Ze studiów nad dziejami podwarszawskich rezydencji. Zabudowania w otoczeniu pałacu Brühlów w Młocinach (od połowy XVIII w.)

Autor

DOI:

https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.2.003

Słowa kluczowe:

pałac, architektura ogrodowa, rezydencje nowożytne, Warszawa

Abstrakt

Pałac w podwarszawskiej wsi Młociny, zbudowany ok. połowy XVIII stulecia, stanowił część nowożytnego, rozległego założenia obejmującego, prócz najbliższego otoczenia (w tym parku, oficyn i innych zabudowań gospodarczych), także m.in. nadwiślańskie ogrody z ozdobnymi pawilonami, zwierzyniec, karczmę oraz wiatrak. Był to najbardziej wysunięty na północ na linii Skarpy Warszawskiej tego typu zespół rezydencjonalny. W tej rozbudowanej formie istniał on dość krótko, bowiem począwszy od schyłku XVIII stulecia zaczął ulegać przekształceniom, które powodowały jego postępującą degradację. Artykuł dotyczy zabudowań wchodzących w skład programu użytkowego i kompozycyjnego młocińskiego założenia ogrodowego pełniących różne funkcje – mieszkalne, gospodarcze bądź dekoracyjne, do wypoczynku i spotkań towarzyskich. Zebrano dostępne dane na ten temat, w tym ze źródeł pisanych i ikonograficznych, m.in. archiwalne mapy i zdjęcia, wyniki nowszych badań archeologicznych przeprowadzonych w 2010 r. i nieinwazyjnych (analiza numerycznych modeli terenu w oprogramowaniu GIS). Korelacja informacji z tych przekazów umożliwiła scharakteryzowanie omawianych obiektów oraz określenie ich losów od projektu, przez realizację, po stopniowe zniszczenie. Pozwoliła także na lokalizację i identyfikację niektórych z nich, niegdyś istniejących, obecnie zaś niezachowanych w terenie. Do najstarszych zabudowań powstałych w Młocinach w latach ok. 1748-1763 r., gdy należały one do Henryka Brühla, będących wynikiem prac architekta Johanna Fridricha Knöbla, należały towarzyszące pałacowi trzy drewniane oficyny i murowana kuchnia, prawdopodobnie palisada – pergola na dziedzińcu, sąsiedni folwark z cegielnią, masywna brama od południa, zwierzyniec z bażantarnią, teatr leśny i świątynia Diany. Za kolejnego właściciela, Alojzego Fryderyka, który zatrudnił tu Szymona Bogumiła Zuga, wzniesiono w latach ok. 1772-1784 zapewne większość ozdobnych pawilonów nad rzeką oraz inne budynki użytkowe. Były to murowane oficyny, towarzyszące im małe budynki gospodarcze (?), nowa brama z filarami, pawilon orientalny, monopter (glorieta), dwie „wiejskie chaty”, chata rybacka vel ermitaż, karczma i wiatrak. Większość tych ogrodowych budowli nie przetrwała dłużej niż do ok. połowy XIX w. Znacznej przebudowy założenia i odtworzenia niektórych jego osiemnastowiecznych elementów dokonano na początku XX w., gdy pałac i jego najbliższe otoczenie przejął Stefan Grodzicki. Odbudowano wówczas oficyny, powiększając ich powierzchnię użytkową, a także małe, sąsiadujące z nimi budynki przekształcone na mieszkalne oraz częściowo palisady. Wzniesiono też nową cieplarnię, stajnię i oborę oraz zmodernizowano ogrodzenie z przejazdem na dziedziniec. Dzięki badaniom wykopaliskowym przeprowadzonym w obrębie dzisiejszej posesji na południe od pałacu odsłonięto relikty części z tych budowli, tj. oficyn drugich, sąsiadujących z nimi budynków gospodarczych i mieszkalnych, palisad – pergoli, bram i przejazdu. Na podstawie analizy przedstawionych źródeł ustalono w przybliżeniu lokalizację osiemnastowiecznych zabudowań folwarcznych i cegielni. Porównawszy akwarelę Zygmunta Vogla Widok Młocin z treścią map opracowanych w XIX w. określono obszar, na którym mogą zalegać pozostałości kolejnych budowli widniejących na obrazie a dziś nieistniejących, tj. karczmy – austerii i pawilonu orientalnego. Dokładna obserwacja archiwalnych źródeł kartograficznych, a następnie ich integracja z podkładami numerycznego modelu terenu pozwoliła też na zidentyfikowanie pozostałości dwóch wysp na terenie zwierzyńca młocińskiego, z których jedna w drugiej połowie XVIII w. była zabudowana. Opisane powyżej zabudowania były integralnymi elementami wieloczłonowego zespołu rezydencjonalnego w Młocinach i pełniły w nim wielorakie funkcje. Z tym też wiązał się ich zróżnicowany charakter i postać. W większości przypadków, o ile to można ustalić na podstawie uwzględnionych źródeł, ich forma podporządkowana była zrealizowanej konsekwentnie, spójnej wizji architektonicznej, zgodnej z obowiązującymi trendami w aranżacji przestrzeni założeń pałacowo-ogrodowych. Główny kształt nadali mu architekci działający dla obu Brühlów: Johann Friedrich Knöbel i Szymon Bogumił Zug, których dzieło w głównych zrębach przetrwało niespełna stulecie. Szczególne zasługi poczynił tu Zug, którego wizję artystyczną w pełni tu wykonano. Zawierała charakterystyczne dla jego twórczości eklektyczne rozwiązania, elementy, które włączono w otaczający, nadwiślański krajobraz. Założenie młocińskie niewątpliwie w mniejszej skali, lecz całokształtem koncepcji i jej detalami można porównać do innych projektowanych z rozmachem stołecznych i podwarszawskich rezydencji magnackich tego czasu.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Brytyjskie zdjęcie lotnicze. 1944. Młociny 26 lipca 1944 r., brytyjskie zdjęcie lotnicze ze zbiorów brytyjskiego archiwum SPP, za: Zieliński J. 2016, s. 212; http://bielany.waw.pl//data/other/bielany_przewodnik_historyczny_ix_2016__.pdf (dostęp 20.03.2019 r.).

Environs de Varsovie [Młociny]. 1819. Environs de Varsovie [Młociny], oprac. Kwatermistrzostwo Generalne, wyd. 3 (1820), Warszawa, za: Jankiewicz A. i in. 1999, s. 62, 66–67; https://polona.pl/item/environs-de-varsovie-mlociny,ODc5NzM4OA/0/#info:metadata (dostęp 18.03.2019 r.).

Inwentarz. 1765. Inwentarz wsi Młocin w województwie mazowiedzkim ziemi warszawskiey leżącey […] zalecony dnia ósmego marca roku 1765 […] spisany, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zespół 1/7/10, Seria 11 Archiwum Skarbu Koronnego LVI, Inwentarze Starostw, jednostka 304, s. 67–71, nr mikr. 2915.

Karta okrestnostej Varšavy. 1836–1860. Karta okrestnostej Varšavy sniata instrumentalno v 1836, ispravliena głazomierno v 1860 godu; http://maps.mapywig.org/m/City_plans/Central_Europe/KARTA_OKRESTNOSTEJ_VARSHAVY_6_18,800K_1836-1860.jpg (dostęp 18.03.2019 r.).

Karta Varšavskogo Učastka. 1875. Karta Varšavskogo Učastka, tzw. Kiriczenki, za: Zieliński A. 2016, s. 173; http://bielany.waw.pl//data/other/bielany_przewodnik_historyczny_ix_2016__.pdf (dostęp 20.03.2019 r.); Archiwum Państwowe w Warszawie, Kolekcja I planów i map Warszawy, sygn. 231.

Mapa okolic Warszawy. 2 poł. XIX w. Mapa okolic Warszawy, oprac. Świątkiewicz, za: Bartoszewicz A., Bartoszewicz H. 2002, s. 185, nr 639.

Mappa Młocin. 4 ćw. XVIII w. Mappa Młocin, rys. Stanisław Geppert, zbiory on-line Gabinetu Rycin Uniwersytetu Warszawskiego; http://egr.buw.uw.edu.pl/sites/default/files/imagecache/resize_cooliris/artworks/4000/4253/8995.jpg (dostęp 20.03.2019 r.).

Muzealna. 1976–1977. Muzealna, zdjęcie lotnicze, 1976–1977, Urząd m. st. Warszawy, Historyczne granice miasta, ulica/adres Muzealna, mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=mapa_historyczna (dostęp 16.03.2019 r.).

Muzealna. 1982. Muzealna, zdjęcie lotnicze, 1982, Urząd m. st. Warszawy, Historyczne granice miasta, ulice/adres Muzealna, mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=mapa_historyczna (dostęp 16.03.2019 r.).

Muzealna. 1987. Muzealna, zdjęcie lotnicze, 1987, Urząd m. st. Warszawy, Historyczne granice miasta, ulice/adres Muzealna, mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=mapa_historyczna (dostęp 16.03.2019 r.).

Muzealna. 2011. Muzealna, zdjęcie lotnicze, 2011, Urząd m. st. Warszawy, Historyczne granice miasta, ulice/adres Muzealna, mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=mapa_historyczna (dostęp 16.03.2019 r.).

Okolice Warszawy w diametrze piąciu mil. 1783. Okolice Warszawy w diametrze piąciu mil, oprac. H.K. de Perthées, ryt. P. Tardieu (1794), za: Gromski J. 1997, s. 270, [ryc.] 2; Jankiewicz A. i in. 1999, s. 44–45.

Plan miasta stołecznego Warszawy i okolic. 1931. Plan miasta stołecznego Warszawy i okolic, oprac. Magistrat Miasta Stołecznego Warszawy, Wydział Techniczny, Dział Regulacji i Pomiarów, Warszawa, https://polona.pl/item/plan-miasta-stolecznego-warszawy-i-okolic,Mzc0MTYxMQ/#info:metadata (dostęp 18.03.2019 r.).

Plan okolic Warszawy. 1829. Plan okolic Warszawy. Plan des environs de Varsovie, oprac. T. Polakiewicz, Kwatermistrzostwo Generalne, Warszawa, za: Jankiewicz A. i in. 1999, s. 68–69; https://polona.pl/item/plan-okolic-warszawy-plan-des-environs-de-varsovie,ODc5NzM2Mw/#info:metadata (dostęp 18.03.2019 r.).

Plan okrestnostej goroda Varšavy. po 1845. Plan okrestnostej goroda Varšavy, oprac. Voenno-Topografičeskij Otdiel Glavnogo Štaba (Armia Carska), Petersburg, https://polona.pl/item/plan-okrestnostej-goroda-varsavy,ODc5NzM2MQ/0/#info:metadata (dostęp 18.03.2019 r.).

Plan von Warschau. ok. 1796. Plan von Warschau und Prag nebst umliegender Gegend, oprac. G. von Rauch, za: Gromski J. 1997, s. 269, [ryc.] 1; Jankiewicz A. i in. 1999, s. 48–49; Weszpiński P. 2007, s. 58; Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór Kartograficzny, sygn. 86-19.

Planta miasta Warszawy. 1777. Planta miasta Warszawy z okolicami, oprac. M. Deutsch, za: Jankiewicz A. i in. 1999, s. 36–37.

Schlichtegroll Friedrich. 1795. Nekrolog auf das Jahr 1793 enthaltend Nachrichten von dem Leben merkwürdiger in diesem Jahre verstorbener Personen, t. 2, Gotha (hasło: Den 31. Jan. 1793 starb zu Berlin Friedr. Aloysius RsGraf von Brühl, s. 24–66, o Młocinach: s. 43–44).

Sonderplan. 1915. Sonderplan Nowogeorgijewsk-Segrshe-Warschau, za: Królikowski L., Szaniawska L. 1999, s. 26.

Szkurłat Maria. 2009. Katalog planów, pomiarów i rysunków architektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, t. II: Warszawa, cz. 1, red. W. Mossakowska, Warszawa.

Vogel Zygmunt. 1803. Widok Młocin, akwarela, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=19308&show_nav=true (dostęp 21.03.2019 r.).

Vogel Zygmunt. 1812. Widok austerii w Młocinach, akwarela, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Vogel/Images/Mlociny_austeria.jpg (dostęp 21.03.2019 r.).

Warschau Zoliborz. 1940. Topographische Karte:25 000. Vorläufige Ausgabe. 3932 G Warschau Zoliborz, oprac. Raichsamt für Landesaufnahme, b.m., http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K_german/3932_G_Warschau_Zoliborz_1940_LoC_G6520_s25_.G4.jpg (dostęp 10.03.2019 r.).

Warszawa-Żoliborz. 1936. PAS 39 — SŁUP 32 — G Warszawa-Żoliborz, Warszawa, http://maps. mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K/P39-S32-G_WARSZAWA-ZOLIBORZ_1936_LoC_

G6520_s25_.P6.jpg (dostęp 18.03.2019 r.).

Thornische wöchentliche Nachrichten. 1765. Thornische wöchentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen, nr 37, 12 IX, s. 290–292.

Wiadomości Warszawskie. 1765. „Wiadomości Warszawskie”, nr 67, 31 VIII, nlb.

Zug Szymon Bogumił. 1898. Ogrody w Warszawie i jej okolicach, opisane w roku 1784, „Kuryer Niedzielny”, R. II, nr 28, 28 VI (10 VII), s. 443–444.

Bartoszewicz Agnieszka, Bartoszewicz Henryk. 2002. Plany szczegółowe Warszawy 1800–1914 w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych: katalog, Warszawa–Kielce.

Bis Magdalena, Bis Wojciech. 2011–2012. Założenie pałacowo-parkowe Brühla na Młocinach — wyniki badań archeologicznych w 2010 r., „Z Otchłani Wieków”, R. 66, nr 1–4 (Archeologia Warszawy), s. 91–99.

Bis Wojciech. 2010. „Sprawozdanie z badań archeologicznych na terenie założenia pałacowo-parkowego Brühla, Warszawa-Młociny, ul. Muzealna 1”, Warszawa (maszynopis w archiwum Stołecznego Konserwatora Zabytków).

Böhm Aleksander, Zachariasz Agata. 2005. Architektura krajobrazu i sztuka ogrodowa. Ilustrowany słownik angielsko-polski, [t.] k–q, Warszawa.

Böhm Aleksander, Zachariasz Agata. 2017. Architektura krajobrazu i sztuka ogrodowa. Ilustrowany słownik angielsko-polski, [t.] r–z, Warszawa.

Bukar Seweryn. 1912. Pamiętniki z końca XVIII i początków wieku XIX, Warszawa.

Carosi Jean Philippe de. 1777. Essai d’une lithographie de Mlocin, écrit à Varsovie en 1777, Dresden.

Chlebowski Bronisław. 1885. Hasło: Młociny, [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, W. Walewski, t. VI, Warszawa, s. 531–532.

Chrościcki Juliusz A., Rottermund Andrzej. 1977. Atlas architektury Warszawy, Warszawa (hasło: Ulica Muzealna, s. 96).

Dix Brian. 2016. Wykorzystanie archeologii w konserwacji zabytkowych parków i ogrodów / Using archaeology in the conservation of historic parks and gardens, „Ochrona Zabytków”, t. 69, nr 1 (Ogrody historyczne: utrzymanie, konserwacja i restauracja / Historic gardens: maintenance, conservation and restoration), s. 93–103.

Dudziak Juliusz. 2010. Alojzy Fryderyk von Brühl (1739–1793), Zielona Góra.

Encyklopedia Warszawy. 1975. Encyklopedia Warszawy, red. S. Herbst i in., Warszawa (hasło: Młociny, s. 388).

Gołembnik Andrzej. 2015. Podstawy metodyczne badań archeologicznych zespołów pałacowo-ogrodowych na przykładzie rezydencji w Wilanowie i Łazienkach Królewskich, [w:] Renovatio et restitutio: materiały do badań i ochrony założeń rezydencjonalnych i obronnych, red. P. Lasek, P. Sypczuk, Warszawa, s. 9–26.

Gromski Jerzy. 1997. Plany Warszawy i mapy okolic Warszawy w zbiorach Muzeum Historycznego m. st. Warszawy, „Almanach Muzealny”, t. 1, s. 263–294.

Harrison Lorrain. 2011. Jak czytać ogrody? Krótki kurs historii ogrodów, Warszawa.

Hass Ludwik. 1982. Poths (Potz) Jerzy Fryderyk, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXVII/1, z. 112, Wrocław, s. 718.

Hentschel Walter. 1967. Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, t. I–II, Berlin.

Hniłko Antoni. 1937. Brühl Alojzy Fryderyk Józef, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków, s. 13–16.

Jankiewicz Adam, Weszpiński Paweł E., Witecki Marek. 1999. Atlas historyczny Warszawy: wybrane źródła kartograficzne, Warszawa.

Kalinowska Anna. brak daty. Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia, [w:] Silva Rerum. Pasaż wiedzy Muzeum Pałacu króla Jana III w Wilanowie; https://www.wilanow-palac.pl/pustelnik_z_krakowskiego_przedmiescia.html (dostęp 25.03.2019 r.)

Katalog rysunków. 1967. Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Cz. 1. Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, oprac. T. Sulerzyska, S. Sawicka, przy udziale J. Trenklerówny, Warszawa.

Konopczyński Władysław. 1937. Brühl (von) Henryk, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków, s. 16–19.

Korotyński Władysław. 1918. Młociny, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 19 (11 maja), s. 222–224.

Kozłowska Barbara. 2005. „Skrócone studium rozwoju przestrzennego założenia parkowo-pałacowego w Młocinach”, Warszawa (maszynopis w archiwum S. Gardockiego).

Król Barbara. 1955. Teatry na wolnym powietrzu w Polsce w XVIII wieku, „Pamiętnik Teatralny”, z. 2, s. 69–100.

Królikowski Lech, Szaniawska Lucyna. 1999. Plany i mapy Warszawy 1831–1944, Warszawa.

Kwiatkowski Marek. 1971. Szymon Bogumił Zug. Architekt polskiego Oświecenia, Warszawa.

Lepszy Kazimierz. 1953. Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI w. do poł. XIX w., Warszawa.

Libicki Piotr, Libicki Marcin. 2009. Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań (hasło: Warszawa-Młociny, s. 462–464).

Ławecka Dorota. 2003. Wstęp do archeologii, Warszawa–Kraków.

Majdecki Longin. 1973. Ogrody warszawskie w XVIII wieku, [w:] Warszawa XVIII wieku, z. 2, red. J. Kowecki, Warszawa, s. 219–257.

Majdecki Longin. 1981. Historia ogrodów. Przemiany formy i konserwacja, Warszawa.

Majdecki Longin. 2007. Historia ogrodów, t. 1: Od starożytności po barok, Warszawa.

Mały słownik. 1974. Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupko, H. Auderska, Z. Łempicka, Warszawa.

Maślanka Mateusz, Wężyk Piotr. 2015. Projekt ISOK — geneza i cel realizacji, [w:] Podręcznik dla uczestników szkoleń z wykorzystania produktów LiDAR, GUGiK, red. P. Wężyk, Warszawa, s. 12–21.

Mączyński Ryszard. 2016. Zug (Cug, Zuck, Zugh, Zugk) Simon (Szymon) Gottlieb (Bogumił), [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa, s. 498–509.

Morawińska Agnieszka. 1977. Augusta Moszyńskiego Rozprawa o ogrodnictwie angielskim 1774, Wrocław.

Napieralski Mateusz. 2017. „Założenie pałacowo-parkowe von Brühla na Młocinach. Próba rekonstrukcji z zastosowaniem metod nieinwazyjnych”, Warszawa (maszynopis pracy magisterskiej, w archiwum IA UW).

Ogród. 1998. Ogród. Forma — symbol — marzenie, red. M. Szafrańska, Warszawa.

Olbrzymi pożar. 1934. Olbrzymi pożar w pałacu w Młocinach, „5-ta Rano: bezpartyjny dziennik żydowski”, R. 4, nr 135 (16.05), s. 3.

Pape Dorota. 2008. „Analizy historyczne dla założenia pałacowo-parkowego w Młocinach”, Warszawa (maszynopis w archiwum S. Gardockiego).

Pevsner Nicolaus, Fleming John, Honour Hugh. 1992. Encyklopedia architektury, przeł. A. Dulewicz, Warszawa.

Pustoła-Kozłowska Ewa. 1991. „Warszawa-Młociny, Zespół pałacowo-ogrodowy. Skrócone studium historyczne wraz z wytycznymi konserwatorskimi do projektu ośrodka konferencyjnego Instytutu Matematyki PAN”, Warszawa (maszynopis w archiwum S. Gardockiego).

Pustoła-Kozłowska Ewa, Konopka Marek, Pacuski Kazimierz, Urbaniak Pola. 2005. Dawne Łomianki. Historia, ludzie, zabytki, Łomianki.

Putkowska Jolanta. 2016. Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku, Warszawa.

Sito Jakub. 2016. Knöbel Johann Friedrich, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa, s. 259–262.

Siuder Henryk. 1974. „Warszawa-Młociny: zespół pałacowy — badania architektoniczne”, Warszawa (maszynopis, w Archiwum NID oddział w Grodzisku Mazowieckim).

Słownik Polszczyzny. 2010–2019. Słownik Polszczyzny XVI wieku, Toruń–Wrocław, hasło: Cyrkuł, http://spxvi.edu.pl/indeks/haslo/47124#znaczenie-1 (dostęp 29.03.2019 r.).

Sokołowska Alina, Zalewska Antonina. 1958. Warszawa w rysunkach Aleksandra Majerskiego, Warszawa.

Sokołowska-Grzeszczyk Kazimiera. 1962. Ogród i pałac w Młocinach, „Rocznik Warszawski”, R. III, s. 124–148.

Sourcebook. 2013. Sourcebook for Garden Archaeology: Methods, Techniques, Interpretations and Field Examples, red. A.-A. Malek, Bern.

Spacerownik. 2009. Spacer drugi. Z Burakowa do pałacu w Młocinach, [w:] Spacerownik po Łomiankach, oprac. pod kier. E. Pustoły-Kozłowskiej, http://www.lomianki.pl/lomianki2/media/2011/04/3150_2_Z_Burakowa_do_palacu_w_Mlocinach.pdf (dostęp 21.02.2019 r.).

Sroczyńska Krystyna. 1964. Podwarszawskie rezydencje magnackie w obrazach Zygmunta Vogla, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, R. VIII, s. 345–376.

Sroczyńska Krystyna. 1969. Zygmunt Vogel, rysownik gabinetowy Stanisława Augusta, Wrocław.

Tołłoczko Zdzisława. 2016. Kostium francuski w architekturze XIX wieku i jego recepcja na ziemiach Polski na przykładzie pałaców w Świerklańcu i Kronenberga w Warszawie / French costume in architecture of the 19th century and its reception in Poland on examples of the palaces in Świerklaniec and of the Kronenbergs in Warsaw, „Wiadomości Konserwatorskie”, nr 48, s. 106–118.

Waga A. 1843. O Janie Filipie Karozym (de Carosi) i Karolu Pertesie (de Perthées), dwóch naturalistach Polskich pod Stanisławem Augustem, „Biblioteka Warszawska”, t. 4, s. 193–210.

Weszpiński Paweł. 2007. Warszawa — obrazy z dziejów, Katalog wystawy — Muzeum Historyczne Miasta Warszawy czerwiec–lipiec 2007, Warszawa.

Załęski Krzysztof. 1998. Obóz Don Kichota — dekoracja do „fety” urządzonej w Młocinach, [w:] Ogród. Forma — symbol — marzenie, red. M. Szafrańska, Warszawa, s. 332, [ryc.] 227.

Zieliński Jarosław. 2015. Bielany. Przewodnik historyczny, Warszawa (rozdział 7: Zabytki, podrozdział: Młociny, s. 211–224).

Żabicki Jacek. 2010. Leksykon architektury Mazowsza i Podlasia, Warszawa (hasło: Warszawa-Bielany, s. 254–255).

Pobrania

Opublikowane

2019-07-14

Jak cytować

Bis, M., Bis, W., & Napieralski, M. (2019). Ze studiów nad dziejami podwarszawskich rezydencji. Zabudowania w otoczeniu pałacu Brühlów w Młocinach (od połowy XVIII w.). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 67(2), 169–222. https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.2.003

Numer

Dział

Studia i materiały

Inne teksty tego samego autora

1 2 3 > >>