Slavs as a “product” of a historical coincidence!?
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol68.2023.010Keywords:
Slavs, ethnogenesis, early Middle Ages, climatic anomaliesAbstract
Deteriorating environmental conditions from the end of the 3rd c., which peaked in the 2nd quarter of the 6th, seem to have coincidentally promoted the “Slavic” way of life. The Slavs did not emerge from a single cradle, but were “produced” by an unusual coincidence of historical circumstances that imposed over a vast territory similarly simplified social and economic relations, based on the already available knowledge. Those observing these processes from outside gave people living this way the collective name of “Slavs” in the east and “Veneti” in the west. The process itself was triggered by a global climatic crisis reinforced by an episode of the plague, whereas the collective name was promoted by Byzantine diplomacy and Slavic languages were proliferated by Avar imperial policy. The Slavs themselves did not begin to refer to their pan-Slav
unity before the 19th c.
Downloads
References
ŹRÓDŁA
A n n a l e s B e r t i n i a n i — Monumenta Germaniae Historica, 5, G. Waitz red., Hannover 1883.
A n n a l s o f U l s t e r — Annals of Ulster, electronic edition compiled by P. Bambury, S. Beechinor, Cork 2020 [https://celt.ucc.ie/ published/T100001A/].
A n n a l s o f I n i s f a l l e n — Annals of Inisfallen, tłum. S. Mac Airt, electronic edition compiled by B. Färber, Cork 2008 [https://celt.ucc.ie/published/T100004/index.html].
E i n h a r d — Żywot Karola Wielkiego, tłum. J. Parandowski, Wrocław 1950.
F r e d e g a r — Chronicarum quae dicuntur Fredegarii Scholastici libri IV, cum continuationibus, MGH Scriptorum, II, Hannoverae 1888.
J o r d a n e s — Kasjodor i Jordanes. Historia gocka czyli scytyjska Europa, tłum. E. Zwolski, Lublin 1984.
K a s j o d o r — The letters of Cassiodorus, tłum. T. Hodgkin, London 1886.
P o w i e ś ć l a t m i n i o n y c h — Powieść lat minionych. Najstarsza kronika kijowska, tłum. i opracowanie F. Sielicki, Wrocław 1999.
P r o k o p i u s z — Prokopiusz z Cezarei, Historia wojen, przekład i opracowanie D. Brodka, Kraków 2013.
P s e u d o - M a u r y c y — Strategikon, [w:] M. Plezia, Greckie i łacińskie źródła do najstarszych dziejów Słowian, Poznań–Kraków 1952.
OPRACOWANIA
B a i l l i e M. G. L. 1991, Marking in marker dates: Towards an archaeology with historical precision, „World Archaeology”, 23, s. 233-243.
B a r f o r d P. 2001, The early Slavs. Culture and society in early medieval Eastern Europe, London–New York.
B a r f o r d P. 2006, Wiedzieć niewiadome. Jak możemy uprawiać archeologię rozprzestrzeniania się języków słowiańskich?, [w:] Nie -Słowianie o początkach Słowian, P. Urbańczyk red., Poznań, s. 89–131.
B r a t h e r S. 2001, Archäologie der westlichen Slawen. Siedlung, Wirtschaft und Gesellschaft im früh- und hochmittelalterlichen Ostmitteleuropa, Berlin–New York.
B r a t h e r S. 2006, Jednorodność przybyszów czy zróżnicowanie regionów?, [w:] Nie-Słowianie o początkach Słowian, P. Urbańczyk red., Poznań, s. 57–87.
B r i f f a K. R ., B a r t h o l i n T. S ., E c k s t e i n D., J o n e s P. D., K a r l é n W., S c h w e i n g r u b e r F. H., Z e t t e r b e r g P. 1990, A 1,400-year tree-ring record of summer temperatures in Fennoscandia, „Nature”, 346, s. 434–439
B ü n t g e n U., M y g l a n V. S., L j u n g q v i s t F. C., M c C o r m i c k M., D i C o s m o N., S i g l M., J u n g c l a u s J., W a g n e r S. , K r u s i c P. J. , E s - p e r J., K a p l a n J. O., d e V a a n M. A. C., L u t e r b a c h e r J., W a c k e r L T e g e l W., K i r d y a n o v A. V. 2016, Cooling and societal change during the Late Antique Little Ice Age from 536 to around 660 AD, „Nature Geoscience”, 9/3, s. 231–236.
C i e s i e l s k a A. 2022, Cmentarzyska przełomu starożytności i średniowiecza jako materialny wyraz kryzysu społecznego, [w:] Interpretacje kultury symbolicznej w badaniach archeologicznych, J. Wawrzeniuk, J. Woźny red., Warszawa, s. 97–102.
C u r t a F. 2001, The making of Slavs. History and archaeology of the lower Danube region, c. 500–700, Cambridge–New York.
C u r t a F. 2004, The Slavic lingua franca (Linguistic notes of an archaeologist turned historian), „East Central Europe”, 31/1, s. 125–148.
C u r t a F. 2006, Tworzenie Słowian. Powrót do słowiańskiej etnogenezy, [w:] Nie-Słowianie o początkach Słowian, P. Urbańczyk red., Poznań, s. 27–55.
D a h l i n B., C h a s e A. 2014, A tale of three cities: effects of the AD 536 event in the lowland Maya heartland, [w:] The great Maya droughts in cultural context: case studies in resilience and vulnerability, G. Iannone red., Boulder, s. 127–155.
D’A r r i g o R., J a c o b y G., F r a n k D., P e d e r s o n N., C o o k E., B u c k - l e y B., N a c h i n B., M i j i d d o r j R., D u g a r j a v C. 2001, 1738 years of Mongolian temperature variability inferred from a tree-ring width chronology of Siberian pine, „Geophysical Research Letters”, 28/3, s. 543–546.
D o l u k h a n o v P. 1996, The early Slavs. Eastern Europe from the initial settlement to the Kievan Rus, London.
D u l l R. A. 2007, Evidence for forest clearance, agriculture, and human-induced erosion in Precolumbian El Salvador, „Annals of the Association of American Geographers”, 97, s. 127–141.
D u l l R . A . , S o u t h o n J . R . , K u t t e r o l f S . , A n c h u k a i t i s K . J . , F r e u n d t A . , W a h l D. B . , S h e e t s P . , A m a r o l i P . , H e r n a n d e z W., W i e m a n n M. C., O p p e n h e i m e r C. 2019, Radiocarbon and geologic evidence reveal Ilopango volcano as a source of the colossal ‘mystery’ eruption of 539/40 CE, „Quarternary Science Reviews”, 222 [artykuł nr 105855].
F e l d m a n M . , H a r b e c k M . , K e l l e r M . , S p y r o u M . A . , R o t t A . , T r a u t m a n n B., S c h o l z H . C., P a e f f g e n B., P e t e r s J., M c C o r - m i c k M., B o s K., H e r b i g A., K r a u s e J. 2016, A high-coverage Yersinia pestis genome from a sixth-century Justinianic Plague victim, „Molecular Biology and Evolution”, 33/11, s. 2911–2923.
G i b b o n s A. 2018, Why 536 was ‘the worst year to be alive’? Glacier cores reveal Icelandic volcano that plunged Europe into darkness,„Science”, 15 Nov 2018 [doi.org/10.1126/science.aaw0632].
G o d ł o w s k i K. 1979, Z badań nad rozprzestrzenianiem się Słowian w V–VII w. n.e., Kraków.
G o d ł o w s k i K. 2000, Pierwotne siedziby Słowian: wybór pism, Kraków.
G o ł ą b Z. 2004, O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, Kraków.
H a n A. 2022, Epizod 1,5 ka BP w świetle wybranych danych paleoklimatycznych z obszaru Europy Środkowej, praca magisterska przechowywana w Uniwersyteckim Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym i Zrównoważonym Rozwojem, Uniwersytet Warszawski.
H a r b e c k M., S e i f e r t L., H ä n s c h S., W a g n e r D. M., B i r d s e l l D., P a r i s e K. L . , W i e c h m a n n I. , G r u p e G . , T h o m a s A . , K e i m P. , Z ö l l e r L., B r a m a n t i B., R i e h m J. M., S c h o l z H. C. 2013, Yersinia pestis DNA from skeletal remains from the 6(th) century AD reveals insights into Justinianic Plague, „PLoS Pathogenes”, 9(5), e1003349 [doi.org/10.1371/journal.ppat.1003349].
H e a t h e r P. 2010, Imperia i barbarzyńcy. Migracje i narodziny Europy, Poznań.
H o d d e r I. 1982, Symbols in action, Cambridge.
J a s i ń s k i T. 2020, Betrachtungen zur Urheimat der Slawen, „Questiones Medii Aevi Novae”, 25, s. 5–45.
K a z a n s k i M. 1999, Les Slaves. Les origines, Ier–VIIe siècle après J.-C., Paris.
K ó č k a W. 1958, Zagadnienia etnogenezy ludów Europy, Wrocław.
K o k o w s k i A. 2022, Gothic migrations: In search of the truth, „Praehistorische Zeitschrift”, 97/1, s. 313–323.
K o z a k - Z y c h m a n W. 1996, Charakterystyka antropologiczna ludności Lubelszczyzny z młodszego okresu rzymskiego, Lublin.
K u n s t m a n n H . 1996, Die Slawen. Ihr Name, ihre Wanderung nach Europa und die Anfänge der russischen Geschichte in historisch onomastischer Sicht, Stuttgart.
L a M a r c h e V. C. 1974, Paleoclimatic inferences from long tree-ring records, „Science”, 183, s. 1043–1048.
L a b u d a G . 1998, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna, Poznań.
L o v e l u c k C . P., M c C o r m i c k M., S p a u l d i n g N. E ., C l i f f o r d H. , H a n d l e y M. J . , H a r t m a n L . , H o f f m a n n H . , K o r o t k i k h E . V . , K u r b a t o v A . V., M o r e A. F., S n e e d S. B., M a y e w s k i P. A. 2018, Alpine ice-core evidence for the transformation of the European monetary system, AD 640–670, „Antiquity”, 92(366), s. 1571–1585.
M a l i n o w s k i T. 1975, Problem pogranicza prasłowiańsko-prailiryjskiego, „Slavia Antiqua”, 21, s. 5–46.
M a l l o r y J. P. 1992, Migration and language change, [w:] Peregrinatio Gothica III, E. Straume, E. Skar red., Oslo, s. 145–53.
M a r k o w i c z K. M., Z a w a d z k a O., S t a c h l e w s k a I. S. 2010, Obserwacje pyłu wulkanicznego nad Polską w kwietniu 2010 r., „Przegląd Geofizyczny”, 55, s. 3–4.
M ü h l e E. 2020, Słowianie. Rzeczywistość i fikcja wspólnoty, Warszawa.
N o o r e n K., H o e k W. Z., v a n d e r P l i c ht H., S i g l M., v a n B e r g e n M. J., G a l o p D., To r r e s c a n o - V a l l e N., I s l e b e G., H u i z i n g a A., W i n k e l s T., M i d d e l k o o p H. 2016, Explosive eruption of El Chicón volcano (Mexico) disrupted 6th century Maya civilization and contributed to global cooling, „Geology”, 45/2: G38739.1 [doi.org/10.1130/G38739.1].
N o w a k o w s k i W. 1992, Barbarzyńcy nad wschodnim Bałtykiem. Konfrontacja tekstu Germanii Tacyta i danych archeologicznych, „Studia i Materiały Archeologiczne”, 9, s. 91–99.
O c h o a G., H o f f m a n J., T i n T. 2005, Climate. The force that shapes our world – and the future of life on Earth, London.
P a r c z e w s k i M. 2002, Praojczyzna Słowian w ujęciu źródłoznawczym, [w:] Cień Światowita, czyli pięć głosów w sprawie etnogenezy Słowian, A. Kokowski red., Lublin, s. 23–68.
P a r c z e w s k i M. 2004, Współczesne poglądy w sprawie etnogenezy oraz wielkiej wędrówki Słowian, [w:] Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, M. Salamon, J. Strzelczyk red., Kraków, s. 195–202.
P i o n t e k J. 2006, Etnogeneza Słowian w świetle najnowszych badań antropologicznych, „Slavia Antiqua”, 47, s. 161–189.
P i o n t e k J. 2009, Etnogeneza Słowian: od mitów do faktów, „Archeologia Polski”, 54, s. 121–147.
P i o n t e k J. 2020, Etnogeneza Słowian jako problem badawczy w antropologii fizycznej, „Nauka”, 1/2020, s. 151–182.
P l e t e r s k i A. 2013, The invisible Slavs. Župa Bled in the „prehistoric” early Middle Ages, Ljubljana.
P o h l W. 1988, Die Awaren. Ein Steppenvolk in Mitteleuropa 567–822 n. Chr., München.
P o h l W. 2000, Die Germanen, München.
P o h l W. 2006, Początki Słowian. Kilka spostrzeżeń historycznych, [w:] Nie-Słowianie o początkach Słowian, P. Urbańczyk red., Poznań, s. 11–25.
P o h l W. 2018, The Avars. A steppe empire in Central Europe, 567–822, Ithaca, New York.
P o p o w s k a - T a b o r s k a H. 1997, The Slavs in early Middle Ages from the viewpoint of the contemporary linguistics, [w:] Origins of Central Europe, P. Urbańczyk red., Warszawa, s. 91–96.
P r i c e N. 2020, Children of ash and elm. A history of the Vikings, New York.
R i g b y E., S y m m o n d s M., W a r d - T h o m p s o n D. 2004, A comet impact in 536?, „Astronomy and Geophysics”, 45/1, s. 1.23 1.26.
S e e m a n o v a E., V a r o n R., J a r o l i m P., S e e m a n P., C h r z a n o w - s k a K. H. , D i g w e e d M. , R e s n i c k I . , K r e m e n t s k y I . , S a a r K. , H o f f m a n K., D u f r a n n o y V., K a r b a s i y a n M., G h a n i M., B a r i ć I., T e k i n M., K o v a c s P., K r a w c z a k M., R e i s A., S p e r l i n g K., N o r t h n a g e l M. 2016, The Slavic NBN founder mutation: a role for reproductive fitness?, „PLoS ONE”, December 9, 2016 [doi.org/10.1371/journal.pone.0167984].
S e n g u p t a D., C h o u d h u r y A., F o r t e s - L i m a C., A r o n S., W h i t e - l a w G . , B o s t o e n K . , G u n n i n k H . , C h o u s o u - Po l y d o u r i N . , D e l i u s P., T o l l m a n S., C a s a s F. G. - O., N o r r i s S., M a s h i n y a F., A l b e r t s M., Ha z e l h u r s t S., S c h l e b u s c h C. M., R a m s a y M. 2020, Genetic-substructure and complex demographic history of South African Bantu speakers, „bioRxiv” [https://doi.org/10.1101/2020.08.11.243840].
S i g l M., M c C o n n e l l J . R., L a y m a n L., M a s e l l i O., M c G w i r e K., P a s t e r i s D., D a h l - J e n s e n D . , S t e f f e n s e n J. P . , V i n t h e r B., E d w a r d s R., M u l v a n e y R., K i p f s t u h l S. 2013, A new bipolar ice core record of volcanism from WAIS Divide and NEEM and implications for climate forcing of the last 2000 years, „Journal of Geophysical Research: Atmospheres”, 118/3, s. 1151–1169 [doi.org/10.1029/2012JD018603].
S i g l M. , W i n s t r u p M . , M c C o n n e l l J . R. , W e l t e n K . C . , P l u n - k e t t G. , Lu d l ow F. , B ü n t g e n U. , C a f f e e M. , C h e l l m a n N., Da h l - J e n s e n D., F i s c h e , H., K i p f s t u h l S., K o s t i c k C., M a s e l l i O. J., M e k h a l d i F., M u l v a n e y R., M u s c h e l e r R . , P a s t e r i s D . R . , P i l c h e r J. R., S a l z e M., S c h ü p b a c h S., S t e f f e n s e n J. P . , V i n - t h e r B. M., W o o d r u f f T. E. 2015, Timing and climate forcing of volcanic eruptions for the past 2,500 years, „Nature”, 523(7562), s. 543–549 [doi. org/10.1038/nature14565].
S i w i c k a M. 2021, Człowiek w obliczu epidemii – relacja Tukidydesa i Prokopiusa z Cezarei, „Vox Patrum”, 78, s. 25–64 [doi.org/10.31743/vp.11846].
S m i t h V. C., C o s t a A., A g u i r r e - D i a z G., G u t i e r r e z E. 2020, The magnitude and impact of the 431 CE Tierra Blanca Joven eruption of Ilopango, El Salvador, „PNAS”, 117/42 [doi.org/10.1073/pnas.2003008117].
S t o t h e r s R. B . 1984, The great Tambora eruption in 1815 and its aftermath, „Science”, 224, s. 1191–1198 [doi.org/10.1126/science.224.4654.1191].
S t o t h e r s R. B. 1999, Volcanic dry fogs, climate cooling, and plague pandemics in Europe and the 326 Middle East, „Climatic Change”, 42, s. 713–723.
T y s z k i e w i c z L. 1994, Słowianie w historiografii wczesnego średniowiecza od połowy VI do połowy VII wieku, Wrocław.
U r b a ń c z y k P. 1992, Medieval arctic Norway, Warszawa.
U r b a ń c z y k P. 1998, Obcy wśród Słowian, [w:] Słowianie w Europie wcześniejszego średniowiecza, M. Miśkiewicz red., Warszawa, s. 65–77.
U r b a ń c z y k P. 2000, Władza i polityka we wczesnym średniowieczu, Wrocław.
U r b a ń c z y k P. 2006, Polski węzeł słowiański, [w:] Nie-Słowianie o początkach Słowian, P. Urbańczyk red., Poznań, s. 133–153.
U r b a ń c z y k P. 2007, Słowianie a sprawa polska, [w:] Dawne kultury w ideologiach XIX i XX wieku, J. Olko red., Warszawa, s. 21–34.
U r b a ń c z y k P. 2008, Trudne początki Polski, Wrocław.
Ur b a ń c z y k P. 2009, Mediaeval archaeology in Polish historic-political discourse, [w:] Politik und Wissenschaft in der prähistorischen Archäologie. Perspektiven aus Sachsen, Böhmen und Schlesien, J. Schachtmann, M. Strobel, T. Widera red., Göttingen, s. 237–249.
U r b a ń c z y k P. red. 2006, Nie-Słowianie o początkach Słowian, Poznań.
W a g n e r D. M., K l u n k J., H a r b e c k M., D e v a u l t A., W a g l e c h n e r N., S a h l J. W., E n k J., B i r d s e l l D. N. , K u c h M ., L u m i b a o C., P o i - n a r D. , P e a r s o n T . , F o u r m e n t M . , G o l d i n g B . , R i e h m J. M . , E a r n D. J. D., D e w i t t e S . , R o u i l l a r d J. - M . , G r u p e G . , W i e c h - m a n n I . , B l i s k a J . B . , K e i m P. S . , S c h o l z H. C . , H o l m e s E. C., P o i n a r H. 2014, Yersinia pestis and the Plague of Justinian 541–543 AD: a genomic analysis, „Lancet Infectious Diseases”, 14, s. 319–326 [doi.org/10.1016/S1473-3099(13)70323-2].
W a n n e r H., S o l o m i n a O., G r o s j e a n M ., R i t z S. P., J e t e l M. 2011, Structure and origin of Holocene cold events, „Quaternary Science Reviews”, 30, s. 3109–3123.
W o l f r a m H. 1997, The ethno-political entities in the region of upper and middle Danube in the 6th–9th centuries A.D., [w:] Origins of Central Europe, P. Urbańczyk red., Warszawa, s. 45–58.
W o ł e k A. 2012, Obraz Słowian w dziełach Prokopiusza z Cezarei, „Iuvenilia Philologorum Cracoviensium”, 5, s. 219–238.
Z a b e h l i c k y H. 1994, Kriegs- oder Klimafolgen in archäologischen Befunden, [w:] Markomannenkriege. Ursachen und Virkungen, H. Friesinger, J. Tejral, A. Stuppner red., Brno, s. 464–469.
Z h a n g Z., T i a n H., C a z e l l e s B. , K a u s r u d K . L. , B r a e u n i n g A. , G u o F., S t e n s e t h N. C. 2010, Periodic climate cooling enhanced natural disasters and wars in China 324 during AD 10–1900, „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, 277, s. 3745–3753.
Z i e l i n s k i S. 2015, Sixth-century misery tied to not one, but two, volcanic eruptions, „Anthropocene”, 8 lipca 2015.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Archeologia Polski
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Publication co-financed by the Ministry of Science and Higher Education under the program "Support for scientific journals 2019-2020"
