Puck i Lębork. Dwa warianty kształtowania się wytwórczości garncarskiej w małych miastach Pomorza Gdańskiego w późnym średniowieczu
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.4.001Słowa kluczowe:
Puck, Lębork, garncarstwo, ceramika, późne średnowiecze, Pomorze GdańskieAbstrakt
Artykuł poświęcony jest charakterystyce wytwórczości garncarskiej dwóch ośrodków miejskich na Pomorzu Gdańskim – Pucka i Lęborka. Ich zestawienie umożliwia obserwację odmiennych procesów rozwoju miejscowego garncarstwa w początkowym okresie funkcjonowania tych miast, tj. od lat czterdziestych XIV do połowy XV wieku. W przypadku Pucka odnotowano koegzystencję produkcji tradycyjnej, będącej kontynuacją miejscowej wytwórczości wczesnośredniowiecznej, z przyniesioną przez osadników przybyłych w związku z lokacją miasta. W odniesieniu do Lęborka zaobserwować możemy tylko ten drugi wariant produkcji garncarskiej. Analiza obu sposobów kształtowania się lokalnej wytwórczości ceramicznej uwzględnia także problematykę, na ile powyższe przypadki są zjawiskami jednostkowymi, a na ile mają analogie w dziejach innych ośrodków miejskich w regionie. Na tej podstawie zaproponowane zostaną wstępne spostrzeżenia, bowiem stopień rozpoznania wyrobów garncarskich z pozostałych miast nie uprawnia obecnie do formułowania jednoznacznych wniosków.
Pobrania
Bibliografia
Auch Michał. 2001. „Stan badań nad garncarstwem wczesnośredniowiecznym na Pomorzu Gdańskim”, Warszawa (maszynopis pracy magisterskiej w archiwum Zakładu Późnego Średniowiecza i Czasów Nowożytnych Instytutu Archeologii UW).
Biskup Marian. 1980. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXVIII, nr 3, s. 401–412.
Biskup Marian, Labuda Gerard. 1986. Dzieje Zakonu krzyżackiego w Prusach, Gdańsk.
Blusiewicz Karolina, Kruppé Jerzy, Milewska Martyna, Starski Michał. 2014. 20 lat archeologii w mieście i na zamku puckim, [w:] Z dziejów badań archeologicznych na Pomorzu Wschodnim, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 187–200.
Bruski Klemens. 1998. Puck w czasach krzyżackich (1306–1466), [w:] Historia Pucka, red. A. Groth, Gdańsk, s. 68–90.
Bruski Klemens. 2009. Lębork w czasach średniowiecza, [w:] Dzieje Lęborka, red. J. Borzyszkowski, Lębork–Gdańsk, s. 19–98.
Choińska Elżbieta. 1971. Osadnictwo wczesno- i późnośredniowieczne w Świeciu nad Wisłą w świe-tle badań w latach 1959–1960, „Pomorania Antiqua”, t. 3, s. 385–474.
Czaja Roman. 2000. Miasta i ich posiadłości ziemskie w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach, [w:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII–XVI wieku, red. Z. Nowak, R. Czaja, Toruń, s. 45–66.
Dzieduszycki Wojciech. 1982. Wczesnomiejska ceramika kruszwicka w okresie od 2 połowy X w. po połowę XIV w., Wrocław–Łódź.
Gaimster David. 1999. Der Keramikmarkt im Ostseeraum 1200 bis 1600: Exportkeramik als Indikator für Fernhandelsbeziehungen und die Wanderung des hansischen Handwerks und der Wohnkultur, [w:] Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum II: Der Handel, red. M. Gläser, Lübeck, s. 99–111.
Golonka Tomasz. 2017. „Późnośredniowieczne naczynia ceramiczne z południowej części rynku w Lęborku”, Warszawa (maszynopis pracy licencjackiej w archiwum Zakładu Archeologii Późnego Średniowiecza i Czasów Nowożytnych IA UW).
Grzegorz Maksymilian. 1988. Lokacja miast na Pomorzu Gdańskim w latach 1309–1454 na tle działalności politycznej i gospodarczej oraz administracyjnej zakonu krzyżackiego, [w:] W krę-gu stanowych i kulturowych przeobrażeń Europy Północnej w XIV–XVIII w., red. Z.H. Nowak, Toruń, s. 39–55.
Grzegorz Maksymilian. 2007. Pomorze Gdańskie pod rządami Zakonu krzyżackiego w latach 1308–1466, wydanie II, Bydgoszcz.
Jasiński Kazimierz. 1978. Utrata Gdańska przez państwo polskie, [w:] Historia Gdańska, t. I: (do roku 1454), red. E. Cieślak, Gdańsk, s. 322–330.
Kruppé Jerzy. 1967. Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV, Wrocław.
Kruppé Jerzy. 1981. Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce, Wrocław.
Kruppé Jerzy, Milewska Martyna. 2015. Puck. Archeologia o narodzinach miasta, Warszawa.
Lalik Tadeusz. 1965. Miasta Pomorza Gdańskiego i ich ustrój w XIII wieku (Uwagi polemiczno-krytyczne), „Zapiski Historyczne”, t. 30, z. 4, s. 7–35.
Łęga Władysław. 1956. Społeczeństwo i państwo gdańskopomorskie w XII i XIII wieku, Poznań.
Łosiński Władysław, Rogosz Ryszard. 1986. Próba periodyzacji ceramiki wczesnośredniowiecznej ze Szczecina, [w:] Problemy chronologii ceramiki wczesnośredniowiecznej na Pomorzu Zachodnim, red. J. Gromnicki, Szczecin, s. 51–61.
Marcinkowski Mirosław. 2006. Wytwórczość garncarska w Elblągu (na podstawie wybranego zbioru). Część 1 — średniowiecze (1237 – przełom XV i XVI wieku), „Pomorania Antiqua”, t. XXI, s. 271–342.
Nawrolscy Grażyna, Tadeusz. 1986. Badania Starego Miasta w Elblągu w latach 1983–1984, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIV, nr 4, s. 609–648.
Nawrolska Grażyna. 2012. Początki Elbląga w świetle źródeł archeologicznych, Elbląg.
Penners Theodor. 1942. Untersuchungen über die Herkunft der Stadtbewohner im Deutsch-Ordensland Preussen bis in die Zeit um 1400, Leipzig.
Poliński Dariusz. 1996. Przemiany w wytwórczości garncarskiej na ziemi chełmińskiej u schyłku wczesnego i na początku późnego średniowiecza, Archaeologia Historica Polona, t. 4, red. J. Olczak, Toruń.
Poliński Dariusz. 2007. Późnośredniowieczna ceramika tradycyjna. Problematyka identyfikacji i datowania, [w:] Wybrane problemy wieków średnich, red. J. Olczak, Archaeologia Historica Polona, t. 16, Toruń, s. 77–89.
Rębkowski Marian. 1995. Średniowieczna ceramika miasta lokacyjnego w Kołobrzegu, Kołobrzeg.
Rębkowski Marian. 2001. Pierwsze lokacje miast w księstwie zachodniopomorskim. Przemiany przestrzenne i kulturowe, Kołobrzeg.
Rzeźnik Paweł. 1998. Przemiany wytwórczości garncarskiej średniowiecznego Wrocławia w czasie wielkiej reformy miejskiej, [w:] Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. „Rewolucja XIII wieku”, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 121–154.
Schultz Franz. 2011. Dzieje powiatu wejherowskiego i puckiego, tłum. W. Sawicki, W. Szreniawski, red. R. Biskup, Gdańsk–Puck–Wejherowo.
Starski Michał. 2009. Uwagi o późnośredniowiecznej wytwórczości garncarskiej na Pomorzu Gdańskim, [w:] Wytwórczość w Polsce średniowiecznej i nowożytnej, red. J. Chudziakowa, Archaeologia Historica Polona, t. 18, Toruń, s. 75–95.
Starski Michał. 2015. Stan badań archeologicznych nad małymi miastami Pomorza Gdańskiego w późnym średniowieczu, „Archaeologia Historica Polona”, t. 23, s. 181–213.
Starski Michał. 2016a. Późnośredniowieczne wyroby garncarskie z Pucka. Studium małomiasteczkowej wytwórczości garncarskiej na Pomorzu Gdańskim, Warszawa.
Starski Michał. 2016b. Późnośredniowieczne naczynia gliniane z badań archeologicznych wschod-niego bloku zabudowy przyrynkowej miasta lokacyjnego w Lęborku,„Światowit”, t. X (LI), fasc. B, s. 237–272.
Starski Michał. 2016c. Znaleziska importowanych naczyń ceramicznych w mniejszych miastach Pomorza Gdańskiego w późnym średniowieczu, [w:] Archeologia miast Pomorza w kontekście ziem polskich, red. G. Nawrolska, H. Paner, J. Piekalski, E. Trawicka, Gdańsk, s. 151–170.
Starski Michał. 2017a. Uwarunkowania lokalizacji i rozplanowanie miasta lokacyjnego w Pucku, [w:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, red. M. Starski, Warszawa, s. 41–70.
Starski Michał. 2017b. Podstawa źródłowa do badań nad kulturą materialną późnośredniowiecz nego Pucka, [w:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, red. M. Starski, Warszawa, s. 27–38.
Szulist W. 1970. Ważniejsze szlaki handlowo-komunikacyjne północno-zachodniego Pomorza Gdańskiego w XVI–XVII w., „Zapiski Historyczne”, t. XXXV, z. 3–4, s. 129–236.
Ślaski Bolesław. 1916. Materjały i przyczynki do dziejów nadmorskiego miasta Pucka oraz dawnej ziemi Puckiej, Warszawa.
Ślaski Kazimierz. 1948. Pomorskie szlaki handlowe XII i XIII wieku, „Przegląd Zachodni”, R. 4, I półrocze, s. 285–290.
Śliwiński Błażej. 1998. Dzieje Pucka w świetle najstarszych źródeł pisanych (do 1308 r.), [w:] Historia Pucka, red. A. Groth, Gdańsk, s. 55–68.
Śliwiński Błażej. 2006. Rzeź i zniszczenie Gdańska przez Krzyżaków w 1308 roku, Gdańsk.
Śliwiński Błażej. 2009. Wydarzenia w Gdańsku i w okolicach w okresie od września do 12/13 listopada 1308 roku, [w:] „Rzeź Gdańska” w świetle najnowszych badań. Materiały z sesji naukowej 12–13 listopada 2008 roku, red. B. Śliwiński, Gdańsk, s. 79–114.
Tandecki Janusz. 2000. Podziały administracyjne państwa zakonnego w Prusach, [w:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII–XVI wieku, red. Z. Nowak, R. Czaja, Toruń, s. 19–28.
Trzeciecki Maciej. 2009. Stare i nowe w garncarstwie wczesnośredniowiecznego Płocka, [w:] Stare i nowe w średniowieczu. Pomiędzy innowacją a tradycją, Spotkania Bytomskie VI, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 187–228.
Trzeciecki Maciej. 2016. Ceramika Płocka. Między XI a XIX wiekiem. Studium archeologiczne, Warszawa.
Trzciński Łukasz. 2011. Badania archeologiczne prowadzone w Chojnicach przy ulicy 31 Stycznia 8, „Baszta”, nr 11, s. 99–122.
Walenta Krzysztof. 2002. Badania wykopaliskowe przy ulicy Szewskiej-Podmurnej w Chojnicach, [w:] Chojnice i Pomorze Wschodnie w średniowieczu, red. K. Walenta, Chojnice, s. 35–64.
Walenta Krzysztof, Trzcińska Krystyna, Trzciński Maciej. 2000. Nowe Miasto w Chojnicach w świetle badań wykopaliskowych, [w:] Archeologia et Historia, red. L. Kajzer, Łódź, s. 403–420.
