Dwa nietypowe buty z Pucka z końca XIV wieku
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.1.007Słowa kluczowe:
Puck, obuwie późnośredniowieczne, konstrukcja wywracano-pasowa, podeszwa kołkowanaAbstrakt
Wśród licznego zbioru pozostałości obuwia pozyskanego w trakcie badań na terenie miasta lokacyjnego w Pucku zidentyfikowano dwa buty, które wyróżniały się sposobem zapięcia i techniką wykonania. Oba znalezione zostały wśród odpadów produkcyjnych warsztatu szewskiego, którego funkcjonowanie określono na podstawie datowania dendrochronologicznego na czwartą ćwierć XIV wieku. Pierwszy to but o dużym rozmiarze, męski, z wysoką, rozciętą z przodu cholewą wiązaną rozdwojonymi sznurowadłami (ryc. 1). Wierzch buta wykrojono ze skóry bydlęcej metodą jednokrójki z łącznikiem, tył wzmocniono zapiętkiem ze skóry koziej lub owczej, dziurki do przewlekania sznurowadeł podszyto podkrążkiem, a górne krawędzie wykończono lamówką. Wewnątrz zachował się także fragment podszewki w postaci warstwy mizdrowej skóry o pokroju włókien wykluczającym pochodzenie ze skóry dorosłego bydła. Podszewka ta mogła być wykonana z dwoiny, bądź też skóry licowej, której lico uległo całkowitemu odspojeniu. Spód obuwia połączony był z wierzchem sposobem wywracanym (ang. turn-welt construction), z uszczelką umieszczoną między przyszwą a podeszwą. W drugim bucie, również męskim, wysoka, rozcięta z przodu cholewka zapinana była przy użyciu co najmniej dwóch pasków z dziurkami i najpewniej metalowych sprzączek (ryc. 2). Wykrojono ją ze skóry cielęcej sposobem jednokrójki ze wstawką uzupełniającą, tył obuwia usztywniono szerokim zapiętkiem, zaś górną krawędź wierzchu zabezpieczono lamówką. Spód wykonany w konstrukcji wywracano-pasowej wzmocniono od wewnątrz podpiętkiem oraz zewnętrznymi wzmocnieniami w przedstopiu i pięcie. Po tym łączeniu na szerokiej uszczelce pozostały ślady w postaci drugiego rzędu regularnie rozmieszczonych otworów (ryc. 2g). Ślady korozji wskazują, że spód przytwierdzono przy użyciu metalowych ćwieków. Ponadto na uszczelce widoczne są dodatkowe, nieregularne dziurki z zachowanymi resztkami skórzanego paska, stanowiące zapewne ślad późniejszego łatania obuwia lub wymiany wzmocnienia. Znalezione obuwie z Pucka stanowi bardzo wczesny przykład zastosowania techniki wywracanej (turn-welt construction) i nie znajduje, jak dotąd, analogii na terenie ziem polskich. Zarówno cechy jego konstrukcji, sposób mocowania na nodze, jak też rozmieszczenie analogicznych znalezisk mogą wskazywać na ich pochodzenie z innego, niekoniecznie miejscowego warsztatu.
Pobrania
Bibliografia
Blusiewicz Karolina. 2009. Obuwie warszawskie w XIV–XVII wieku. Przemiany w technice szewskiej, [w:] Wytwórczość w Polsce średniowiecznej i nowożytnej, red. J. Chudziakowa, Archaeologia Historica Polona, t. 18, Toruń, s. 121–139.
Blusiewicz Karolina. 2017. Wyroby ze skóry i wytwórczość skórnicza w późnośredniowiecznym Pucku, [w:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, red. M. Starski, Warszawa, s. 305–360.
Fredriksson Monica, Zerpe Birgitta 1982. Skor och andra läderförmal, [w:] Helgeandsholmen, 1000 år i Stockholms ström, red. G. Dahlbäck, Stockholm, s. 217–240.
Goubitz Olaf, Driel-Murray Carol van, Groenman-van Waateringe Willy. 2001. Stepping trough Time. Archaeological Footwear from Prehistoric Times until 1800, Zwolle.
Grew Francis, Neergaard Margrethe. 1988. Shoes and pattens, London.
Groenman-van Waateringe Willy, Krauwer Monique. 1987. Das Leder von Lübeck, Grabungen Schüsselbuden 16/Fischstrasse 1-3 (01), „Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschi-chte”, Bd. 10, Lübeck.
Groenman-van Waateringe Willy. 1988. Leather from Medieval Svendborg, The Archaeology of Svendborg, Denmark, No 5, red. M. Jansen, Odense.
Groth Andrzej. 1998. Czasy Rzeczypospolitej Szlacheckiej, [w:] Historia Pucka, red. A. Groth, Gdańsk, s. 91–207.
Harjula Janne. 2008. Before the Heels. Footwear and Shoemaking in Turku in the Middle Ages and at the Beginning of the Early Modern Period, Archaeologia Medii Aevi Finlandiae, t. XV, red. J. Harjula, Turku.
Kadakas Villu, Haak Arvi, Russow Erki, Saluäär Ulla, Sarv Krista. 2002. Archaeological investigations in Pärnu, Arheoloogilised välitööd Eestis, red. U. Tamla, Tallinn, s. 179–203.
Konczewska Magdalena. 2018. Odzież skórzana — obuwie, patynki, rękawice i inne elementy ubioru, [w:] Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy placu Nowy Targ we Wrocławiu, cz. 2, Wratislavia Antiqua, t. 23, red. J. Piekalski, K. Wachowski, Wrocław, s. 794–849.
Samsonowicz Henryk. 1954. Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV–XVII w., Warszawa.
Schnack Christine. 1994. Mittelalterliche Lederfunde aus Konstanz (Grabung Fischmarkt), Material-hefte zur Archäologie in Baden-Württemberg, t. 26, red. G. Wesselkamp, Stuttgart.
Volken Marquita. 2017. Arming shoes of the fifteenth century, „Acta Periodica Duellatorum”, 5 (2), s. 25–45.
Volken Marquita, Volken Serge. 2007. Les cuirs des Halles du Molard 2–4 a Geneve, „Zeitschrift für Schweizer Archäologie und Kunstgeschichte”, 64, s. 35–66.
Wywrot-Wyszkowska Beata. 2009. Uwagi na temat wytwórczości obuwniczej w późnośredniowiecz-nym Kołobrzegu, [w:] Wytwórczość w Polsce średniowiecznej i nowożytnej, red. J. Chudziakowa, Archaeologia Historica Polona, t. 18, Toruń, s. 141–167.
Wywrot-Wyszkowska Beata. 2010. Zabytki skórzane odkryte w obrębie późnośredniowiecznego portu gdańskiego, [w:] Archeologia Gdańska, t. IV, red. H. Paner, Gdańsk, s. 189–224.
