Przeszłość bez źródeł pisanych widziana z perspektywy archeologa

Abstrakt

Artykuł omawia źródła archeologiczne uznając za kluczowy moment pojawienie się mowy artykułowanej wśród społeczności łowców-zbieraczy oraz pisma wśród pierwszych rolników. Przytacza definicję źródła archeologicznego, m.in.: „Źródłem archeologicznym dla badania danego układu [społeczno-kulturowego] będzie […] każdy kopalny korelat tego układu – rezultat działalności człowieka lub element otoczenia pozostający w uchwytnym związku z tą działalnością – pozostający do niego, z punktu widzenia danego badania, w relacji reprezentowania. Źródłem w szerszym znaczeniu są także odwzorowania korelatów układu w postaci dokumentacji archeologicznej” . Rozważa ich różnorodność w zależności od surowca i techniki ich wykonania. Do źródeł archeologicznych zalicza również kulturę duchową społeczności pradziejowych. Podkreśla, że wielość źródeł wymaga współpracy zespołu badaczy z zakresu innych nauk, np. przyrodniczych, zwracając szczególną uwagę na rolę datowania przyrodniczego stanowisk. Stwierdza, że tylko współpraca archeologa z zespołem innych badaczy, którym postawiono precyzyjne pytania może wyjaśnić wiele zagadnień dotyczących rekonstrukcji dawnych sposobów życia. Badania wykopaliskowe powinny być poprzedzone badaniami powierzchniowymi, jak w przypadku akcji Archeologicznego Zdjęcia Polski, prowadzonej w latach siedemdziesiątych XX wieku, dzięki której zarejestrowano kilkaset tysięcy stanowisk na powierzchni. Ponieważ badania wykopaliskowe są destrukcyjne, omawia również sposoby prowadzenia nowoczesnych prac z użyciem sprzętu zapewniającego pełną ich dokumentację, która umożliwia poprawną interpretację wyników. Końcowym etapem powinna być szybka i rzetelna publikacja wydobytych źródeł wraz z ich interpretacją. W zakończeniu wymieniono szereg zagadnień wymagających dalszych badań źródłowych w dziedzinach takich jak antropogeneza, przemiany form gospodarki i rola pisma w rozwoju społeczności.