Testamenty jako narzędzia władzy. Wnioski z analizy późnośredniowiecznych krakowskich testamentów

Jakub Wysmułek

doi:10.23858/KHKM69.2021.1.002

Opublikowane: 2021-07-31

Tom 69 Nr 1 (2021)

Testamenty jako narzędzia władzy. Wnioski z analizy późnośredniowiecznych krakowskich testamentów

Jakub Wysmułek

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.1.002

Abstrakt

W artykule przedstawiono problem funkcjonowania późnośredniowiecznych testamentów mieszczańskich jako narzędzi władzy oraz wpływu, jaki te akty wywierały na relacje społeczne i ekonomiczne w mieście. Władzę zdefiniowano jako możliwość posługiwania się zgodnie z własną wolą określonymi zasobami, wpływania na relacje z innymi osobami oraz kontrolowania ich postępowania. W pierwszej części zaprezentowano genezę testamentu średniowiecznego i jego adaptację na gruncie praktyki prawnej w późnośredniowiecznym Krakowie. W tym kontekście omówiono wpływ testamentów na stopniowe poszerzanie prawa jednostki do dysponowania swymi dobrami. W drugiej części artykułu wskazano przykłady wykorzystania testamentów do wywierania wpływu na innych i kształtowania stosunków z nimi. W podsumowaniu zaprezentowano argumenty przemawiające za uwzględnieniem konceptu władzy w badaniach nad testamentami.

Słowa kluczowe:

testamenty, władza, kontrola, prawo, Kraków, średniowiecze

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Wysmułek, J. (2021). Testamenty jako narzędzia władzy. Wnioski z analizy późnośredniowiecznych krakowskich testamentów. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 69(1), 19–37. https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.1.002

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], AMK [Akta miasta Krakowa], sygn. 6, 8, 427, 772
Google Scholar

Bardach Juliusz, Leśnodorski Bogusław, Pietrzak Michał. 2000. Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa.
Google Scholar

Baur Paul. 1989. Testament und Bürgerschaft, Alltagsleben und Sachkultur im spätmittelalterlichen Konstanz. Sigmaringen.
Google Scholar

Berman Harold J. 1995. Prawo i rewolucja. Kształtowanie się zachodniej tradycji prawnej, Warszawa.
Google Scholar

Bobowski Bogdan. 2009. Testament w średniowiecznym prawie polskim, „Zeszyty Historyczne”, t. 10, nr 10, s. 83–90.
Google Scholar

Bobowski Bogdan. 2011. Kultura materialna mieszczan Świdnicy i rycerstwa Weichbildu świdnickiego w świetle testamentów (od I połowy XIV do końca I ćwierci XVII wieku), Zielona Góra.
Google Scholar

Bourdieu Pierre. 2008. Zmysł praktyczny, Kraków.
Google Scholar

Bukowska Krystyna. 1967. Orzecznictwo krakowskich sądów wyższych w sporach o nieruchomości miejskie (XVI–XVIII w.), Warszawa.
Google Scholar

Burszta Józef. 2005. Społeczeństwo daru i dar w społeczeństwie, [w:] Do, ut des — dar, pochówek, tradycja, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 17–24.
Google Scholar

Codex. 1803. Codex authenticus iuris tavernicalis, red. M.G. Kovachich, Buda.
Google Scholar

Dahl Robert A. 1957. The Concept of Power, „Behavioral Science”, t. 2/3, s. 201–215.
Google Scholar

Dąbkowski Przemysław. 1911. Prawo prywatne polskie, Lwów.
Google Scholar

Ehrhardt Rafael. 2001. „Familie und Memoria in der Stadt. Eine Fallstudie zu Lübeck im Spätmittelalter”, maszynopis pracy doktorskiej, Georg-August-Universität, Göttingen.
Google Scholar

Epstein Steven. 1984. Wills and Wealth in Medieval Genoa, 1150–1250, London.
Google Scholar

Geertz Clifford. 1996. Off Echoes: Some Comments on Anthropology and Law, „Political and Legal Anthropology Review”, t. 19, nr 2, s. 33–37.
Google Scholar

Goody Jack. 2006. Logika pisma a organizacja społeczeństwa, tłum. G. Godlewski, Warszawa.
Google Scholar

Groicki Bartłomiej. 1953. Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, Warszawa.
Google Scholar

Groicki Bartłomiej. 1954. Tytuły prawa majdeburskiego, Warszawa.
Google Scholar

Grzelak-Miłoś Iwona. 2011. „Mieszczaństwo poznańskie w świetle Libri testamentorum”, maszynopis pracy doktorskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Helmholz Richard H. 2018. Deathbed Strife and the Law of Wills in Medieval and Early Modern England, [w:] Planning for Death: Wills and Death-Related Property Arrangements in Europe, 1200–1600, red. M. Korpiola, A. Lahtinen, Leiden.
Google Scholar

Jišová Kateřina. 2007. Testamenty pražských měšťanů v pozdním středověku. Religiozita, sociální rozvrstvení, majetkové a rodinné poměry novoměstských měšťanů (1421–1533), [w:] Pierwsze polsko-czeskie forum młodych mediewistów. Materiały z konferencji naukowej, Gniezno 27–29 września 2005 r., red. J. Dobosz, Poznań, s. 295–309.
Google Scholar

Kamińska Krystyna. 1974. Summa Rajmunda Partenopejczyka jako zabytek średniowiecznego prawa polskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 26, nr 1, s. 147–157.
Google Scholar

Klosterberg Brigitte. 1995. Zur Ehre Gottes und zum Wohl der Familie — Kölner Testamente von Laien und Kleriken im Spätmittelalter, Köln.
Google Scholar

Kodeks. 1877. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, wyd. I. Zakrzewski, Poznań.
Google Scholar

Kodeks. 1879. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Google Scholar

Kodeks. 1882a. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 2, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Google Scholar

Kodeks. 1882b. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 3, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Google Scholar

Koranyi Karol. 1930. Podstawy średniowiecznego prawa spadkowego, „Pamiętnik Historyczno- Prawny”, t. 9, nr 2, s. 165–520.
Google Scholar

Księgi. 1904. Księgi ławnicze krakowskie 1365–1376 i 1390–1397. Acta scabinalia Cracoviensia 1365–1376 et 1390–1397, wyd. S. Krzyżanowski, Kraków.
Google Scholar

Kubicki Rafał. 2010. Kultura materialna w testamentach elbląskich z XV–początku XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 197–210.
Google Scholar

Liber. 1949. Liber Fundationis claustre Sancte Marie Virginis in Henrichow. Księga henrykowska, red. R. Grodecki, Poznań.
Google Scholar

Łaski Jan. 1506. Commune Incliti Poloniae regni privilegium constitutionum et indultuum publicitus decretorum approbatorumque, Kraków.
Google Scholar

Łosowska Anna. 2007. Kolekcja ‘Liber legum’ i jej miejsce w kulturze umysłowej późnośredniowiecznego Przemyśla, Warszawa–Przemyśl.
Google Scholar

Majorossy Judit. 1997. „Church in Town: Urban Religious Life in Late Medieval Pressburg in the Mirror of Last Wills”, maszynopis pracy doktorskiej, Central European University, Budapeszt.
Google Scholar

Marquardt Ute. 2001. Gorlitzer Testamente des 16. Jahrhunderts als Quelle sozialgeschichtlicher Untersuchungen, „Neues Lausitzisches Magazin”, t. 123, nr 4, s. 35–55.
Google Scholar

Mauss Marcel. 2000. Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w społecznościach archaicznych, [w:] Socjologia i antropologia, tłum. K. Pomian, Warszawa, s. 107–167.
Google Scholar

Mecherzyński Karol. 1845. O magistratach miast polskich a w szczególności miasta Krakowa, Kraków.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2014. Statuty prawa spadkowego w miastach polskich prawa magdeburskiego (do końca XVI wieku), „Z Dziejów Prawa”, t. 7, s. 33–63.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2018. Familiäre Vermögensrechte Kontra Veräußerungsfreiheit Vor Dem Hintergrund Der Ältesten Stadtbücher von Krakau und Görlitz (Aufzeichnungen aus den Jahren 1300–1343), „Krakowskie studa z historii państwa i prawa”, t. 11, s. 449–468.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2019. Prawo miejskie magdeburskie (Ius municipale Magdeburgense) w Polsce XIV–pocz. XVI w. Studium o ewolucji i adaptacji prawa, Kraków.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2020. Tradycje prawne w regulacjach testamentowych w miastach Królestwa Polskiego XIV–XVI wieku: prawo sasko-magdeburskie, prawo kanoniczne i rzymskie oraz prawodawstwo lokalne, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXVIII, nr 2, s. 131–158.
Google Scholar

Mitkowski Józef. 1948. Jan Ederer, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 6, Kraków, s. 201–202.
Google Scholar

Moslerß-Cristoph Susanne. 1998. „Die materielle kultur in den Lüneburger Testamenten 1323 bis 1500”, maszynopis pracy doktorskiej, Georg-August-Universität, Göttingen.
Google Scholar

Możejko Beata. 2010. Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, Gdańsk.
Google Scholar

Mrozowski Krzysztof. 2010. Religijność mieszczan późnośredniowiecznej Warszawy w świetle najstarszych zachowanych testamentów, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 191–196.
Google Scholar

NKiRMK. 1878. Najstarsze księgi i rachunki miasta Krakowa od r. 1300 do 1400, wyd. F. Piekosiński, J. Szujski, Kraków.
Google Scholar

Oexle Otto G. 2000. Społeczeństwo średniowiecza. Mentalność — grupy społeczne — formy życia, Toruń.
Google Scholar

Oliński Piotr. 2008. Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń.
Google Scholar

Piotrowicz Józef. 1988. Żupy krakowskie w pierwszych wiekach rozwoju, od połowy XIII do połowy XVI wieku, [w:] Dzieje żup krakowskich, red. A. Jodłowski i in., Wieliczka, s. 120–124.
Google Scholar

Piwowarczyk Elżbieta. 2010. Legaty testamentowe ad pias causas w XV-wiecznym Krakowie, Kraków.
Google Scholar

Prawa. 1885. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Google Scholar

Prawo. 1985. Prawo starochełmińskie 1585 (1394), red. W. Maisel, Z. Zdrójkowski, tłum. A. Bzdęga, A. Gaca, Toruń.
Google Scholar

Riethmüller Marianne. 1994. To troste miner sele, Aspekte spätmittelalterlicher Frömmigkeit im Spiegel Hamburger Testamente (1310–1400), Hamburg.
Google Scholar

Rosen Lawrence. 2006. Law as Culture. An Invitation, Princeton.
Google Scholar

Rossiaud Jacques. 1996. Mieszczanin i życie w mieście, [w:] Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, Warszawa–Gdańsk, s. 179–227.
Google Scholar

Rymaszewski Zygmunt. 1970a. Miejskość czy wiejskość prawa niemieckiego w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne”, t. 69, 65–87.
Google Scholar

Rymaszewski Zygmunt. 1970b. Prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca XV wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Rymaszewski Zygmunt. 1975. Łacińskie teksty Landrechtu Zwierciadła Saskiego w Polsce: versio Vratislaviensis, versio Sandomiriensis, Łaski, Studia nad Historią Państwa i Prawa, II, 15, Wrocław.
Google Scholar

Schulz Gabriele. 1976. Testamente des späten Mittelalters aus dem Mittelrheingebiet. Eine Untersuchung in rechts- und kulturgeschichtlicher Hinsicht, Mainz.
Google Scholar

Scott John. 2006. Władza, przeł. S. Królak, Warszawa.
Google Scholar

Sheehan Michael M. 1963. The Will in Medieval England. From the Conversion of the Anglo-Saxons to the End of the Thirteen Century, Toronto.
Google Scholar

Sowina Urszula. 1991. Najstarsze sieradzkie testamenty mieszczańskie z początku XVI w. Analiza źródłoznawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIX, nr 1, s. 3–25.
Google Scholar

Sowina Urszula. 2002. Wdowy i sieroty w świetle prawa w miastach Korony w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, red. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa, s. 15–27.
Google Scholar

Sowina Urszula. 2006. Testamenty mieszczan krakowskich o przekazywaniu majątku w późnym średniowieczu i we wczesnej nowożytności, [w:] Sociální svět středověkého města, red. M. Nodl, Praha, s. 173–183.
Google Scholar

Sowin Urszula. 2010. Testamenty krakowskie z przełomu średniowiecza i nowożytności wobec zasad dziedziczenia według prawa magdeburskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 185–190.
Google Scholar

Starzyński Marcin. 2010. Krakowska rada miejska w średniowieczu, Kraków.
Google Scholar

Szende Katalin. 2001. Testaments and Testimonies. Orality and Literacy in Composing Last Wills in Late Medieval Hungary, [w:] Oral History of the Middle Ages. The Spoken Word in Context, red. G. Jaritz, M. Richter, Budapest.
Google Scholar

Testamenty 2010. Testamenty mieszczan warszawskich od XV do końca XVII wieku. Katalog, red. A. Bartoszewicz, A. Karpiński, K. Warda, Warszawa.
Google Scholar

Turner John C. 2005. Explaining the nature of power: A three-process theory, „European Journal of Social Psychology”, t. 35, s. 1–22.
Google Scholar

Vetulani Adam. 1962. Fragment Summy Rajmunda w rękopisie warszawskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 14, nr 2, s. 165–172.
Google Scholar

Vetulani Adam. 1976. Z badań nad kulturą prawniczą w Polsce piastowskiej, Wrocław.
Google Scholar

Wiszniewski Michał. 1843. Historya literatury polskiej, t. 5, Kraków.
Google Scholar

Włodarski Maciej. 1987. Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków.
Google Scholar

Wojciszke Bogdan. 2011. Psychologia władzy, „Nauka”, t. 2, s. 51–69.
Google Scholar

Wysmułek Jakub. 2008. Pszczyna i jej społeczeństwo w późnym średniowieczu, 1466–1517, Warszawa.
Google Scholar

Wysmułek Jakub. 2011. Family from a Perspective of Dying — Evaluating Power of Testaments, [w:] Law and Private Life in Middle Ages, red. P. Andersen, M. Münster-Swendsen, H. Vogt, Copenhagen, s. 219-229.
Google Scholar

Wysmułek Jakub. 2011. Wills as Testimony of Marriage Contracts in Late Medieval Krakow, [w:] Law and Marriage in Medieval and Early Modern Times, Proceedings of the Eight Carlsberg Academy Conference on Medieval Legal History 2011, red. P. Andersen, K. Salonen, H. Moller Sigh, H. Vogt, Copenhagen, s. 181–190.
Google Scholar

Wysmułek Jakub. 2015. Testamenty mieszczan krakowskich (XIV–XV w.), Warszawa.
Google Scholar

Wysmułek Jakub. 2018. Last Wills as Tool of Power: Development of Testamentary Practice in Krakow during Late Middle Ages, [w:] Planning for Death: Wills and Death-Related Property Arrangements in Europe, 1200–1600, red. M. Korpiola, A. Lahtinen, Leiden, s. 213–238.
Google Scholar

Wysmułek Jakub. 2021. History of Wills, Testators and their Families in Late Medieval Krakow. Tools of Power, Leiden.
Google Scholar