O guzikach w XIX wieku na podstawie „Kuriera Warszawskiego” i innych polskich periodyków

Autor

  • Lilianna Nalewajska Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, ul. Dobra 56/66, 00-312 Warszawa

Słowa kluczowe:

guziki, ubiory w XIX w., kostiumologia

Abstrakt

Jednym z istotnych detali dziewiętnastowiecznych ubiorów, szczególnie męskich, były guziki. Obok funkcji praktycznej odgrywały one istotną rolę zdobniczą i informacyjną, stanowiły nie tylko wyznacznik aktualnych trendów mody, ale przekazywały różnorodne treści, m.in. o znaczeniu politycznym. Artykuł przygotowany został na podstawie informacji zamieszczanych w polskiej prasie, przede wszystkim w gazecie „Kurier Warszawski”. Analizowany materiał obejmuje okres półwiecza – od początku lat dwudziestych do końca lat sześćdziesiątych XIX w., z odwołaniami do przełomu XVIII i XIX stulecia oraz początku XX w. Guziki, zwłaszcza w czasie Rewolucji Francuskiej, przekazywały treści symboliczne i polityczne. Sposób ich rozmieszczenia oraz liczba były wyznacznikami aktualnych trendów w modzie, szczególnie męskiej, głównie w przypadku okryć wierzchnich (surdutów, tużurek). Na początku lat dwudziestych XIX w. ubiory męskie, m.in. fraki, zaopatrywano w liczne guziki. Przy innych elementach stroju, w tym kamizelkach i koszulach, bardziej istotne były materiał, krój, forma i zdobienie. Liczba guzików stosowana przy męskiej odzieży ulegała zmianom – w pierwszych dekadach XIX w. była duża, lecz stopniowo zmniejszała się, by około połowy stulecia ulec znacznemu ograniczeniu. Niewiele guzików używano przy strojach w drugiej połowie XIX w. do początku XX stulecia. Materiały, z których wykonywano guziki, były różnorodne: drewno, w tym heban, kość, masa perłowa, metale i ich stopy (srebro, brąz, mosiądz, ołów, cyna, cynk, biały metal; mogły być także złocone lub srebrzone), kolorowe szkiełka, kamienie szlachetne, cenne kruszce. W pierwszych dekadach XIX w. najbardziej powszechne były guziki metalowe, m.in. przy frakach i kamizelkach. Znacząca była również wielkość guzików. Szczególnie okazałe, zarówno pod względem kształtów, jak i użytych surowców (drewno, róg, szylkret, ale również złoto, brylanty, rubiny, koral) były guziki do koszul. Stroje damskie także zaopatrywano w rozmaite guziki: z onyksu, jaspisu, pozłacane, pokryte emalią, perłami lub z brylancikami. Guzikom nadawano różne kształty – gładkie i wypukłe lub płaskie i dekorowane, czworokątne albo o formach naśladujących wyroby z wcześniejszych epok. Elementy zdobnicze nawiązywały do bieżących wydarzeń ze świata kultury, rozrywki, nauki; popularne były m.in. motywy zoomorficzne. W 1861 r. guziki zdobiono wizerunkami wykonanymi techniką fotograficzną. Guziki mogły kryć również mechanizmy zegarków lub instrumentów grających, służyć do zaczepiania łańcuszka noszonego przy fraku lub surducie. W drugiej połowie XIX w. na terenie Mazowsza prowadzono domową produkcję guzików z masy perłowej, co miało związek z rozwojem przemysłu włókienniczego. Na początku XX w. guzikarstwo, szczególnie na terenach Podlasia i Galicji, urosło do rangi przemysłu krajowego, oddziałującego na morale ludu i doprowadziło do zmniejszenia się liczby emigrantów „za chlebem”. Trudno bardziej szczegółowo prześledzić zmiany w modzie guzików. Informacje na ten temat podawano w prasie nieregularnie. Czasopisma kobiece poświęcone modzie rzadko uwzględniały te detale stroju. Dlatego tym cenniejsze są wzmianki w „Kurierze Warszawskim” o guzikach faktycznie używanych przez warszawiaków, ich asortymencie w lokalnych magazynach mód oraz o cenach tych wyrobów.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Bagiński Walery. 1899. Dawne guziki polskie. Odbitka z Wiadomości Numizmatyczno-Archeologicznych, Kraków

Bettoni Barbara. 2014. Fashion, Tradition, and Innovation in Button Manufacturing in Early Modern Italy, „Technology and Culture”, t. 55, nr 3, s. 675-710

Czarnowski Stanisław. 1986. Ozdoby złotnicze w męskim stroju polskim, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 34, nr 3, s. 477-484

K. Cz. 1910. Guzikarstwo na Podlasiu, „Głos Podlasia: Tygodnik Społeczno-Literacki”, nr 34, s. 4-5

Dubrowska Małgorzata, Sołtan Andrzej. 2001. Wytwórnie guzików w dziewiętnastowiecznej Warszawie i ich produkcja, „Almanach Muzealny”, t. 3, s. 91-130

Edwards Nina. 2012. On the Button: The Significance of an Ordinary Item, London

Falkowski Juliusz. 1877. Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, t. 1, Poznań

Kraushar Aleksander. 1899. Bourboni na wygnaniu w Mitawie i Warszawie, Warszawa

Kupecek Linda. 1996. Blossoming Buttons or Floral Delights, „Antiques & Collecting Magazine”, t. 101, nr 7, s. 14-17

Nalewajska Lilianna. 2010. Moda męska w XIX i na początku XX wieku, Warszawa

Na dobę najbliższą. 1914. Na dobę najbliższą, „Słowo Polskie”, R. 19, nr 580, s. 4

Orlińska-Mianowska Ewa. 2003. Modny świat XVIII i początku XIX wieku, Olszanica

Perkowska Bernadeta. 2011. Sochocińskie guziki – ślad dawnej tradycji. Informator wystawy czasowej w Muzeum Mazowieckim w Płocku w 2011r., Płock

Žmolek Michael Andrew. 2013. Rethinking the Industrial Revolution, Leiden-Boston

Pobrania

Opublikowane

2018-01-01

Jak cytować

Nalewajska, L. (2018). O guzikach w XIX wieku na podstawie „Kuriera Warszawskiego” i innych polskich periodyków. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 66(2), 225–238. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/1010

Numer

Dział

Studia i materiały