Zamek w Kowalewie Pomorskim w XVII–XVIII wieku. Nowe spojrzenie w świetle opisów inwentarzowych

Bogusz Wasik

doi:10.23858/KHKM71.2023.3.002

Opublikowane: 2023-11-23

Tom 71 Nr 3 (2023)

Zamek w Kowalewie Pomorskim w XVII–XVIII wieku. Nowe spojrzenie w świetle opisów inwentarzowych

Bogusz Wasik

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM71.2023.3.002

Abstrakt

Zamek w Kowalewie Pomorskim był do czasu przeprowadzenia badań archeologicznych w latach 2013–2016 jedną ze słabiej rozpoznanych warowni komturskich. Zmieniły one w znacznym stopniu ten stan, umożliwiając dokładniejszą niż wcześniej rekonstrukcję rozplanowania zamku. Przeprowadzona w niniejszym artykule analiza opisów inwentarzowych z XVII–XVIII w. pozwala w dużej mierze ów obraz uzupełnić i zrekonstruować wygląd i topografię warowni w tym okresie. W obszernych opisach ukazano dość szczegółowo zabudowę kolejnych przedzamczy i układ zamku wysokiego. Na ich podstawie możliwe jest też prześledzenie postępującej degradacji stanu zespołu. Analiza inwentarzy umożliwiła także weryfikację części poglądów obecnych w literaturze przedmiotu.

Słowa kluczowe:

Kowalewo Pomorskie, zamek, architektura, inwentarze, lustracje, wczesna nowożytność, Prusy Królewskie

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Wasik, B. (2023). Zamek w Kowalewie Pomorskim w XVII–XVIII wieku. Nowe spojrzenie w świetle opisów inwentarzowych. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 71(3), 279–302. https://doi.org/10.23858/KHKM71.2023.3.002

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Amtsbücher. 2015. Amtsbücher des Deutschen Ordens um 1450. Pflegeamt zu Seehesten und Vogtei zu Leipe, wyd. C.A. Franzke, J. Sarnowsky, Göttingen.
Google Scholar

Bau- und Kunstdenkmäler. 1889. Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, 6–7, Der Kreis Thorn, oprac. J. Heise, Danzig.
Google Scholar

Guerquin Bohdan. 1984. Zamki w Polsce, Warszawa.
Google Scholar

Haftka Mieczysław. 1999. Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów, Malbork–Płock.
Google Scholar

Jóźwiak Sławomir, Trupinda Janusz. 2012. Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń.
Google Scholar

Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan. 2001. Leksykon zamków w Polsce, red. L. Kajzer, Warszawa.
Google Scholar

Katalog. 1973. Katalog zabytków sztuki w Polsce, 11, Województwo bydgoskie, 6, Powiat golubsko-dobrzyński, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa.
Google Scholar

Lustracja. 2009. Lustracja województw Prus Królewskich 1765, 2, Województwo chełmińskie, 2, Ziemia chełmińska, wyd. J. Dygdała, Toruń.
Google Scholar

Opis. 1938. Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wyd. J. Paczkowski, Toruń.
Google Scholar

Rogalski Bogumił. 1986. Komturski gotycki zamek krzyżacki w Kowalewie na tle ówczesnej architektury obronnej zakonu, [w:] Dzieje Kowalewa Pomorskiego, red. J. Danielewicz, Bydgoszcz, s. 57–95.
Google Scholar

Starski Michał. 2016. Archeologia o Zamku Wysokim w Człuchowie, [w:] Wokół człuchowskiego wzgórza zamkowego od XIV do XX w. Architektura — administracja — polityka. Materiały z konferencji w dniu 22 stycznia 2016 r., red. K. Monikowska, Człuchów, s. 9–29.
Google Scholar

Steinbrecht Conrad. 1888. Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, 2, Die Zeit der Landmeister 1230–1309, Berlin.
Google Scholar

Torbus Tomasz. 1998. Die Konventsburgen in Deutschordensland Preussen, München.
Google Scholar

Torbus Tomasz. 2014. Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach, Gdańsk.
Google Scholar

Wasik Bogusz. 2014. Analiza źródeł architektonicznych, [w:] Zamek biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 87–98.
Google Scholar

Wasik Bogusz. 2015. Zamki pokrzyżackie w województwie chełmińskim w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, „Wiadomości Konserwatorskie”, 41, s. 20–35, http://www.zeriba.pl/wkjohc/wk/wk41.pdf (dostęp 13.09.2023).
Google Scholar

Wasik Bogusz. 2016a. Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej (od XIII do XV wieku), Toruń.
Google Scholar

Wasik Bogusz. 2016b. Kształtka z rysunkiem sklepienia z zamku w Kowalewie Pomorskim, „Ochrona Zabytków”, 69, 2 (269), s. 21–30, https://ochronazabytkow.nid.pl/wp-content/uploads/2019/08/OZ_2-2016_02_Wasik.pdf (dostęp 13.09.2023).
Google Scholar

Wasik Bogusz. 2017. Zamek, kościół i mury miejskie w Kowalewie Pomorskim — kwestia XIV-wiecznych warsztatów budowlanych, „Biuletyn Historii Sztuki”, 79, 1, s. 71–86.
Google Scholar

Wasik Bogusz. 2018a. Zamek w Kowalewie Pomorskim — pierwsze wyniki badań archeologicznych, [w:] Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu, red. J. Raczkowski, Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu, 2, Toruń, s. 51–61, 273–280, http://dx.doi.org/10.12775/SiMDzKTiR_T2.2018.005
Google Scholar

Wasik Bogusz. 2018b. Zamek w Świeciu. Topografia i technika budowy zamku krzyżackiego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2 (300), s. 211–237, https://doi.org/10.51974/kmw-134886
Google Scholar

Wasik Bogusz. 2020. Układ przestrzenny i architektura zamku w Kowalewie Pomorskim w świetle badań z lat 2013–2016, [w:] Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu, 2, red. J. Raczkowski, M. Jakubek-Raczkowska, Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu, 3, Toruń, s. 27–39, 317–323, http://dx.doi.org/10.12775/SiMDzKTiR_T2.2018.002
Google Scholar

Wasik Bogusz. 2021. Zamki pokrzyżackie w dobie Prus Królewskich. Przekształcenia i modernizacja na wybranych przykładach, [w:] Regnum defendo ense et alis tego stricto. Królestwa bronię dobytym mieczem i osłaniam skrzydłami. Malbork w Prusach Królewskich, 1, Prusy Królewskie i Malbork w okresie staropolskim (1454–1772), red. R. Panfil, A. Dobry, Malbork, s. 276–298.
Google Scholar

Wasik Bogusz, Wiewióra Marcin. 2016. Próba rekonstrukcji układu przestrzennego zamku wysokiego (domu konwentu) w Kowalewie Pomorskim na podstawie źródeł historycznych i najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych, „Wiadomości Konserwatorskie”, 45, s. 53–65, http://www.zeriba.pl/wkjohc/wk/wk45.pdf (dostęp 13.09.2023).
Google Scholar

Wiewióra Marcin. 2017. Zamek krzyżacki w Kowalewie Pomorskim — wstępne podsumowanie wyników badań archeologiczno-architektonicznych, [w:] Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, 2, red. A. Różański, Poznań, s. 1049–1069.
Google Scholar

Wiewióra Marcin, Misiewicz Krzysztof, Wasik Bogusz, Małkowski Wiesław. 2017. Przedzamcze zachodnie zamku w Kowalewie Pomorskim w świetle badań nieinwazyjnych i archeologiczno-architektonicznych, „Wiadomości Konserwatorskie”, 51, s. 42–52, http://www.zeriba.pl/wkjohc/wk/wk51.pdf (dostęp 13.09.2023).
Google Scholar

Wiewióra Marcin, Wasik Bogusz. 2017. Zamek w Kowalewie Pomorskim. Dzieje warowni w świetle wyników badań archeologiczno-architektonicznych, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, 35, s. 129–158, https://apcz.umk.pl/AUNC_ARCH/article/view/17919 (dostęp 13.09.2023).
Google Scholar

Wiewióra Marcin, Wasik Bogusz, Momot Agata. 2016. Chronologia zamku krzyżackiego w Kowalewie Pomorskim na podstawie wyników pierwszego sezonu badań w 2013 r., [w:] Od Torunia do Charkowa, red. M. Grupa, A. Pydyn, s. 129–141.
Google Scholar