Tajne świadki graniczne w Europie Środkowej od XVI do XIX w. — problem słabo zbadany
Słowa kluczowe:
16-19 w. -- Europa środkowa, archeologiczne badania, granica -- linia podziału, znaki graniczne, tajne świadki graniczne (tzw.)Abstrakt
SECRET BORDER “WITNESSES” IN CENTRAL EUROPE FROM THE 16TH TO THE 19TH C. — A POORLY EXPLORED ISSUE
Research on old borders and ways of demarcating them in Poland usually overlooks the phenomenon of the so-called secret border “witnesses”. This practice, known since the antiquity, consisted in placing certain objects underneath the surface demarcation in order to prevent attempts at moving stones or mounds that marked borders and provide evidence of the original delineation of the border in the future. This sort of precaution was applied throughout Europe, also in Poland. Since the 15th c. it was customary to put coal, pottery, stones, glass, cinder or ironware in borderline mounds; some sources also mention coins, jetons, or even whole ceramic or glass vessels. The custom is noted in numerous surviving protocols of border demarcation from the areas of the present day Lithuania and Belarus, as well as from Greater and Little Poland, the Suwałki region, Kuyavia and Silesia. Documents from the 16th c. mention tokens specially made of clay, or sometimes of iron, with information helpful in demarcating the borderline (dates, initials, numbers). Most of such cases were recorded in Germany, but there are sources mentioning that such border marks were also made in Poland. These data are confirmed by archeological finds. Excavations in mounds in Jaktorów (now in Ukraine), Kornatka (Little Poland) and Sosnówka (Lower Silesia) revealed ceramics (fragments of vessels and roof tiles), ironware and pieces of glass. In Siemichów (Lower Silesia) a bottle placed upside down was found under a borderline mound. In the Archaeological Museum in Wrocław there is a clay jeton which might have been a secret border “witness”, but this interpretation of its function is not confirmed since it was found in a secondary deposit. The tradition has survived until today; contemporary “witnesses” are usually bottles, drainage pipes or blocks of concrete marked with a cross. This intriguing cultural phenomenon has not been widely studied so far; it is difficult to pinpoint its spread and regional differences in the choice of object used as “witnesses”.
Pobrania
Bibliografia
Bański J. 2010. Granica w badaniach geograficznych — definicja i próby klasyfikacji, „Przegląd Geograficzny”, t. 84, z. 4.
Buśko C. 1991. Średniowieczne kamienie graniczne z okolicy Wlenia, woj. jeleniogórskie, „Studia Archeologiczne”, t. 20.
Bystroń J.S. 1994. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce — wiek XVI–XVIII, t. 2, Warszawa.
Dunin-Wąsowicz T. 1970. Lapides terminales na Śląsku w XIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XVIII, nr 1.
Gołaski J. 1959. Technika rozgraniczania dóbr ziemskich w końcu XVI i w XVII wieku w świetle poznańskich ksiąg podkomorskich, „Przegląd Geodezyjny”, R. 31, nr 11–12.
Gołaski J. 1961. Technika rozgraniczania dóbr ziemskich w XVIII wieku w świetle poznańskich ksiąg podkomorskich, cz. 1, „Przegląd Geodezyjny”, R. 33, nr 5; cz. 2, „Przegląd Geodezyjny”, nr 6.
Jakubowski M. 2014. Wyznaczanie granic własnościowych w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej oraz ich trwanie w krajobrazie na przykładzie dóbr kamedułów wigierskich, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXII, nr 1.
Kajzer L. 1991. Dwory „zwyczajne” i „obronne” Kowalskiego, [w:] Budownictwo obronno-rezydencjonalne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, cz. 2: Siedziby obronno-rezydencjonalne w powiecie kowalskim na Kujawach XIII––XVIII wieku, red. T.J. Horbacz, L. Kajzer, T. Nowak, L. Wojda, Łódź.
Kaźmierczyk J., Jaworski K. 1991. Znaki graniczne koło wsi Sosnówka na tle znaków śląskich. Wyniki badań archeologicznych na projektowanej czaszy zbiornika wodnego „Sosnówka” uzyskane w 1988 roku, „Studia Archeologiczne”, t. 20.
Kaźmierczyk J. 1978. Znaki naskalne w górach śląskich, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnografi cznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, nr 25.
Kiersnowski R. 1960. Znaki graniczne w Polsce średniowiecznej, „Archeologia Polski”, t. 5, z. 2.
Korta W. 1988. Tajemnice góry Ślęży, Katowice.
Maisel W. 1989. Archeologia prawna Europy, Warszawa–Poznań.
Maisel W. 1982. Archeologia prawna Polski, Warszawa–Poznań.
Wiśniewski J. 1967. Dzieje osadnictwa w pow. augustowskim od XV do końca XVIII wieku, [w:] Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, red. J. Antoniewicz, Białystok.
Zoll-Adamikowa H. 1968. Ciałopalne kurhany wczesnośredniowieczne w Kornatce, pow. Myślenice, w świetle badań lat 1963–1965, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 19.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
