeramischen Kulturgruppen mit Stichverzierung. In J. Preuss (ed.), Das Neolithikum in Mitteleuropa. Kulturen
– Wirtschaft – Umwelt vom 6. bis 3. Jahrtausend v. u. Z. Band 1/2. Weissbach: Beier & Beran, 286-306.
Zápotocká M. 2004. Chrudim. Příspěvek ke vztahu české skupiny kultury s vypíchanou keramikou k malopolské skupině Samborzec-Opatów. Archeologické rozhledy 56, 3-66.
Zápotocká M. 2007. Die Entstehung und Ausbreitung der Kultur mit Stichbandkeramik in Mitteleuropa. In J. K. Kozłowski and P. Raczky (ed.), Th e Lengyel, Polgár and related cultures in the Middle/Late Neolithic in Central Europe. Kraków, Budapest, 200-215.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
