Do historii badań i udostępnienia neolitycznej kopalni krzemienia pasiastego w Krzemionkach
Keywords:
Polska, Krzemionki Opatowskie, kopalnia krzemienia, prehistoryczne górnictwo krzemienia, neolit, krzemień pasiasty, historia archeologiiAbstract
Neolityczna kopalnia krzemienia pasiastego w Krzemionkach jest położona w środkowej Polsce, w północno-wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, w pobliżu rzeki Kamiennej. Znana pod nazwą Krzemionki Opatowskie należy do najlepiej zachowanych prehistorycznych kopalń krzemienia w Europie, obok Grimes Graves, Cissbury i Harrow Hill w Anglii, Rijckholt – St. Geertruid w holenderskiej Limburgii, Defensola we Włoszech i Borowni w Polsce; jest uważana za najwybitniejszy zabytek prehistorycznej kultury w środkowej Europie. W 2012 r. minęło dziewięćdziesiąt lat od jej odkrycia. Z rocznicą zbiegła się seria publikacji poświęconych kopalni. Autor podejmuje polemikę z jedną z nich, artykułem zatytułowanym Krzemionki Opatowskie – blaski i cienie prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego jako obiektu turystycznego, pióra Marka Zalewskiego, archeologa z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, niegdyś uczestnika badań kopalni. Dyskutowany artykuł ukazał się w Polsce w 2012 r.
Tłumacz: Bata Kita
Downloads
Download data is not yet available.
References
Balcer B. 1971, Krzemionki, pow. Opatów, Informator Archeologiczny. Badania 1970 r., Warszawa, s. 27–28.
Balcer B. 1975, Krzemień świeciechowski w kulturze pucharów lejkowatych. Eksploatacja, obróbka i rozprzestrzenienie, Wrocław.
Balcer B. 1996, Cel i wyniki badań w Krzemionkach w latach 1969–1970, [w:] Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach, 3, Warszawa, s. 167–193.
Balcer B. 2014, Krzemionki w moich wspomnieniach z lat 1954–1972, [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 105–121.
Balcer B. 2015, Sześćdziesiąt lat z archeologią w życiu cyklisty, Łódź.
Balcer B., Kowalski K. 1978, Z badań nad krzemieniem pasiastym w pradziejach, „Wiadomości Archeologiczne”, 43/2, s. 127–145.
Barga -Więcławska J. A. 2016, Krzemionki „przyrodnicze archiwum” neolitycznego górnictwa krzemienia, [w:] K. Piotrowska, A. Wawrzyńczuk, B. Gamble, B. Furmanik red.,Historyczne kopalnie – dzieło przyrody, sztuka człowieka, Warszawa, s. 28–35.
Barga -Więcławska J. A. 2016, Krzemionki – environmental archive of Neolithic flint mining, [w:] K. Piotrowska, A. Wawrzyńczuk, B. Gamble, B. Furmanik red., Historic mines – art of nature, work of people, Warsaw, s. 28–35.
Bąbel J. 1975, Zniszczenia, badania i ochrona rezerwatu w Krzemionkach, pow. Opatów, „Wiadomości Archeologiczne”, 40/2, s. 149–177.
Bąbel J. T. 1978, Projekt wykonania podziemnego tunelu ekspozycyjnego na terenie kopalni krzemienia w Krzemionkach k. Ostrowca, Warszawa – praca powielana (egzemplarz przesłany przez PMA autorowi artykułu).
Bąbel J. T. 1980, Krzemionki, gm. Bodzechów, woj. kieleckie, Informator Archeologiczny. Badania rok 1979, Warszawa, s. 36–38.
Bąbel J. T. [1983] 1987, Krzemionki dziś i jutro. Stan, badania i perspektywy zagospodarowania rezerwatu archeologicznego, „Wiadomości Archeologiczne”, 48/2:1987, s. 223–236.
Bąbel J. T. 2008, The Krzemionki flint mines. Last underground research 2001–2004, [w:] Flint Mining in Prehistoric Europe. Interpreting the archaeological records, P. Allard, F. Bostyn, F. Giligny, J. Lech red., BAR International Series, 1891, Oxford, Archaeopress, s. 97–109.
Bąbel J. T. 2008, „Krzemionki Opatowskie”. The earliest beginnings of modern mining, [w:] New Challenges and Visions for Mining. 21st World Mining Congress. The mine as a witness to history and a monument of technology, Kraków, s. 87–109.
Bąbel J. T. 2013, Krzemionki. Pomnik historii, rezerwat, muzeum. Prahistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego. Przewodnik, Warszawa.
Bąbel J. T. 2014, Krzemionki. Historical Monument, Reserve, Museum. Prehistoric mines of striped flint. Guidebook, Warszawa.
Bąbel J. T. 2015, „Krzemionki Opatowskie”. Monument prahistorii Europy. Kopalnie krzemienia pasiastego, Ostrowiec Świętokrzyski.
Blanchet J. - C., Talon M. 1992, Avant-propos, [w:] F. Bostyn, Y. Lanchon red. 1992, s. 11–12.
Borkowski W. 1995, Krzemionki mining complex: deposit management system, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach, 2, Warsaw.
Borkowski W., Migal W. 1999, Działalność Tadeusza R. Żurowskiego w Krzemionkach Opatowskich i jej kontynuacja w latach 1984–1999, [w:] Z. Kobyliński, J. Wysocki red. 1999, s. 81–90.
Bostyn F., Jérémie S. 1992, De la matière première à ľoutil, [w:] F. Bostyn, Y. Lanchon red. 1992, s. 131–210.
Bostyn F., Lanchon Y. red. 1992, Jablines. Les Haut Château (Seine-et-Marne). Une minière de silex au Néolithique, Documents d’archéologie française, 35, Paris.
Dąbrowski K. 1977, Miejsce rezerwatów archeologicznych w kształtowaniu środowiska, „Wiadomości Archeologiczne”, 42/1, s. 3–8.
Duda Z., Kotasiak W. 2008, The Neolithic flint mines in Krzemionki – problems of conservation and adaptation for didactic and tourism exhibition, [w:] New Challenges and Visions for Mining. 21st World Mining Congress. The mine as a witness to history and a monument of technology, Kraków, s. 203–223.
Dzieduszycka - Machnikowa A., Lech J. 1976, Neolityczne zespoły pracowniane z kopalni krzemienia w Sąspowie, Polskie Badania Archeologiczne, 19, Wrocław–Warszaw–Kraków–Gdańsk.
Engelen F. H. G. 1971, Préhistorische (vuur)steenwinning in Europa, „Grondboor en Hamer”, 3, s. 99–107.
Felder P. J. 1998, Ontwikkelingen in de werkwijzen tijdens de opgraving, [w:] De prehistorische vuursteenmijnen van Ryckholt – St Geertruid, P.C.M. Rademakers red., Maastricht, s. 41–56.
Felder P.J., Rademakers P. C. M. 1971, 5 jaar opgraving van préhistorische vuursteenmijnen te Ryckholt – St. Geertruid, „Grondboor en Hamer”, 3, s. 38–55.
Hensel W. 1965, Zamiast przedmowy, [w:] I. Górska, L. Paderewska, J. Pyrgała, W. Szymański, Badania archeologiczne w Polsce w latach 1944–1964, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 7–13.
Hensel W. 1979, Srebrny Jubileusz Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN (1953–1978), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 27/4, s. 471–489.
Jakimowicz R. 1936, Państwowe Muzeum Archeologiczne, cele, organizacja i dotychczasowe dokonania. (Referat wygłoszony w 1936 roku na Zjeździe Związku Muzeów w Polsce), „Wiadomości Archeologiczne”, 14, s. 204–220.
Jedynak A., Kaptur K. 2008, Archaeological-conservator’s works in Krzemionki near Ostrowiec Świętokrzyski in 2008 – mine 824, Great Chambers (także tekst polski: Prace archeologiczno-konserwatorskie w Krzemionkach koło Ostrowca Świetokrzyskiego w 2008 roku – kopalnia 824, rejon Wielkich Komór, s. 203–211), „Analecta Archaeologica Ressoviensia” 3:2008(2010), s. 183-211.
Jedynak A., Kaptur K. 2016, „Krzemionki” – pradziejowe kopalnie krzemienia, B. Furmanik, A. Wawrzyńczuk, K. Piotrowska red., Historyczne kopalnie – dzieło przyrody, sztuka człowieka, Warszawa, s. 14–25.
Jedynak A., Kaptur K. 2016, Krzemionki prehistoric flint mines, [w:] K. Piotrowska, A. Wawrzyńczuk, B. Gamble, B. Furmanik red., Historic mines – art of nature, work of people, Warsaw, s. 14–25.
Kąkolewski K. 1995, Diament odnaleziony w popiele, Warszawa.
Kobyliński Z., Wysocki J. red. 1999, Tadeusz Roman Żurowski i konserwatorstwo archeologiczne w Polsce XX wieku, Warszawa.
Konopka M. 1999, Tadeusz Roman Żurowski – konserwator, badacz, twórca, [w:] Z. Kobyliński, J. Wysocki red. 1999, s. 15–42.
Kowalczyk J. 1970, Krzemionki Opatowskie, pow. Opatów, Informator Archeologiczny. Badania 1969 r., Warszawa, s. 45–46.
Kowalski K. 1992, Za późno, [w:] J. Lech, J. Partyka red. 1992, s. 263–266.
Kraaijenhagen F. Z. 1981, State of affairs at Rijckholt, „Staringia”, 6, s. 7–8.
Krukowski S. 1933, O najwybitniejszym pomniku pradziejów w Europie Środkowej, „Tygodnik Ilustrowany” 74/12, s. 225–226.
Krukowski S. 1937, Krzemionki opatowskie. Pomnik górnictwa pierwotnego i przyrody nieożywionej, „Ziemia”, 27/9–10, s. 192–206.
Krukowski S. 1937, Krzemionki opatowskie. Pomnik górnictwa pierwotnego i przyrody nieożywionej, „Ziemia”, 27/11–12, s. 247–276.
Krukowski S. 1939, Krzemionki Opatowskie, Warszawa.
Krzak Z. 1963, Sprawozdanie z wykopalisk na górze Gawroniec-Pałyga w Ćmielowie, pow. Opatów, w roku 1961, „Sprawozdania Archeologiczne”, 15, s. 65–83.
Krzak Z. 1965, Tymczasowa charakterystyka kopalni krzemienia w Świeciechowie, „Archeologia Polski”, 10/1, s. 217–233.
Krzak Z. 1970, Wstępna charakterystyka kopalni krzemienia w Ożarowie Opatowskim, „Archeologia Polski”, 15/2, s. 291–303.
Krzak Z. 1975, Starożytne kopalnie krzemienia na ziemiach polskich, „Z otchłani wieków”, 41/4, s. 202–206.
Krzak Z. 1978, Die Reviere des urgeschichtlichen Silexbergbau in Europa. Teil VI: Die urgeschichtlichen Feursteinbergbau in Polen, „Der Anschnitt”, 30/3, s. 82–89.
Lech H. i J. 1984, The prehistoric flint mine at Wierzbica “Zele”: a case study from Poland, „World Archaeology”, 16/2, s. 186–203.
Lech H. i J. 1995, PL 3 Wierzbica “Zele”, Radom Province, „Archaeologia Polona”, 33, s. 465–480.
Lech J. 1975, O konieczności ochrony prahistorycznych kopalń krzemienia. Uwagi i postulaty, „Wiadomości Archeologiczne”, 40/2, s. 139–148.
Lech J. 1977, II Międzynarodowe Sympozjum „Krzemień”, Maastricht (Holandia), 8–11 maja 1975, „Archeologia Polski”, 22/1, s. 254–256.
Lech J. 1994, (rec.) Françoise Bostyn, Yves Lanchon, Jablines. Les Haut Château (Seine-et-Marne). Une minière de silex au Néolithique, avec Andrzej Boguszewski, Catherine Frugier, Sylvie Jérémie, Luc Laporte, Stéphane Vacher, Carlos Valero, Archéologie et grands travaux, [w:] Documents d’archéologie française, nr 35, Paris 1992, 246 ss. + 1 wkładka, [w:] „Archeologia Polski”, 39/1–2, s. 130–135.
Lech J. 1997, Przyczynki do badań historii archeologii w Polsce, [w:] Archeologia i starożytnicy. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Abramowiczowi w 70 rocznicę urodzin, M. Głosek red., Łódź, s. 157–163.
Lech J. 1999, Tadeusz R. Żurowski jako konserwator, badacz i popularyzator zabytków prehistorycznego górnictwa krzemienia, [w:] Z. Kobyliński, J. Wysocki red. 1999, s. 63–80.
Lech J. 2000, Z najdawniejszej historii społeczności ludzkich, [w:] Z powrotem na Ziemię. Spór o pochodzenie cywilizacji ludzkich, Na ścieżkach nauki, A.K. Wróblewski red., Warszawa, s. 36–216.
Lech J. 2004, O badaniach prehistorycznego górnictwa krzemienia i kopalni w Krzemionkach Opatowskich (W związku z książką ‘Metody badań archeologicznych stanowisk produkcyjnych – górnictwo krzemienia’, Warszawa 2000), „Przegląd Archeologiczny”, 52, s. 15–88.
Lech J. 2006, Mistrz, uczeń i Dolina Sąspowska, [w:] Jura Ojcowska w pradziejach i w początkach państwa polskiego, J. Lech, J. Partyka red., Ojców, s. 717–758.
Lech J. 2012, Przemiany kulturowe w prehistorii w świetle badań górnictwa krzemienia: poszukiwania rytmu, [w:] Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu, B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski red., Muzeum Archeologiczne w Biskupinie. Biskupińskie Prace Archeologiczne, 9, Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu. Prace Komisji Archeologicznej, 19, Biskupin–Wrocław, s. 189–231.
Lech J. 2012, Resource management in prehistoric siliceous rock mining: an archaeological perspective, [w:] Mining in European History and its Impact on Environment and Human Societies. Proceedings for the 2nd Mining in European History Conference of the FZ HiMAT, 7.–10. November 2012, Innsbruck, Innsbruck, s. 13–19.
Lech J., LongworthI. 2000, Kopalnia krzemienia Grimes Graves w świetle nowych badań, „Przegląd Archeologiczny”, 48, s. 19–73.
Lech J., LongworthI. 2014, Prehistoryczna kopalnia krzemienia Grimes Graves we wschodniej Anglii, [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 245–290.
Lech J., Partyka J. red. 1992, Prof. Stefan Krukowski (1890–1982). Działalność archeologiczna i jej znaczenie dla nauki polskiej, Ojców.
Lech J., Sachse - Kozłowska E. 1981, III Międzynarodowe Sympozjum „Krzemień”, Maastricht (Holandia), 24–27 maja 1979, „Archeologia Polski”, 26/1, s. 253–257.
Małecka - Kukawka J. 2011, Problem of the flint tools from the Sąspów mine in the light of use-wear analysis, [w:] Proceedings of the 2nd International Conference of the UISPP Commission on Flint Mining in Pre- and Protohistoric Times (Madrid, 14–17 October 2009), M. Capote, S. Consuegra, P. Díaz-del-Río, X. Terradas red., BAR International Series, 2260, Oxford, s. 139–147.
Małecka - Kukawka J. 2014, Traseologia w studiach nad prehistorycznym górnictwem krzemienia? Przykłady z kopalń w Sąspowie (neolit) i Wierzbicy „Zele” (epoka brązu/wczesna epoka żelaza), [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 189–202.
Małecka - Kukawka J., Werra D. 2011, O możliwościach i ograniczeniach metody traseologicznej w badaniach masowych materiałów archeologicznych z kopalń krzemienia, „Archeologia Polski”, 54/1–2, s. 135–164.
Migal W. 2000, Prowadzenie prac archeologicznych w dużych kopalniach krzemienia z perspektywy badań w Krzemionkach Opatowskich, [w:] Metodyka badań archeologicznych stanowisk produkcyjnych – górnictwo krzemienia, W. Borkowski red., Warszawa, s. 69–116.
Młynarczyk H. 1983, Wstępne wyniki badań kopalni krzemienia czekoladowego Wierzbica „Zele”, woj. Radom, w latach 1979–1981, „Sprawozdania Archeologiczne”, 35: 1984, s. 87–115.
Modrzewska H. 1975, Sprawozdanie z działalności Państwowego Muzeum Archeologicznego w 1974 roku, „Wiadomości Archeologiczne”, 40/4, s. 597–601.
Montagne D. G. 1971, Vuursteen in alle tijden, „Grondboor en Hamer”, 3, s. 133–148.
Noszczak B. 2002, „Sacrum” czy „Profanum”? – spór o istotę obchodów milenium polskiego (1949–1966), Warszawa.
Paczkowski A. 1995, Pół wieku z dziejów Polski 1939–1989, Warszawa.
Piotrowska D. 1992, Bibliografia prac Prof. Stefana W. Krukowskiego, [w:] J. Lech, J. Partyka red. 1992, Ojców, s. 21–28.
Piotrowska D. 1994, Wykopaliska biskupińskie w świecie nauki i kultury, „Żnińskie Zeszyty Historyczne”, 11, s. 30–43. bg
Piotrowska D. 1997–1998, Biskupin 1933–1996: archaeology, politics and nationalism, „Archaeologia Polona”, 35–36, s. 225–285.
Piotrowska D. 2000, Prof. Zdzisław Rajewski (1907–1974) – badacz Biskupina i jeden z pionierów badań dawnej kultury symbolicznej w Polsce, [w:] Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, B. Gediga, D. Piotrowska red., Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu. Prace Komisji Archeologicznej, 13, Muzeum w Biskupinie, Oddział Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Biskupińskie Prace Archeologiczne, 1, Warszawa–Wrocław–Biskupin, s. 17–44.
Piotrowska D. [2002–2003] 2003, Z dziejów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, „Wiadomości Archeologiczne”, 56, s. 13–35.
Piotrowska D. 2004, Biskupin–ideologie–kultura, [w:] Archeologia, kultura, ideologie, B. Gediga, W. Piotrowski red., Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu. Prace Komisji Archeologicznej, 15, Muzeum w Biskupinie. Biskupińskie Prace Archeologiczne, 3, Biskupin–Wrocław, s. 91–155.
Piotrowska D. 2004, The State Archaeological Museum in Warsaw during World War II, „Archaeologia Polona”, 42, s. 255–290.
Piotrowska D. 2007, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie w latach 1939–1989, [w:] Pół wieku z dziejów archeologii polskiej (1939–1989), Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace, 6, J. Lech red., Warszawa, s. 27–102.
Piotrowska D. 2008, Prolegomena do archeologii Biskupina. Tom I. Bibliografia archeologiczna Biskupina 1933–1983, Warszawa.
Piotrowska D., Piotrowski W., Kaptur K., Jedynak A. red. 2014, Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki–Polska–Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach, Silex et Ferrum, 1, Ostrowiec Świętokrzyski.
Piotrowski W. 2000, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, „Z otchłani wieków”, 55/1, s. 20–27.
Podkowińska Z. 1955, Neolityczna kopalnia w Krzemionkach. Część I, „Dawna Kultura”, 4, s. 204–212.
Podkowińska Z. 1956, Osada górników na górze Gawroniec–Pałyga w Ćmielowie, „Dawna Kultura”, 1, s. 34–40.
Podkowińska Z. 1957, Neolit i wczesna epoka brązu w Polsce. Rozwój badań w latach 1945–1954, [w:] Pierwsza sesja archeologiczna Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 4 V–8 V 1955, W. Hensel red., Wrocław, s. 54–72.
Potocka P., Zdeb K. 2013, Ogólnopolska konferencja naukowo-konserwatorska „Prehistoryczna kopalnia ‘Krzemionki Opatowskie’ – Pomnik Historii, na tle problemów badań, ochrony i zagospodarowania pradziejowych kopalń krzemienia w Polsce i w Europie”, Krzemionki, 18–20 kwietnia 2013 r., „Archeologia Polski”, 58/1–2, s. 258–271.
Potocka P., Zdeb K. 2014, Jubileuszowa konferencja naukowo-konserwatorska w Krzemionkach, [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 361–381.
Rademakers P. C. M. 1998, Aanpassingen van de meetmethoden, [w:] De prehistorische vuursteenmijnen van Ryckholt – St Geertruid, P.C.M. Rademakers red., Maastricht, s. 57–60.
Rademakers P. C. M. 1998, Impressies van toen, [w:] De prehistorische vuursteenmijnen van Ryckholt – St Geertruid, P.C.M. Rademakers red., Maastricht, s. 69–83.
Radziwiłłowa N. 1977, Wystawa „Złoto Peru”, „Wiadomości Archeologiczne”, 42/1, s. 100–103.
Rajewski Z. 1971, Kopalnia krzemienia w Krzemionkach i jej problemy archeologiczno-muzealne, „Wiadomości Archeologiczne”, 36/1, s. 19–37.
Romanowska D. 1977, Wystawa „Skarby Traków” w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, „Wiadomości Archeologiczne”, 42/2, s. 245–248.
Romanowska D. 1977, Sympozjum trakologiczne w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, „Wiadomości Archeologiczne”, 42/2, s. 248.
Sałaciński S. [1993–1994] 1997, Krzemionki 1984–1992, „Wiadomości Archeologiczne”, 53/2, s. 19–29.
Sałacińska B., Sałaciński S. 2007, Bibliografia prac Zespołu do Badań Pradziejowego Górnictwa Krzemienia Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie za lata 1985–2006, „Wiadomości Archeologiczne”, 59, s. 3–15.
Sałaciński S., Zalewski M. 2006, Wspomnienia krzemionkowskie, [w:] In memoriam Valdemari Chmielewski. Księga poświęcona pamięci Profesora Waldemara Chmielewskiego, K. Szymczak, M. Przeździecki red., Światowit Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, 11, Warszawa, s. 53–59.
Schild R., Królik H., Tomaszewski A. J., Ciepielewska E. 2011, Rydno. A Stone Age red ochre quarry and socioeconomic center. A century of research, Warsaw.
Szczałuba W. 2014, Wprowadzenie, [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 9–13.
Węgrzynowicz T. 1979, Krzysztof Dąbrowski, „Wiadomości Archeologiczne”, 44/1, s. 3–5.
Więckowska H. 1992, Wspomnienie o Profesorze Stefanie Krukowskim (1890–1982), [w:] Prof. Stefan Krukowski (1890–1992). Działalność archeologiczna i jej znaczenie dla nauki polskiej, J. Lech, J. Partyka red., Ojców, s. 29–40.
Zalewski M. 2012, Krzemionki Opatowskie – blaski i cienie prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego jako obiektu turystycznego, [w:] Skanseny archeologiczne i archeologia eksperymentalna, J. Gancarski red., Krosno, s. 93–114.
Żurowski T. 1954, Konserwacja neolitycznych kopalni krzemienia w Krzemionkach Opatowskich, „Wiadomości Archeologiczne”, 20/3, s. 280–293.
Żurowski T. 1960, Górnictwo krzemienia nad rzeką Kamienną, „Światowit”, 23, s. 249–279.
Żurowski T. 1962, Krzemionki Opatowskie, pomnik starożytnego górnictwa, „Rocznik Świętokrzyski”, 1, s. 17–96.
Balcer B. 1975, Krzemień świeciechowski w kulturze pucharów lejkowatych. Eksploatacja, obróbka i rozprzestrzenienie, Wrocław.
Balcer B. 1996, Cel i wyniki badań w Krzemionkach w latach 1969–1970, [w:] Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach, 3, Warszawa, s. 167–193.
Balcer B. 2014, Krzemionki w moich wspomnieniach z lat 1954–1972, [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 105–121.
Balcer B. 2015, Sześćdziesiąt lat z archeologią w życiu cyklisty, Łódź.
Balcer B., Kowalski K. 1978, Z badań nad krzemieniem pasiastym w pradziejach, „Wiadomości Archeologiczne”, 43/2, s. 127–145.
Barga -Więcławska J. A. 2016, Krzemionki „przyrodnicze archiwum” neolitycznego górnictwa krzemienia, [w:] K. Piotrowska, A. Wawrzyńczuk, B. Gamble, B. Furmanik red.,Historyczne kopalnie – dzieło przyrody, sztuka człowieka, Warszawa, s. 28–35.
Barga -Więcławska J. A. 2016, Krzemionki – environmental archive of Neolithic flint mining, [w:] K. Piotrowska, A. Wawrzyńczuk, B. Gamble, B. Furmanik red., Historic mines – art of nature, work of people, Warsaw, s. 28–35.
Bąbel J. 1975, Zniszczenia, badania i ochrona rezerwatu w Krzemionkach, pow. Opatów, „Wiadomości Archeologiczne”, 40/2, s. 149–177.
Bąbel J. T. 1978, Projekt wykonania podziemnego tunelu ekspozycyjnego na terenie kopalni krzemienia w Krzemionkach k. Ostrowca, Warszawa – praca powielana (egzemplarz przesłany przez PMA autorowi artykułu).
Bąbel J. T. 1980, Krzemionki, gm. Bodzechów, woj. kieleckie, Informator Archeologiczny. Badania rok 1979, Warszawa, s. 36–38.
Bąbel J. T. [1983] 1987, Krzemionki dziś i jutro. Stan, badania i perspektywy zagospodarowania rezerwatu archeologicznego, „Wiadomości Archeologiczne”, 48/2:1987, s. 223–236.
Bąbel J. T. 2008, The Krzemionki flint mines. Last underground research 2001–2004, [w:] Flint Mining in Prehistoric Europe. Interpreting the archaeological records, P. Allard, F. Bostyn, F. Giligny, J. Lech red., BAR International Series, 1891, Oxford, Archaeopress, s. 97–109.
Bąbel J. T. 2008, „Krzemionki Opatowskie”. The earliest beginnings of modern mining, [w:] New Challenges and Visions for Mining. 21st World Mining Congress. The mine as a witness to history and a monument of technology, Kraków, s. 87–109.
Bąbel J. T. 2013, Krzemionki. Pomnik historii, rezerwat, muzeum. Prahistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego. Przewodnik, Warszawa.
Bąbel J. T. 2014, Krzemionki. Historical Monument, Reserve, Museum. Prehistoric mines of striped flint. Guidebook, Warszawa.
Bąbel J. T. 2015, „Krzemionki Opatowskie”. Monument prahistorii Europy. Kopalnie krzemienia pasiastego, Ostrowiec Świętokrzyski.
Blanchet J. - C., Talon M. 1992, Avant-propos, [w:] F. Bostyn, Y. Lanchon red. 1992, s. 11–12.
Borkowski W. 1995, Krzemionki mining complex: deposit management system, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach, 2, Warsaw.
Borkowski W., Migal W. 1999, Działalność Tadeusza R. Żurowskiego w Krzemionkach Opatowskich i jej kontynuacja w latach 1984–1999, [w:] Z. Kobyliński, J. Wysocki red. 1999, s. 81–90.
Bostyn F., Jérémie S. 1992, De la matière première à ľoutil, [w:] F. Bostyn, Y. Lanchon red. 1992, s. 131–210.
Bostyn F., Lanchon Y. red. 1992, Jablines. Les Haut Château (Seine-et-Marne). Une minière de silex au Néolithique, Documents d’archéologie française, 35, Paris.
Dąbrowski K. 1977, Miejsce rezerwatów archeologicznych w kształtowaniu środowiska, „Wiadomości Archeologiczne”, 42/1, s. 3–8.
Duda Z., Kotasiak W. 2008, The Neolithic flint mines in Krzemionki – problems of conservation and adaptation for didactic and tourism exhibition, [w:] New Challenges and Visions for Mining. 21st World Mining Congress. The mine as a witness to history and a monument of technology, Kraków, s. 203–223.
Dzieduszycka - Machnikowa A., Lech J. 1976, Neolityczne zespoły pracowniane z kopalni krzemienia w Sąspowie, Polskie Badania Archeologiczne, 19, Wrocław–Warszaw–Kraków–Gdańsk.
Engelen F. H. G. 1971, Préhistorische (vuur)steenwinning in Europa, „Grondboor en Hamer”, 3, s. 99–107.
Felder P. J. 1998, Ontwikkelingen in de werkwijzen tijdens de opgraving, [w:] De prehistorische vuursteenmijnen van Ryckholt – St Geertruid, P.C.M. Rademakers red., Maastricht, s. 41–56.
Felder P.J., Rademakers P. C. M. 1971, 5 jaar opgraving van préhistorische vuursteenmijnen te Ryckholt – St. Geertruid, „Grondboor en Hamer”, 3, s. 38–55.
Hensel W. 1965, Zamiast przedmowy, [w:] I. Górska, L. Paderewska, J. Pyrgała, W. Szymański, Badania archeologiczne w Polsce w latach 1944–1964, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 7–13.
Hensel W. 1979, Srebrny Jubileusz Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN (1953–1978), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 27/4, s. 471–489.
Jakimowicz R. 1936, Państwowe Muzeum Archeologiczne, cele, organizacja i dotychczasowe dokonania. (Referat wygłoszony w 1936 roku na Zjeździe Związku Muzeów w Polsce), „Wiadomości Archeologiczne”, 14, s. 204–220.
Jedynak A., Kaptur K. 2008, Archaeological-conservator’s works in Krzemionki near Ostrowiec Świętokrzyski in 2008 – mine 824, Great Chambers (także tekst polski: Prace archeologiczno-konserwatorskie w Krzemionkach koło Ostrowca Świetokrzyskiego w 2008 roku – kopalnia 824, rejon Wielkich Komór, s. 203–211), „Analecta Archaeologica Ressoviensia” 3:2008(2010), s. 183-211.
Jedynak A., Kaptur K. 2016, „Krzemionki” – pradziejowe kopalnie krzemienia, B. Furmanik, A. Wawrzyńczuk, K. Piotrowska red., Historyczne kopalnie – dzieło przyrody, sztuka człowieka, Warszawa, s. 14–25.
Jedynak A., Kaptur K. 2016, Krzemionki prehistoric flint mines, [w:] K. Piotrowska, A. Wawrzyńczuk, B. Gamble, B. Furmanik red., Historic mines – art of nature, work of people, Warsaw, s. 14–25.
Kąkolewski K. 1995, Diament odnaleziony w popiele, Warszawa.
Kobyliński Z., Wysocki J. red. 1999, Tadeusz Roman Żurowski i konserwatorstwo archeologiczne w Polsce XX wieku, Warszawa.
Konopka M. 1999, Tadeusz Roman Żurowski – konserwator, badacz, twórca, [w:] Z. Kobyliński, J. Wysocki red. 1999, s. 15–42.
Kowalczyk J. 1970, Krzemionki Opatowskie, pow. Opatów, Informator Archeologiczny. Badania 1969 r., Warszawa, s. 45–46.
Kowalski K. 1992, Za późno, [w:] J. Lech, J. Partyka red. 1992, s. 263–266.
Kraaijenhagen F. Z. 1981, State of affairs at Rijckholt, „Staringia”, 6, s. 7–8.
Krukowski S. 1933, O najwybitniejszym pomniku pradziejów w Europie Środkowej, „Tygodnik Ilustrowany” 74/12, s. 225–226.
Krukowski S. 1937, Krzemionki opatowskie. Pomnik górnictwa pierwotnego i przyrody nieożywionej, „Ziemia”, 27/9–10, s. 192–206.
Krukowski S. 1937, Krzemionki opatowskie. Pomnik górnictwa pierwotnego i przyrody nieożywionej, „Ziemia”, 27/11–12, s. 247–276.
Krukowski S. 1939, Krzemionki Opatowskie, Warszawa.
Krzak Z. 1963, Sprawozdanie z wykopalisk na górze Gawroniec-Pałyga w Ćmielowie, pow. Opatów, w roku 1961, „Sprawozdania Archeologiczne”, 15, s. 65–83.
Krzak Z. 1965, Tymczasowa charakterystyka kopalni krzemienia w Świeciechowie, „Archeologia Polski”, 10/1, s. 217–233.
Krzak Z. 1970, Wstępna charakterystyka kopalni krzemienia w Ożarowie Opatowskim, „Archeologia Polski”, 15/2, s. 291–303.
Krzak Z. 1975, Starożytne kopalnie krzemienia na ziemiach polskich, „Z otchłani wieków”, 41/4, s. 202–206.
Krzak Z. 1978, Die Reviere des urgeschichtlichen Silexbergbau in Europa. Teil VI: Die urgeschichtlichen Feursteinbergbau in Polen, „Der Anschnitt”, 30/3, s. 82–89.
Lech H. i J. 1984, The prehistoric flint mine at Wierzbica “Zele”: a case study from Poland, „World Archaeology”, 16/2, s. 186–203.
Lech H. i J. 1995, PL 3 Wierzbica “Zele”, Radom Province, „Archaeologia Polona”, 33, s. 465–480.
Lech J. 1975, O konieczności ochrony prahistorycznych kopalń krzemienia. Uwagi i postulaty, „Wiadomości Archeologiczne”, 40/2, s. 139–148.
Lech J. 1977, II Międzynarodowe Sympozjum „Krzemień”, Maastricht (Holandia), 8–11 maja 1975, „Archeologia Polski”, 22/1, s. 254–256.
Lech J. 1994, (rec.) Françoise Bostyn, Yves Lanchon, Jablines. Les Haut Château (Seine-et-Marne). Une minière de silex au Néolithique, avec Andrzej Boguszewski, Catherine Frugier, Sylvie Jérémie, Luc Laporte, Stéphane Vacher, Carlos Valero, Archéologie et grands travaux, [w:] Documents d’archéologie française, nr 35, Paris 1992, 246 ss. + 1 wkładka, [w:] „Archeologia Polski”, 39/1–2, s. 130–135.
Lech J. 1997, Przyczynki do badań historii archeologii w Polsce, [w:] Archeologia i starożytnicy. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Abramowiczowi w 70 rocznicę urodzin, M. Głosek red., Łódź, s. 157–163.
Lech J. 1999, Tadeusz R. Żurowski jako konserwator, badacz i popularyzator zabytków prehistorycznego górnictwa krzemienia, [w:] Z. Kobyliński, J. Wysocki red. 1999, s. 63–80.
Lech J. 2000, Z najdawniejszej historii społeczności ludzkich, [w:] Z powrotem na Ziemię. Spór o pochodzenie cywilizacji ludzkich, Na ścieżkach nauki, A.K. Wróblewski red., Warszawa, s. 36–216.
Lech J. 2004, O badaniach prehistorycznego górnictwa krzemienia i kopalni w Krzemionkach Opatowskich (W związku z książką ‘Metody badań archeologicznych stanowisk produkcyjnych – górnictwo krzemienia’, Warszawa 2000), „Przegląd Archeologiczny”, 52, s. 15–88.
Lech J. 2006, Mistrz, uczeń i Dolina Sąspowska, [w:] Jura Ojcowska w pradziejach i w początkach państwa polskiego, J. Lech, J. Partyka red., Ojców, s. 717–758.
Lech J. 2012, Przemiany kulturowe w prehistorii w świetle badań górnictwa krzemienia: poszukiwania rytmu, [w:] Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu, B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski red., Muzeum Archeologiczne w Biskupinie. Biskupińskie Prace Archeologiczne, 9, Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu. Prace Komisji Archeologicznej, 19, Biskupin–Wrocław, s. 189–231.
Lech J. 2012, Resource management in prehistoric siliceous rock mining: an archaeological perspective, [w:] Mining in European History and its Impact on Environment and Human Societies. Proceedings for the 2nd Mining in European History Conference of the FZ HiMAT, 7.–10. November 2012, Innsbruck, Innsbruck, s. 13–19.
Lech J., LongworthI. 2000, Kopalnia krzemienia Grimes Graves w świetle nowych badań, „Przegląd Archeologiczny”, 48, s. 19–73.
Lech J., LongworthI. 2014, Prehistoryczna kopalnia krzemienia Grimes Graves we wschodniej Anglii, [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 245–290.
Lech J., Partyka J. red. 1992, Prof. Stefan Krukowski (1890–1982). Działalność archeologiczna i jej znaczenie dla nauki polskiej, Ojców.
Lech J., Sachse - Kozłowska E. 1981, III Międzynarodowe Sympozjum „Krzemień”, Maastricht (Holandia), 24–27 maja 1979, „Archeologia Polski”, 26/1, s. 253–257.
Małecka - Kukawka J. 2011, Problem of the flint tools from the Sąspów mine in the light of use-wear analysis, [w:] Proceedings of the 2nd International Conference of the UISPP Commission on Flint Mining in Pre- and Protohistoric Times (Madrid, 14–17 October 2009), M. Capote, S. Consuegra, P. Díaz-del-Río, X. Terradas red., BAR International Series, 2260, Oxford, s. 139–147.
Małecka - Kukawka J. 2014, Traseologia w studiach nad prehistorycznym górnictwem krzemienia? Przykłady z kopalń w Sąspowie (neolit) i Wierzbicy „Zele” (epoka brązu/wczesna epoka żelaza), [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 189–202.
Małecka - Kukawka J., Werra D. 2011, O możliwościach i ograniczeniach metody traseologicznej w badaniach masowych materiałów archeologicznych z kopalń krzemienia, „Archeologia Polski”, 54/1–2, s. 135–164.
Migal W. 2000, Prowadzenie prac archeologicznych w dużych kopalniach krzemienia z perspektywy badań w Krzemionkach Opatowskich, [w:] Metodyka badań archeologicznych stanowisk produkcyjnych – górnictwo krzemienia, W. Borkowski red., Warszawa, s. 69–116.
Młynarczyk H. 1983, Wstępne wyniki badań kopalni krzemienia czekoladowego Wierzbica „Zele”, woj. Radom, w latach 1979–1981, „Sprawozdania Archeologiczne”, 35: 1984, s. 87–115.
Modrzewska H. 1975, Sprawozdanie z działalności Państwowego Muzeum Archeologicznego w 1974 roku, „Wiadomości Archeologiczne”, 40/4, s. 597–601.
Montagne D. G. 1971, Vuursteen in alle tijden, „Grondboor en Hamer”, 3, s. 133–148.
Noszczak B. 2002, „Sacrum” czy „Profanum”? – spór o istotę obchodów milenium polskiego (1949–1966), Warszawa.
Paczkowski A. 1995, Pół wieku z dziejów Polski 1939–1989, Warszawa.
Piotrowska D. 1992, Bibliografia prac Prof. Stefana W. Krukowskiego, [w:] J. Lech, J. Partyka red. 1992, Ojców, s. 21–28.
Piotrowska D. 1994, Wykopaliska biskupińskie w świecie nauki i kultury, „Żnińskie Zeszyty Historyczne”, 11, s. 30–43. bg
Piotrowska D. 1997–1998, Biskupin 1933–1996: archaeology, politics and nationalism, „Archaeologia Polona”, 35–36, s. 225–285.
Piotrowska D. 2000, Prof. Zdzisław Rajewski (1907–1974) – badacz Biskupina i jeden z pionierów badań dawnej kultury symbolicznej w Polsce, [w:] Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, B. Gediga, D. Piotrowska red., Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu. Prace Komisji Archeologicznej, 13, Muzeum w Biskupinie, Oddział Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Biskupińskie Prace Archeologiczne, 1, Warszawa–Wrocław–Biskupin, s. 17–44.
Piotrowska D. [2002–2003] 2003, Z dziejów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, „Wiadomości Archeologiczne”, 56, s. 13–35.
Piotrowska D. 2004, Biskupin–ideologie–kultura, [w:] Archeologia, kultura, ideologie, B. Gediga, W. Piotrowski red., Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu. Prace Komisji Archeologicznej, 15, Muzeum w Biskupinie. Biskupińskie Prace Archeologiczne, 3, Biskupin–Wrocław, s. 91–155.
Piotrowska D. 2004, The State Archaeological Museum in Warsaw during World War II, „Archaeologia Polona”, 42, s. 255–290.
Piotrowska D. 2007, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie w latach 1939–1989, [w:] Pół wieku z dziejów archeologii polskiej (1939–1989), Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace, 6, J. Lech red., Warszawa, s. 27–102.
Piotrowska D. 2008, Prolegomena do archeologii Biskupina. Tom I. Bibliografia archeologiczna Biskupina 1933–1983, Warszawa.
Piotrowska D., Piotrowski W., Kaptur K., Jedynak A. red. 2014, Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki–Polska–Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach, Silex et Ferrum, 1, Ostrowiec Świętokrzyski.
Piotrowski W. 2000, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, „Z otchłani wieków”, 55/1, s. 20–27.
Podkowińska Z. 1955, Neolityczna kopalnia w Krzemionkach. Część I, „Dawna Kultura”, 4, s. 204–212.
Podkowińska Z. 1956, Osada górników na górze Gawroniec–Pałyga w Ćmielowie, „Dawna Kultura”, 1, s. 34–40.
Podkowińska Z. 1957, Neolit i wczesna epoka brązu w Polsce. Rozwój badań w latach 1945–1954, [w:] Pierwsza sesja archeologiczna Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 4 V–8 V 1955, W. Hensel red., Wrocław, s. 54–72.
Potocka P., Zdeb K. 2013, Ogólnopolska konferencja naukowo-konserwatorska „Prehistoryczna kopalnia ‘Krzemionki Opatowskie’ – Pomnik Historii, na tle problemów badań, ochrony i zagospodarowania pradziejowych kopalń krzemienia w Polsce i w Europie”, Krzemionki, 18–20 kwietnia 2013 r., „Archeologia Polski”, 58/1–2, s. 258–271.
Potocka P., Zdeb K. 2014, Jubileuszowa konferencja naukowo-konserwatorska w Krzemionkach, [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 361–381.
Rademakers P. C. M. 1998, Aanpassingen van de meetmethoden, [w:] De prehistorische vuursteenmijnen van Ryckholt – St Geertruid, P.C.M. Rademakers red., Maastricht, s. 57–60.
Rademakers P. C. M. 1998, Impressies van toen, [w:] De prehistorische vuursteenmijnen van Ryckholt – St Geertruid, P.C.M. Rademakers red., Maastricht, s. 69–83.
Radziwiłłowa N. 1977, Wystawa „Złoto Peru”, „Wiadomości Archeologiczne”, 42/1, s. 100–103.
Rajewski Z. 1971, Kopalnia krzemienia w Krzemionkach i jej problemy archeologiczno-muzealne, „Wiadomości Archeologiczne”, 36/1, s. 19–37.
Romanowska D. 1977, Wystawa „Skarby Traków” w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, „Wiadomości Archeologiczne”, 42/2, s. 245–248.
Romanowska D. 1977, Sympozjum trakologiczne w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, „Wiadomości Archeologiczne”, 42/2, s. 248.
Sałaciński S. [1993–1994] 1997, Krzemionki 1984–1992, „Wiadomości Archeologiczne”, 53/2, s. 19–29.
Sałacińska B., Sałaciński S. 2007, Bibliografia prac Zespołu do Badań Pradziejowego Górnictwa Krzemienia Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie za lata 1985–2006, „Wiadomości Archeologiczne”, 59, s. 3–15.
Sałaciński S., Zalewski M. 2006, Wspomnienia krzemionkowskie, [w:] In memoriam Valdemari Chmielewski. Księga poświęcona pamięci Profesora Waldemara Chmielewskiego, K. Szymczak, M. Przeździecki red., Światowit Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, 11, Warszawa, s. 53–59.
Schild R., Królik H., Tomaszewski A. J., Ciepielewska E. 2011, Rydno. A Stone Age red ochre quarry and socioeconomic center. A century of research, Warsaw.
Szczałuba W. 2014, Wprowadzenie, [w:] D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur, A. Jedynak red. 2014, s. 9–13.
Węgrzynowicz T. 1979, Krzysztof Dąbrowski, „Wiadomości Archeologiczne”, 44/1, s. 3–5.
Więckowska H. 1992, Wspomnienie o Profesorze Stefanie Krukowskim (1890–1982), [w:] Prof. Stefan Krukowski (1890–1992). Działalność archeologiczna i jej znaczenie dla nauki polskiej, J. Lech, J. Partyka red., Ojców, s. 29–40.
Zalewski M. 2012, Krzemionki Opatowskie – blaski i cienie prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego jako obiektu turystycznego, [w:] Skanseny archeologiczne i archeologia eksperymentalna, J. Gancarski red., Krosno, s. 93–114.
Żurowski T. 1954, Konserwacja neolitycznych kopalni krzemienia w Krzemionkach Opatowskich, „Wiadomości Archeologiczne”, 20/3, s. 280–293.
Żurowski T. 1960, Górnictwo krzemienia nad rzeką Kamienną, „Światowit”, 23, s. 249–279.
Żurowski T. 1962, Krzemionki Opatowskie, pomnik starożytnego górnictwa, „Rocznik Świętokrzyski”, 1, s. 17–96.
Downloads
Published
2016-01-01
How to Cite
Lech, J. (2016). Do historii badań i udostępnienia neolitycznej kopalni krzemienia pasiastego w Krzemionkach. Archeologia Polski, 61, 241–278. Retrieved from https://journals.iaepan.pl/apol/article/view/207
Issue
Section
Discussions and polemics
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Publication co-financed by the Ministry of Science and Higher Education under the program "Support for scientific journals 2019-2020"
