Z religijnego dziedzictwa Krakowa. Procesje z Wawelu na Skałkę
DOI:
https://doi.org/10.23858/JUE21.2023.002Słowa kluczowe:
dziedzictwo, procesja, rytuał, ceremonia, koronacja, kult św. Stanisława, Wawel, SkałkaAbstrakt
Od średniowiecza w religijnej przestrzeni Krakowa zaznaczają się dwa loca sacra: Wawel i Skałka, trwale połączone hagiograficzną legendą św. Stanisława, biskupa i męczennika. Od ponad ośmiuset lat kult św. Stanisława jest tyleż ciekawym, co złożonym zjawiskiem, które miało wiele odsłon. W ciągu dziejów przybierało ono różne formy i różne stopnie natężenia, a jego spektakularnym wyrazem były cykliczne obrzędy religijne, rozgrywane w przestrzeni miasta zawartej między kościołem katedralnym na wawelskim wzgórzu a sanktuarium na Skałce. Najdłuższą żywotność miały coroczne uroczystości patronalne oraz obrzęd koronacyjny, należący do cyklicznego systemu objęcia królewskiego tronu. Ich charakterystycznym akcentem były publiczne procesje z Wawelu na Skałkę. Spośród wielu do dziś przetrwała procesja majowa, która bywa ujmowana jako kontynuacja wszystkich poprzednich. Autorka stawia pytanie o zasadność utożsamiania tych form obrzędowych.
Pobrania
Bibliografia
Borkowska U. 1995. Polskie pielgrzymki Jagiellonów. [W:] H. Manikowska, H. Zaremska, (red.), Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy. Warszawa: Instytut Historii PAN, 185-203.
Crossley P. 2001. Polonia sacra and Bohemia sacra: Liturgy and History in Prague and Krakow Cathedrals. Folia Historiae Artium 7, 49-69.
Crossley P. 2006. Ara Patriae: St Stanislaus, the Jagiellonians and the Coronation Ordinal for Krakow Cathedral. [W:] J. Fajt, M. Hörsch (eds.), Künstlerische Wechselwirkungen in Mitteleuropa. Tom 1 Studia, Jagiellonica Lipsiensia. Ostfildern: Thorbecke, 103-123.
Dalewski Z. 1995. Ceremoniał Koronacyjny Królów Polskich W XV i początkach XVI wieku. Kwartalnik Historyczny 52 (3-4), 37-60.
Dalewski. Z. 1996. Władza, przestrzeń, ceremoniał. Miejsce i uroczystość inauguracji władzy w Polsce średniowiecznej do końca XIV w. Warszawa.
Dalewski Z. 2018. Przeszłość zrytualizowana: tradycja królewskich koronacji. [W:] H. Manikowska (red.). Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski. T. 2. Warszawa, 29–57.
Derwich M. 1994. Rola opata w koronacjach królów polskich. [W:] Banaszkiewicz J. (red.). Imagines potestatis. Rytuały, symbole, konteksty fabularne władzy zwierzchniej. Polska X-XV w. (z przykładem czeskim i ruskim), Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton, 31-58.
Długosz J. 1865. Żywot świętego Stanisława biskupa krakowskiego oraz żywoty świętych patronów polskich, węgierskich, czeskich, morawskich, pruskich i szlązkich nie umieszczone w Historyi Lombardzkiej (tłum. z łacińskiego oryginału wg wydania Hallerowskiego z r. 1511) ks. L. F. Karczewski, Kraków: Księgarnia Fr. Grzybowskiego.
Długosz J. 2004. Roczniki czyli kroniki sławnego królestwa polskiego. Księgi VII i VIII. D. Turkowska i M. Kowalczyk (oprac.), J. Mrukówna. (tłum.). Edycja komputerowa. https://wpolonia2polska.wordpress.com/jan-dlugosz-pdf/ (dostęp czerwiec 2023).
Gieysztor A. 1978 a. Spektakl i liturgia – polska koronacja królewska. [W:] Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza. B. Geremek (red.), Wrocław, 9-23.
Gieysztor A. 1978 b, Ornamenta regia w Polsce XV wieku. [W:] P. Skubiszewski (red.). Sztuka i ideologia XV w. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 155-163.
Gieysztor A. 1990, Gesture and Coronation. Ceremonies of Medieval and Early Modern Monarchic Ritual. [W:] J.M. Bak, (ed.). Coronation. Berkeley–Los Angeles–Oxford: University of California Press, 152-164. DOI: https://doi.org/10.1525/9780520311121-011
Hołda R. 2013, Boże Ciało. Święto, ceremonia i performance. Journal of Urban Ethnology 11, 61-74.
Jagosz M. 1979. Procesje ku czci św. Stanisława z Wawelu na Skałkę w okresie przedrozbiorowym. Analecta Cracoviensia XI, 603-614. DOI: https://doi.org/10.15633/acr.3000
Jagosz M. 1997. Przedrozbiorowe procesje wawelskie ku czci św. czci św. Stanisława biskupa i męczennika, Studia Claromontana 17, 39-126.
Jagosz M. 2003. Procesje ku czci procesje ku czci św. Stanisława biskupa i męczennika z Wawelu na Skałkę. [W:] A. Napiórkowski (red.). Święty Stanisław w życiu kościoła w Polsce. 750-lecie kanonizacja. Kraków-Skałka: Wydawnictwo OO. Paulinów, 134-182.
Kołpak P. 2020. Kult świętych patronów Królestwa Polskiego w czasach Jagiellonów, Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana.
Kutrzeba S. 1918. Koronacje królów i królowych w Polsce. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
Labuda G. 2000. Święty Stanisław, biskup krakowski, patron Polski. Śladami zabójstwa – męczeństwa – kanonizacji. Poznań: Instytut Historii UAM.
Lileyko J.1987. Regalia Polskie, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Napiórkowski A. 2010. Z dziejów Skałki. [W:] F. Ziejka (red.). Nieśmiertelni. Krypta zasłużonych na Skałce. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 13-31.
Ochmann S. 1983. Koronacja Jana Kazimierza w roku 1649, Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 28, 135-159.
Piech S. 1999. W cieniu kościołów i synagog. Życie religijne międzywojennego Krakowa 1918 – 1939. Kraków: Wydawnictwo i drukarnia Secesja.
Pruszcz P. H. 1647. Kleynoty stołecznego miasta Krakowa abo kościoły y co w nich iest widzenia godnego y znacznego. Kraków: Drukarnia Franciszka Cezarego. https://dbc.wroc.pl/dlibra/publication/155083/edition/116073/content
Rożek M. 1979. Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława w katedrze na Wawelu. Analecta Cracoviensia 11: 433-460. DOI: https://doi.org/10.15633/acr.2991
M. Rożek 1987. Polskie koronacje i korony. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Rożnowska-Sadraei A. 2008. Pater Patriae: The Cult of Saint Stanislaus and the Patronage of Polish Kings 1200-1455. Kraków: UNUM Publishing House.
Spórna M. 2000. Kult św. Stanisława w diecezji krakowskiej w świetle patrociniów do 1529 r. Folia Historica Cracoviens 7, 55-66. DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1390
Szymborski W. 2007. Pielgrzymki i kontakty dynastii Jagiellonów z sanktuarium paulinów na Skałce. [W:] W. Szymborski, P. Nowakowski P. (red.). Religijność: wymiar prywatny i religijny, Kraków: Księgarnia Akademicka, 153-177.
Turner V. 2005 a. Gry społeczne, pola i metafory. Symboliczne działanie w społeczeństwie. W. Usakiewicz (tłum.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Turner V. 2005 b. Od rytuału do teatru. Powaga zabawy. M. i J Dziekanowie (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Kaczorowski W. 1992. Koronacja Władysława IV w 1633 roku. Opole: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu.
Plezia M. (red.) 1987. Średniowieczne żywoty i cuda patronów Polski. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Węcławowicz T. 2002. Transitus sancti Stanislai. [W:] J. Gadomski i in. (red.) Magistro et Amico amivi discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 73-85.
Węcławowicz T. 2005. Krakowski kościół katedralny w wiekach średnich: funkcje i możliwości interpretacji, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Witkowska A. 1984. Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z badań nad miejską kulturą religijną. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Zarewicz L. 1889. Skałka z kościołem śś. Michała i Stanisława w Krakowie. Kraków.
Zbudniewek J. 2003. Św. Stanisław w dziejach Skałki. [W:] A. Napiórkowski (red.) Święty Stanisław w życiu kościoła w Polsce. 750-lecie kanonizacja. Kraków-Skałka: Wydawnictwo OO. Paulinów, 330-357.
U św. Stanisława na Skałce w Krakowie. Z o. dr. hab. Andrzejem Napiórkowskim OSPPE – przeorem paulińskiego klasztoru Na Skałce w Krakowie i rektorem Wyższego Seminarium Duchownego Zakonu Paulinów – rozmawia Lidia Dudkiewicz, 31.12.2003. https://www.
niedziela.pl/artykul/71246/nd/U-sw-Stanislawa-Na-Skalce-w-Krakowie (dost. luty 2023).
Pliki dodatkowe
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Journal of Urban Ethnology
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
