Identyfikacja szklarskich ośrodków produkcyjnych z epoki brązu na podstawie rozpoznania technik wykonania paciorków
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol67.2022.003Słowa kluczowe:
Polska, epoka brązu, paciorki szklane, HMG, szkło LMHK, technika zginania, technika nawijaniaAbstrakt
Z obszarów obecnej Polski znanych jest około 3100 paciorków szklanych datowanych na epokę brązu. Najstarsze okazy odkryte w środkowej Europie pochodzą z faz BrB–HaA1/A2 (= II–III/IV EB); wykonano je z tzw. szkła wysokomagnezowego (HMG), obecnie najczęściej skorodowanego. W fazach HaA2–HaB3 (= IV–V EB) paciorki robiono ze szkła „mieszanoalkalicznego”, zwanego także szkłem niskomagnezowym i wysokopotasowym (LMHK), które zwykle zachowało się w dobrym stanie. Najstarsze paciorki są z reguły duże, dobrze wykonane, przy użyciu – przynajmniej w niektórych przypadkach – techniki zginania. Małe, niezdobione okazy zrobione ze szkła „mieszanoalkalicznego” zostały wyprodukowane metodą nawijania.
Pobrania
Bibliografia
Abe Y., Harimoto R., Kikugawa T., Yazawa K., Nishisaka A., Kawai N., Yoshimura S., Nakai I . 2012, Transition in the use of cobalt-blue colorant in the New Kingdom of Egypt, “Journal of Archaeological Science”, 39, pp. 1793–1808.
Angelini I., Artioli G., Bellintani P., Diella V., Gemmi M., Polla A., Rossi A. 2004, Chemical analyses of Bronze Age glasses from Frattesina di Rovigo, Northern Italy, “Journal of Archaeological Science”, 31, pp. 1175–1184.
Angelini I., Cupitò M., Bettineschi C., Leonardi G., Molin G. 2010, Cronologia di vetri protostorici veneti. mediante indagini archeometriche, [in:] Atti del Convegno “Riflessioni e Trasparenze. Diagnosi e conservazione di opere e manufatti vetrosi” (Ravenna, 24–26 febbraio 2009) dell’Associazione Nazionale di Archeometria, M. Vandini ed., Bologna, pp. 71–86.
Barkoudah Y., Henderson J. 2006, Plant ashes from Syria and the manufacture of ancient glass: ethnographic and scientific aspects, “Journal of Glass Studies”, 48, pp. 297–321.
Bellintani P. 2011, Progetto “Materiali vetrosi della protostoria italiana”. Aggiornamenti e stato della ricerca, “Rivista di Scienze Preistoriche”, 66, pp. 257–282.
Bellintani P. 2014, Baltic amber, alpine copper and glass beads from the Po plain. Amber trade at the time of Campestrin and Frattesina, “Padvsa”, 50, pp. 111–139.
Bellintani P. , Saracino M . 2015, Rivers, human occupation and exchanges around the Late Bronze Age settlement of Frattesina (ne Italy), [in:] Rivers in Prehistory, A. Vianello ed., Oxford, pp. 77–87.
Blajer W., Przybyła M. 2006, Die Notgrabungen an der Fundstelle 5 in Lipnik, Kr. Przeworsk in den Jahren 1999–2003 (2.–6. Grabungssaison), “Recherches Archéologiques de 1999–2003”, pp. 66–79.
Blečić Kavur M . , Kavur B . 2015, The game of glass beads in the attire of the cultures of Caput Adriae and its hinterland, [in:] Annals du 19e Congres de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre, Piran 2012, I. Lazar ed., Koper, pp. 39–47.
Brill R. H. 1992, Chemical analysis of some glasses from Frattesina, “Journal of Glass Studies”, 34, pp. 11–22.
Brill R. H. 1999, Chemical analyses of early glasses, 2, Tables of analyses, New York.
Conte S., Matarese I., Vezzalini G., Pacciarelli M., Scarano T., Vanzetti A., Gratuze B., Arletti R. 2019, How much is known about glassy materials in Bronze and Iron Age Italy? New data and general overview, “Archaeological and Anthropological Sciences”, 11, pp. 1813–1841.
Croutsch C ., Tegel W., Nicolas T., Pascutto É ., Leprovost C ., Billot M ., Gratuze B ., Logel T., Putelat O. 2011, Les sites protohistoriques d’Erstein « Grasweg-PAE » (Alsace, Bas-Rhin) : l’occupation Rhin-Suisse-France-Orientale, "Revue Archéologique de l’Est”, 60, pp. 83–146.
Dekówna M. 2005, Rozwój metod badania znalezisk szkła w Polsce, “Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia”, 29, “Archeologia szkła”, 9, s. 3–40.
Dekówna M., Szymański A. 1971, Badanie technik produkcji wczesnośredniowiecznych paciorków szklanych metodami petrograficznymi, “Slavia Antiqua”, 18, pp. 283–309.
Dekówna M., Szymański A. 1972, Recherches sur les techniques d’exécution des objets de verre anciens par les méthods pétrographiques, [in:] Annales du 5e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre, Liège, pp. 337–351.
Dzięgielewski K. 2017, Late Bronze and Early Iron Age communities in the northern part of the Polish Lowland (1000–500 BC), [in:] The past societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages, P. Urbańczyk ed., v. 3, 2000–500 BC, U. Bugaj ed., Warszawa, pp. 295–340.
Gam T. 1993, Experiments in glass: present and future, [in:] Annales du 12 e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre, Amsterdam, pp. 261–270.
Gratuze B., Billaud Y. 2003, La circulation des perles en verre dans le Bassin Méditerranéen, de l’Âge du Bronze moyen jusqu’au Hallstatt, [in:] Échanges et commerce du verre dans le monde antique. Actes du colloque de l’Association Française pour l’Archéologie du Verre Aix-en-Provence et Marseille 7–9 juin 2001, D. Foy, M.-D. Nenna eds., Monographies instrumentum, 24, Montagnac, pp. 11–15.
Haevernick T. E. 1978, Urnenfelderzeitliche Glasperlen: eine Bestandesaufnahme, “Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte”, 35/3, pp. 145–157.
Hartmann G., Kappel I., Grote K., Arndt B. 1997, Chemistry and technology of Prehistoric glass from Lower Saxony and Hesse, “Journal of Archaeological Science”, 24, pp. 547–559.
Henderson J. 1985, The raw materials of early glass production, “Oxford Journal of Archaeology”, 4/3, pp. 267–291.
Henderson J. 1988, Glass production and Bronze Age Europe, “Antiquity”, 62, pp. 435–451.
Henderson J. 1989, The scientific analysis of ancient glass and its archaeological interpretation, [in:] Scientific analysis in archaeology and its interpretation, J. Henderson ed., Oxford, pp. 30–62.
Henderson J. 2000, The science and archaeology of materials, London–New York.
Henderson J., Evans J., Bellintani P., Bietti - Sestieri A. - M. 2015, Production, mixing and provenance of Late Bronze Age mixed alkali glasses from northern Italy: an isotopic approach, “Journal of Archaeological Science”, 55, pp. 1–8.
Mildner S., Schüssler U., Falkenstein F., Brätz H. 2014, Bronzezeitliches Glas im westlichen Mitteleuropa – Funde, Zusammensetzung und die Frage nach seiner Herkunft, [in:] Ressourcen und Rohstoffe in der Bronzezeit. Nutzung – Distribution – Kontrolle, B. Nessel, I. Heske, D. Brandherm eds, Wünsdorf, pp. 100–108.
Nikita K., Henderson J. 2006, Glass analyses from Mycenaean Thebes and Elateia: compositional evidence for a Mycenaean glass industry, “Journal of Glass Studies”, 48, pp. 71–120.
Peche - Quilichini K., Cesari J., Leandri F., Bellot - Gurlet L., Canobbio E., Gratuze B., Leandri C., Paris C. 2016, Étude de provenance et implications économico-culturelles des parures vitreuses et résineuses du Bronze moyen de l’abri 1 de Campu Stefanu (Sollacaro, Corse-du-Sud), “ArcheoSciences”, 40, pp. 65–81.
Principes ... 2002, Principes de description des verres anciens depuis les temps les plus reculés jusqu’au XIIIe siècle de n.è., M. Dekówna, J. Olczak eds, Warszawa–Toruń.
Purowski T. 2012, Wyroby szklane w kulturze łużyckiej w międzyrzeczu Noteci i środkowej Odry. Studium archeologiczno-technologiczne, Warszawa.
Purowski T. 2014, Bursztynowy rozdzielacz i szklane paciorki odkryte w obiektach kultury łużyckiej w Targowisku, pow. wielicki, [in:] Kompleks osadniczy kultury łużyckiej w Targowisku, stan. 10–12, pow. wielicki, J. Górski ed., Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków, pp. 289–306.
Purowski T. 2018, Paciorki bursztynowe i szklane z cmentarzyska ludności kultury łużyckiej w Krakowie-Bieżanowie, stan. 30, “Archeologia Polski”, 63, pp. 99–117.
Purowski T. 2019, Od fajansu do szkła. Kontakty ziem polskich z głównymi centrami cywilizacyjnymi w II–I tys. p.n.e. w świetle badań archeometrycznych tworzyw szklistych, Warszawa.
Purowski T. 2022, Glass beadmaking techniques from the Bronze Age based on finds from Poland, “Journal of Glass Studies”, 64, pp. 249–253.
Purowski T., Dzierżanowski P., Bulska E., Wagner B., Nowak A. 2012, A study of glass beads from the Hallstatt C-D from Southwestern Poland: implications for glass technology and provenance, “Archaeometry”, 54, pp. 144–166.
Purowski T., Kępa L., Wagner B. 2018, Glass on the Amber Road: the chemical composition of glass beads from the Bronze Age in Poland, “Archaeological and Anthropological Sciences”, 10, pp. 1283–1302.
Purowski T., Syta O., Wagner B. 2019, Mycenaean and Egyptian faience beads discovered in southern Poland, “Journal of Archaeological Science: Reports”, 28, https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2019.102023.
Shortland A. J., Rogers N., Eremin K. 2007, Trace element discriminants between Egyptian and Mesopotamian Late Bronze Age glasses, “Journal of Archaeological Science”, 34, pp. 781–789.
Siegmann M. 2006, Bunte Pracht – die Perlen der frühmittelalterlichen Gräberfelder von Liebenau, Kreis Nienburg/Weser, und Dörverden, Kreis Verden/Aller, 5, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas, 28, Langenweissbach.
Smirniou M ., Rehren T., Adrymi - Sismani V., Asderaki E., Gratuze B. 2009, Mycenaean beads from Kazanaki, Volos: a further node in the LBA glass Network, [in:] Annales du 18e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre, D. Ignatiadou, A. Antonaras eds, Thessaloniki, pp. 11–18.
Stawiarska T. 1974, Paciorki szklane z okresu wpływów rzymskich występujące w kulturze zachodniobałtyjskiej, “Archeologia Polski”, 19/1, pp. 177–233.
Towle A., Henderson J., Bellintani P., Gambacurta G. 2001, Frattesina and Adria: report of scientific analyses of early glass from the Veneto, “Padvsa”, 37, pp. 7–68.
Varberg J., Gratuze B., Kaul F. 2015, Between Egypt, Mesopotamia and Scandinavia: Late Bronze Age glass beads found in Denmark, “Journal of Archaeological Science”, 54, pp. 168–181.
Venclová N., Hulínský V., Henderson J., Chenery S., Šulová L., Hložek J. 2011, Late Bronze Age mixed-alkali glasses from Bohemia, “Archeologické rozhledy”, 63, pp. 559–585.
Walton M., Eremin K., Shortland A., Degryse P., Kirk S. 2012, Analysis of Late Bronze Age glass axes from Nippur – a new cobalt colourant, “Archaeometry”, 54, pp. 835–852.
Walton M. S., Shortland A., Kirk S., Degryse P. 2009, Evidence for the trade of Mesopotamian and Egyptian glass to Mycenaean Greece, “Journal of Archaeological Science”, 36, pp. 1496–1530.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
