Testamenty jako narzędzia władzy. Wnioski z analizy późnośredniowiecznych krakowskich testamentów
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.1.002Słowa kluczowe:
testamenty, władza, kontrola, prawo, Kraków, średniowieczeAbstrakt
W artykule przedstawiono problem funkcjonowania późnośredniowiecznych testamentów mieszczańskich jako narzędzi władzy oraz wpływu, jaki te akty wywierały na relacje społeczne i ekonomiczne w mieście. Władzę zdefiniowano jako możliwość posługiwania się zgodnie z własną wolą określonymi zasobami, wpływania na relacje z innymi osobami oraz kontrolowania ich postępowania. W pierwszej części zaprezentowano genezę testamentu średniowiecznego i jego adaptację na gruncie praktyki prawnej w późnośredniowiecznym Krakowie. W tym kontekście omówiono wpływ testamentów na stopniowe poszerzanie prawa jednostki do dysponowania swymi dobrami. W drugiej części artykułu wskazano przykłady wykorzystania testamentów do wywierania wpływu na innych i kształtowania stosunków z nimi. W podsumowaniu zaprezentowano argumenty przemawiające za uwzględnieniem konceptu władzy w badaniach nad testamentami.
Pobrania
Bibliografia
ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], AMK [Akta miasta Krakowa], sygn. 6, 8, 427, 772
Bardach Juliusz, Leśnodorski Bogusław, Pietrzak Michał. 2000. Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa.
Baur Paul. 1989. Testament und Bürgerschaft, Alltagsleben und Sachkultur im spätmittelalterlichen Konstanz. Sigmaringen.
Berman Harold J. 1995. Prawo i rewolucja. Kształtowanie się zachodniej tradycji prawnej, Warszawa.
Bobowski Bogdan. 2009. Testament w średniowiecznym prawie polskim, „Zeszyty Historyczne”, t. 10, nr 10, s. 83–90.
Bobowski Bogdan. 2011. Kultura materialna mieszczan Świdnicy i rycerstwa Weichbildu świdnickiego w świetle testamentów (od I połowy XIV do końca I ćwierci XVII wieku), Zielona Góra.
Bourdieu Pierre. 2008. Zmysł praktyczny, Kraków.
Bukowska Krystyna. 1967. Orzecznictwo krakowskich sądów wyższych w sporach o nieruchomości miejskie (XVI–XVIII w.), Warszawa.
Burszta Józef. 2005. Społeczeństwo daru i dar w społeczeństwie, [w:] Do, ut des — dar, pochówek, tradycja, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 17–24.
Codex. 1803. Codex authenticus iuris tavernicalis, red. M.G. Kovachich, Buda.
Dahl Robert A. 1957. The Concept of Power, „Behavioral Science”, t. 2/3, s. 201–215.
Dąbkowski Przemysław. 1911. Prawo prywatne polskie, Lwów.
Ehrhardt Rafael. 2001. „Familie und Memoria in der Stadt. Eine Fallstudie zu Lübeck im Spätmittelalter”, maszynopis pracy doktorskiej, Georg-August-Universität, Göttingen.
Epstein Steven. 1984. Wills and Wealth in Medieval Genoa, 1150–1250, London.
Geertz Clifford. 1996. Off Echoes: Some Comments on Anthropology and Law, „Political and Legal Anthropology Review”, t. 19, nr 2, s. 33–37.
Goody Jack. 2006. Logika pisma a organizacja społeczeństwa, tłum. G. Godlewski, Warszawa.
Groicki Bartłomiej. 1953. Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, Warszawa.
Groicki Bartłomiej. 1954. Tytuły prawa majdeburskiego, Warszawa.
Grzelak-Miłoś Iwona. 2011. „Mieszczaństwo poznańskie w świetle Libri testamentorum”, maszynopis pracy doktorskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
Helmholz Richard H. 2018. Deathbed Strife and the Law of Wills in Medieval and Early Modern England, [w:] Planning for Death: Wills and Death-Related Property Arrangements in Europe, 1200–1600, red. M. Korpiola, A. Lahtinen, Leiden.
Jišová Kateřina. 2007. Testamenty pražských měšťanů v pozdním středověku. Religiozita, sociální rozvrstvení, majetkové a rodinné poměry novoměstských měšťanů (1421–1533), [w:] Pierwsze polsko-czeskie forum młodych mediewistów. Materiały z konferencji naukowej, Gniezno 27–29 września 2005 r., red. J. Dobosz, Poznań, s. 295–309.
Kamińska Krystyna. 1974. Summa Rajmunda Partenopejczyka jako zabytek średniowiecznego prawa polskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 26, nr 1, s. 147–157.
Klosterberg Brigitte. 1995. Zur Ehre Gottes und zum Wohl der Familie — Kölner Testamente von Laien und Kleriken im Spätmittelalter, Köln.
Kodeks. 1877. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, wyd. I. Zakrzewski, Poznań.
Kodeks. 1879. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Kodeks. 1882a. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 2, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Kodeks. 1882b. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 3, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Koranyi Karol. 1930. Podstawy średniowiecznego prawa spadkowego, „Pamiętnik Historyczno- Prawny”, t. 9, nr 2, s. 165–520.
Księgi. 1904. Księgi ławnicze krakowskie 1365–1376 i 1390–1397. Acta scabinalia Cracoviensia 1365–1376 et 1390–1397, wyd. S. Krzyżanowski, Kraków.
Kubicki Rafał. 2010. Kultura materialna w testamentach elbląskich z XV–początku XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 197–210.
Liber. 1949. Liber Fundationis claustre Sancte Marie Virginis in Henrichow. Księga henrykowska, red. R. Grodecki, Poznań.
Łaski Jan. 1506. Commune Incliti Poloniae regni privilegium constitutionum et indultuum publicitus decretorum approbatorumque, Kraków.
Łosowska Anna. 2007. Kolekcja ‘Liber legum’ i jej miejsce w kulturze umysłowej późnośredniowiecznego Przemyśla, Warszawa–Przemyśl.
Majorossy Judit. 1997. „Church in Town: Urban Religious Life in Late Medieval Pressburg in the Mirror of Last Wills”, maszynopis pracy doktorskiej, Central European University, Budapeszt.
Marquardt Ute. 2001. Gorlitzer Testamente des 16. Jahrhunderts als Quelle sozialgeschichtlicher Untersuchungen, „Neues Lausitzisches Magazin”, t. 123, nr 4, s. 35–55.
Mauss Marcel. 2000. Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w społecznościach archaicznych, [w:] Socjologia i antropologia, tłum. K. Pomian, Warszawa, s. 107–167.
Mecherzyński Karol. 1845. O magistratach miast polskich a w szczególności miasta Krakowa, Kraków.
Mikuła Maciej. 2014. Statuty prawa spadkowego w miastach polskich prawa magdeburskiego (do końca XVI wieku), „Z Dziejów Prawa”, t. 7, s. 33–63.
Mikuła Maciej. 2018. Familiäre Vermögensrechte Kontra Veräußerungsfreiheit Vor Dem Hintergrund Der Ältesten Stadtbücher von Krakau und Görlitz (Aufzeichnungen aus den Jahren 1300–1343), „Krakowskie studa z historii państwa i prawa”, t. 11, s. 449–468.
Mikuła Maciej. 2019. Prawo miejskie magdeburskie (Ius municipale Magdeburgense) w Polsce XIV–pocz. XVI w. Studium o ewolucji i adaptacji prawa, Kraków.
Mikuła Maciej. 2020. Tradycje prawne w regulacjach testamentowych w miastach Królestwa Polskiego XIV–XVI wieku: prawo sasko-magdeburskie, prawo kanoniczne i rzymskie oraz prawodawstwo lokalne, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXVIII, nr 2, s. 131–158.
Mitkowski Józef. 1948. Jan Ederer, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 6, Kraków, s. 201–202.
Moslerß-Cristoph Susanne. 1998. „Die materielle kultur in den Lüneburger Testamenten 1323 bis 1500”, maszynopis pracy doktorskiej, Georg-August-Universität, Göttingen.
Możejko Beata. 2010. Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, Gdańsk.
Mrozowski Krzysztof. 2010. Religijność mieszczan późnośredniowiecznej Warszawy w świetle najstarszych zachowanych testamentów, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 191–196.
NKiRMK. 1878. Najstarsze księgi i rachunki miasta Krakowa od r. 1300 do 1400, wyd. F. Piekosiński, J. Szujski, Kraków.
Oexle Otto G. 2000. Społeczeństwo średniowiecza. Mentalność — grupy społeczne — formy życia, Toruń.
Oliński Piotr. 2008. Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń.
Piotrowicz Józef. 1988. Żupy krakowskie w pierwszych wiekach rozwoju, od połowy XIII do połowy XVI wieku, [w:] Dzieje żup krakowskich, red. A. Jodłowski i in., Wieliczka, s. 120–124.
Piwowarczyk Elżbieta. 2010. Legaty testamentowe ad pias causas w XV-wiecznym Krakowie, Kraków.
Prawa. 1885. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Prawo. 1985. Prawo starochełmińskie 1585 (1394), red. W. Maisel, Z. Zdrójkowski, tłum. A. Bzdęga, A. Gaca, Toruń.
Riethmüller Marianne. 1994. To troste miner sele, Aspekte spätmittelalterlicher Frömmigkeit im Spiegel Hamburger Testamente (1310–1400), Hamburg.
Rosen Lawrence. 2006. Law as Culture. An Invitation, Princeton.
Rossiaud Jacques. 1996. Mieszczanin i życie w mieście, [w:] Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, Warszawa–Gdańsk, s. 179–227.
Rymaszewski Zygmunt. 1970a. Miejskość czy wiejskość prawa niemieckiego w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne”, t. 69, 65–87.
Rymaszewski Zygmunt. 1970b. Prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca XV wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Rymaszewski Zygmunt. 1975. Łacińskie teksty Landrechtu Zwierciadła Saskiego w Polsce: versio Vratislaviensis, versio Sandomiriensis, Łaski, Studia nad Historią Państwa i Prawa, II, 15, Wrocław.
Schulz Gabriele. 1976. Testamente des späten Mittelalters aus dem Mittelrheingebiet. Eine Untersuchung in rechts- und kulturgeschichtlicher Hinsicht, Mainz.
Scott John. 2006. Władza, przeł. S. Królak, Warszawa.
Sheehan Michael M. 1963. The Will in Medieval England. From the Conversion of the Anglo-Saxons to the End of the Thirteen Century, Toronto.
Sowina Urszula. 1991. Najstarsze sieradzkie testamenty mieszczańskie z początku XVI w. Analiza źródłoznawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIX, nr 1, s. 3–25.
Sowina Urszula. 2002. Wdowy i sieroty w świetle prawa w miastach Korony w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, red. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa, s. 15–27.
Sowina Urszula. 2006. Testamenty mieszczan krakowskich o przekazywaniu majątku w późnym średniowieczu i we wczesnej nowożytności, [w:] Sociální svět středověkého města, red. M. Nodl, Praha, s. 173–183.
Sowin Urszula. 2010. Testamenty krakowskie z przełomu średniowiecza i nowożytności wobec zasad dziedziczenia według prawa magdeburskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 185–190.
Starzyński Marcin. 2010. Krakowska rada miejska w średniowieczu, Kraków.
Szende Katalin. 2001. Testaments and Testimonies. Orality and Literacy in Composing Last Wills in Late Medieval Hungary, [w:] Oral History of the Middle Ages. The Spoken Word in Context, red. G. Jaritz, M. Richter, Budapest.
Testamenty 2010. Testamenty mieszczan warszawskich od XV do końca XVII wieku. Katalog, red. A. Bartoszewicz, A. Karpiński, K. Warda, Warszawa.
Turner John C. 2005. Explaining the nature of power: A three-process theory, „European Journal of Social Psychology”, t. 35, s. 1–22.
Vetulani Adam. 1962. Fragment Summy Rajmunda w rękopisie warszawskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 14, nr 2, s. 165–172.
Vetulani Adam. 1976. Z badań nad kulturą prawniczą w Polsce piastowskiej, Wrocław.
Wiszniewski Michał. 1843. Historya literatury polskiej, t. 5, Kraków.
Włodarski Maciej. 1987. Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków.
Wojciszke Bogdan. 2011. Psychologia władzy, „Nauka”, t. 2, s. 51–69.
Wysmułek Jakub. 2008. Pszczyna i jej społeczeństwo w późnym średniowieczu, 1466–1517, Warszawa.
Wysmułek Jakub. 2011. Family from a Perspective of Dying — Evaluating Power of Testaments, [w:] Law and Private Life in Middle Ages, red. P. Andersen, M. Münster-Swendsen, H. Vogt, Copenhagen, s. 219-229.
Wysmułek Jakub. 2011. Wills as Testimony of Marriage Contracts in Late Medieval Krakow, [w:] Law and Marriage in Medieval and Early Modern Times, Proceedings of the Eight Carlsberg Academy Conference on Medieval Legal History 2011, red. P. Andersen, K. Salonen, H. Moller Sigh, H. Vogt, Copenhagen, s. 181–190.
Wysmułek Jakub. 2015. Testamenty mieszczan krakowskich (XIV–XV w.), Warszawa.
Wysmułek Jakub. 2018. Last Wills as Tool of Power: Development of Testamentary Practice in Krakow during Late Middle Ages, [w:] Planning for Death: Wills and Death-Related Property Arrangements in Europe, 1200–1600, red. M. Korpiola, A. Lahtinen, Leiden, s. 213–238.
Wysmułek Jakub. 2021. History of Wills, Testators and their Families in Late Medieval Krakow. Tools of Power, Leiden.
