O guzikach w XIX wieku na podstawie „Kuriera Warszawskiego” i innych polskich periodyków

Abstrakt

Jednym z istotnych detali dziewiętnastowiecznych ubiorów, szczególnie męskich, były guziki. Obok funkcji praktycznej odgrywały one istotną rolę zdobniczą i informacyjną, stanowiły nie tylko wyznacznik aktualnych trendów mody, ale przekazywały różnorodne treści, m.in. o znaczeniu politycznym. Artykuł przygotowany został na podstawie informacji zamieszczanych w polskiej prasie, przede wszystkim w gazecie „Kurier Warszawski”. Analizowany materiał obejmuje okres półwiecza – od początku lat dwudziestych do końca lat sześćdziesiątych XIX w., z odwołaniami do przełomu XVIII i XIX stulecia oraz początku XX w. Guziki, zwłaszcza w czasie Rewolucji Francuskiej, przekazywały treści symboliczne i polityczne. Sposób ich rozmieszczenia oraz liczba były wyznacznikami aktualnych trendów w modzie, szczególnie męskiej, głównie w przypadku okryć wierzchnich (surdutów, tużurek). Na początku lat dwudziestych XIX w. ubiory męskie, m.in. fraki, zaopatrywano w liczne guziki. Przy innych elementach stroju, w tym kamizelkach i koszulach, bardziej istotne były materiał, krój, forma i zdobienie. Liczba guzików stosowana przy męskiej odzieży ulegała zmianom – w pierwszych dekadach XIX w. była duża, lecz stopniowo zmniejszała się, by około połowy stulecia ulec znacznemu ograniczeniu. Niewiele guzików używano przy strojach w drugiej połowie XIX w. do początku XX stulecia. Materiały, z których wykonywano guziki, były różnorodne: drewno, w tym heban, kość, masa perłowa, metale i ich stopy (srebro, brąz, mosiądz, ołów, cyna, cynk, biały metal; mogły być także złocone lub srebrzone), kolorowe szkiełka, kamienie szlachetne, cenne kruszce. W pierwszych dekadach XIX w. najbardziej powszechne były guziki metalowe, m.in. przy frakach i kamizelkach. Znacząca była również wielkość guzików. Szczególnie okazałe, zarówno pod względem kształtów, jak i użytych surowców (drewno, róg, szylkret, ale również złoto, brylanty, rubiny, koral) były guziki do koszul. Stroje damskie także zaopatrywano w rozmaite guziki: z onyksu, jaspisu, pozłacane, pokryte emalią, perłami lub z brylancikami. Guzikom nadawano różne kształty – gładkie i wypukłe lub płaskie i dekorowane, czworokątne albo o formach naśladujących wyroby z wcześniejszych epok. Elementy zdobnicze nawiązywały do bieżących wydarzeń ze świata kultury, rozrywki, nauki; popularne były m.in. motywy zoomorficzne. W 1861 r. guziki zdobiono wizerunkami wykonanymi techniką fotograficzną. Guziki mogły kryć również mechanizmy zegarków lub instrumentów grających, służyć do zaczepiania łańcuszka noszonego przy fraku lub surducie. W drugiej połowie XIX w. na terenie Mazowsza prowadzono domową produkcję guzików z masy perłowej, co miało związek z rozwojem przemysłu włókienniczego. Na początku XX w. guzikarstwo, szczególnie na terenach Podlasia i Galicji, urosło do rangi przemysłu krajowego, oddziałującego na morale ludu i doprowadziło do zmniejszenia się liczby emigrantów „za chlebem”. Trudno bardziej szczegółowo prześledzić zmiany w modzie guzików. Informacje na ten temat podawano w prasie nieregularnie. Czasopisma kobiece poświęcone modzie rzadko uwzględniały te detale stroju. Dlatego tym cenniejsze są wzmianki w „Kurierze Warszawskim” o guzikach faktycznie używanych przez warszawiaków, ich asortymencie w lokalnych magazynach mód oraz o cenach tych wyrobów.