Unikatowa późnośredniowieczna sakiewka z ramką zplacu Nowy Targ we Wrocławiu
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.4.007Słowa kluczowe:
średniowieczne sakiewki, zabytki wydzielone, akcesoria stroju, biografia przedmiotówAbstrakt
Niniejszy artykuł dotyczy sakiewki z ramką (ring-framed purse), która została odkryta w trakcie badań ratowniczych prowadzonych na placu Nowy Targ we Wrocławiu, w latach 2010–2012. Sakiewki tego typu w zasadzie nie są obecne w polskiej literaturze archeologicznej, a znaczna część analogicznych przedmiotów pochodzi z zagranicznych kolekcji muzeal-nych. Sakiewka z Wrocławia, w przeciwieństwie do znanych egzemplarzy przede wszystkim z Anglii i terenu współczesnych Niemiec, ma drewnianą ramkę, a wykonana jest ze skóry niezbyt wysokiej jakości. Ciekawa jest biografia przedmiotu. Omawiany zabytek pochodzi z nawarstwień datowanych na drugą połowę XIII – początek XIV w., zaś inne, notowane egzemplarze są znacznie młodsze — z końca XV–XVI w. Badacz, Olaf Goubitz, zaznacza, że sakiewki te pojawiają się dopiero po roku 1425. Znane są jednak także ze starszego źródła — z tzw. Codexu Manesse datowanego na lata 1300–1340. Datowanie to dobrze koresponduje z wrocławskim znaleziskiem. Wszystkie dane i pośrednie analogie wskazują, że omawiany przedmiot jest produktem przydomowej wytwórczości, wykonanym na własne potrzeby. Biorąc pod uwagę wczesne datowanie tego egzemplarza, zwłaszcza w stosunku do zachowanych egzemplarzy muzealnych i większości okazów ze znanych przedstawień ikonograficznych, można rozważać, czy sa kiewka z drewnianą ramką jest rzadkim naśladownictwem bardziej luksusowych wyrobów, czy też stanowiła powszechny przedmiot użytkowy, który jest sporadycznie rejestrowany wśród źródełarcheologicznych i pisanych. Problemu tego nie można rozstrzygnąć analizując jeden zabytek, warto jednak pamiętać o zapomnianych lub „niezachowanych” przedmiotach, które w pewien sposób mogą zmienić znany nam obraz kultury materialnej średniowiecza.
Pobrania
Bibliografia
Atlas historyczny miast polskich. 2001. Atlas historyczny miast polskich, vol. 4. Śląsk, issue 1: Wrocław. Wrocław.
Blusiewicz Karolina. 2017. Wyroby ze skóry i wytwórczość skórnicza w późnośredniowiecznym Pucku, [in:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, ed. M. Starski, Warszawa, p. 305–360.
Ceynowa Beata. 2015. Średniowieczna tradycja darów miłosnych na przykładzie bogato dekoro wanych toreb skórzanych z Gdańska, [in:] In gremio — in praxi. Przedmioty skórzane na co dzień i od święta, ed. A.B. Kowalska, B. Wywrot-Wyszkowska, Szczecin, p. 75–96.
Ceynowa Beata. 2018. Zabytki skórzane, [in:] Jatki mięsne w Gdańsku od XIV do XX wieku, ed. A. Pudło, W. Ossowski, E. Trawicka, Gdańsk, p. 466–98.
Cowgill Jane, De Neergaard Margrethe, Griffiths Nick (eds.). 2008. Knives and scabbards, Wood-bridge.
Douglas Mary, Isherwood Baron. 2002. World of Goods: Towards an Anthropology of Consumption, London.
Drążkowska Anna. 2009. Próba identyfikacji form średniowiecznych skórzanych toreb wydobytych w Toruniu na podstawie źródeł ikonograficznych, [in:] In gremio — in praxi. Studia nad średniowiecznym skórnictwem, eds. A.B. Kowalska, B. Wywrot-Wyszkowska, Szczecin, p. 113–122.
Egan Geoff, Pritchard Frances. 2002. Dress accessories, c. 1150 – c. 1450, Woodbridge.
Goubitz Olaf. 2009. Purses in Pieces. Archaeological finds of late medieval and 16th-century leather purses, pouches, bags and cases in the Netherlands, Zwolle.
Grew Francis, de Neergaard Margrethe. 2006. Shoes and pattens, Woodbridge.
Howell Martha C. 2010. Commerce before capitalism in Europe, 1300–1600, Cambridge.
Jervis Ben. 2017. Consumption and the ‘Social Self ’ in Medieval Southern England, „Norwegian Archaeological Review”, vol. 50/1, p. 1–29.
Kaźmierczyk Józef. 1966-70. Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, cz. 1–2, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Konczewska Magdalena. 2010. Sakiewki i torby, [in:] Ulice średniowiecznego Wrocławia, eds. J. Piekalski, K. Wachowski, Wratislavia Antiqua, vol. 11, Wrocław, p. 244–245.
Konczewska Magdalena. 2018a. Odzież skórzana — obuwie, patynki, rękawice i inne elementy ubioru, [in:] Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy placu Nowy Targ we Wrocławiu, ed. J. Piekalski, K. Wachowski, Wratislavia Antiqua, vol. 23, Wrocław, p. 794–850.
Konczewska Magdalena. 2018b. Rzemiosła skórnicze, [in:] Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy placu Nowy Targ we Wrocławiu, ed. J. Piekalski, K. Wachowski, Wratislavia Antiqua, vol. 23, Wrocław, p. 747–793.
Kopytoff Igor. 2013. The cultural biography of things: commoditization as process, [in:] The social life of things: commodities in cultural perspective, ed. A. Appadurai, Cambridge, p. 64–92.
Kowalska Anna B. 2015. Średniowieczne rzemiosło obuwnicze na Pomorzu. Zarys problematyki, [in:] In gremio — in praxi. Przedmioty skórzane na co dzień i od święta, eds. A.B. Kowalska, B. Wywrot-Wyszkowska, Szczecin, p. 13–27.
Mackiewicz Maksym, Marcinkiewicz Kamila, Piekalski Jerzy. 2014. Plac Nowy Targ we Wrocławiu w świetle badań wykopaliskowych w latach 2010–2012, „Archaeologia Historica Polona”, vol. 22, p. 167–184.
Marcinkiewicz Kamila, Piekalski Jerzy. 2018. Przemiany placu w późnym średniowieczu i w czasach wczesnonowożytnych w świetle stratygrafii nawarstwień, [in:] Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy placu Nowy Targ we Wrocławiu, eds. J. Piekalski, K. Wachowski, Wratislavia Antiqua, vol. 23, Wrocław, p. 152–194.
Marcinkowski Mirosław. 2009. Stan badań nad średniowiecznymi przedmiotami ze skóry odkrytymi w Elblągu, [in:] Studia nad średniowiecznym skórnictwem, eds. A.B. Kowalska, B. Wywrot-Wyszkowska, Szczecin, p. 167–192.
Rytm rozwoju miasta. 2018. Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy placu Nowy Targ we Wrocławiu, eds. J. Piekalski, K. Wachowski, Wratislavia Antiqua, vol. 23, Wrocław.
Sawicki Jakub. 2014. Ramki torebek i portmonetek z fosy na placu dominikańskim we Wrocławiu, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, vol. 56, p. 301–312.
Sawicki Jakub. 2018. Organization of production and trade of minor metal items at Nowy Targ (New Market) Square in medieval Wrocław in the light of the production waste, “Archeologické rozhledy”, vol. 70/1, p. 110–134.Social life. 2013. The social life of things: commodities in cultural perspective, ed. A. Appadurai, Cambridge.
Wachowski Krzysztof. 2013. Emblemata mediaevalia profana: przykład Polski, Wrocław.
Wywrot-Wyszkowska Beata. 2008. Skórnictwo w lokacyjnym Kołobrzegu. XIII–XV wiek, Szczecin.
Internet pages:
Herman (Hermann) Brother. 2019. Pewtler (Beutler), [in:] Die Hausbüchern der Mendelschen und Landauerschen Zwölfbrüderhausstiftungen, Stadtbibliothek Nürnberg, Amb. 317.2° Folio 21 verso, http://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-317-22-r/data (access 15.10.2019).
Jagdtasche. 2019. Jagdtasche, Kunsthistorisches Museum in Vienna, Inventory No Hofjagd- und Rüstkammer, D 7, www.khm.at/de/object/722ea9ceb2/ (access 15.10.2019).
Lochner Stefan. 2019. Adoration of the Magi, Collection of Cologne Cathedral, Wikimedia Commons: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stefan_Lochner_-_Adoration_of_the_Magi_-_WGA13342.jpg (access 15.10.2019).
Schwedler Abraham. 2019. Jagdtasche, Dresden, Staatliche Kunstsammlungen, Historisches Museum, Inventory No. X163, Bildindex, https://www.bildindex.de/document/obj32005248?part=0&medium=mi10065a12 (access 15.10.2019).
Rosenheim Kunz von. 2019. Kuntz von Rosenheim, [in:] Große Heidelberger Liederhandschrift (Codex Manesse), Universitätsbibliothek Heidelberg, Inventory No Cod. Pal. germ. 848, Bl. 394r, http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/cpg848/0783 (access 15.10.2019).
Tacuinum Sanitatis. 2019. Tacuinum Sanitatis, Paris, Bibliotheque Nationale de France, Département des manuscrits, Nouvelles acquisitions latines, manuscrit 1673, fol. 47, http://expositions.bnf.fr/gastro/grands/033.htm (acces 15.10.2019).
