Bractwa pogrzebowe w gminach żydowskich Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.)

Abstrakt

W większości gmin dawnej Rzeczypospolitej działały bractwa pogrzebowe (hebr. chewra kadisza), które opiekowały się chorymi, czuwały przy umierających i przy zwłokach, organizowały pogrzeby, zajmowały się też szpitalem, czyli przytułkiem, i terenem cmentarza. Bractwa te funkcjonowały niezależnie od władz gminnych – posiadały własnewładze, odrębną kasę, prowadziły też własne księgi wpisów (pinkasy). Władze chewry kadiszy wybierane były w corocznych wyborach, przeprowadzanych niezależnie od wyborów władz gminnych; przy obsadzaniu urzędów widoczna jest duża stabilność i niewielki dopływ osób nowych. Zarządzenia władz chewry kadiszy ograniczały przyjmowanie nowych członków, jednak listy członków swarzędzkiej chewry kadiszy świadczą, że przynależność do bractwa nie była wcale elitarna i prestiżowa. Dotyczyło to jedynie władz bractwa, przede wszystkim najważniejszego w nich urzędu – gabajów. To zróżnicowanie członków było jedną z przyczyn konfliktów wewnątrz bractw. W artykule omówiono działalność bractw i obowiązki ich członków, podstawowe źródła dochodów oraz przeznaczenie wydatków. Przedstawiono także specyficzną obrzędowość bracką, na którą składały się święta, posty i praktyki pokutne na cmentarzu oraz uczty dla członków bractwa. Najuboższym chewra kadisza świadczyła swoje usługi bezpłatnie, natomiast od zamożniejszych pobierała opłaty. Była też beneficjentem różnych zapisów testamentowch. Monopol na usługi pogrzebowe powodował rosnącą zamożność bractw, a nieraz prowadził także do nadużyć – bezwzględnegowymuszania opłat za pochówek oraz podnoszenia ich wysokości. Z tego powodu działalność chewry kadiszy stała się przedmiotem uchwał sejmów żydowskich, a także regulacji właścicieli miast, do których kierowano skargi.