Z dziejów kolekcji bursztynu w Polsce przedrozbiorowej. Cz. I: Okazy bursztynu z kolekcji Nathanaela Sendela w zbiorach drezdeńskich Augusta II Mocnego — edycja źródłowa elbląskiego inwentarza ofertowego z 1724 r.

Katarzyna Pękacka-Falkowska

doi:10.23858/KHKM72.2024.1.004

Published: 2024-06-19

Vol. 72 No. 1 (2024)

From the history of amber collections in pre-Partition Poland Part I: Amber specimens from Nathanael Sendel’s collection in the Dresden collections of Augustus II the Strong — the Elbląg/Elbing bid inventory of 1724

Katarzyna Pękacka-Falkowska

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Section: Sources

https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.1.004

Abstract

The paper presents the circumstance of the sale of the amber collection of the Elbing (present-day Elbląg) city physician Nathanael Sendel to Dresden for the royal collection in 1725, and as an appendix, the 1724 offering/bid inventory itself. N. Sendel was one of the most important collectors of succinite in Royal Prussia and the author of numerous works on amber. The value of the source stems from the fact that it reveals the scope and character of N. Sendel’s original collection, and complements later inventories of the royal collections produced by Johann Heinrich von Heucher and their subsequent custodians.

Keywords:

amber, collections, sources, Nathanael Sendel, Johann Philipp Breyne, Dresden, early modern age

Most read articles by the same author(s)

Katarzyna Pękacka-Falkowska, Jacob Breyne, his friends and the plants. , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Vol. 70 No. 3 (2022):
Katarzyna Pękacka-Falkowska, The probate inventory of Johann Zander from Toruń, a bath attendant (1709) , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Vol. 65 No. 1 (2017)
Katarzyna Pękacka-Falkowska, Inventories and lease contracts for the Toruń New Town public bath (first half of the 18th century) , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Vol. 63 No. 1 (2015)

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Pękacka-Falkowska, K. (2024). From the history of amber collections in pre-Partition Poland Part I: Amber specimens from Nathanael Sendel’s collection in the Dresden collections of Augustus II the Strong — the Elbląg/Elbing bid inventory of 1724. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 72(1), 75–100. https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.1.004

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Andraschke Udo. 2012. Zwischenräume. Die Sammlungen des Markgrafen Friedrich von Brandenburg-Bayreuth, [w:] Markgraf Friedrich von Brandenburg-Bayreuth: 1711–1763, red. G. Seiderer, C. Wachter, Erlangen, s. 41–63.
Google Scholar

Anonim. 1723. IV. Von dem nicht weit von Thorn ausgeackerten und gefundenen Boernstein, „Das Gelahrte Preussen” 2, 3, s. 199–204.
Google Scholar

Anonim. 1724. V. Extract aus einem Schreiben vom gefundenen Boernstein unweit Thorn, „Das Gelahrte Preussen” 3, 2, s. 139–140.
Google Scholar

Anonim. 1742a. [recenzja pracy N. Sendela:] Historia succinorum […], „Zuverläßige Nachrichten von dem gegenwärtigen Zustande, Veränderung und Wachsthum der Wissenschafften”, 34, s. 778–795.
Google Scholar

Anonim. 1742b. [recenzja pracy N. Sendela:] Historia succinorum […], „Neue Zeitungen von Gelehrten Sachen”, 57, s. 414–416.
Google Scholar

Banditt Marc. 2018. Gelehrte — Republik — Gelehrtenrepublik: Der Strukturwandel der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig 1743 bis 1820 und die Danziger Aufklärung, Leipzig. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv1dwq08f
Google Scholar

Banditt Marc. 2021. Johann Peter Ernst von Scheffler (1739–1810). Ein Mediziner und Mineraloge zwischen Danzig und Warschau, „Biuletyn Polskiej Misji Historycznej”, 16, s. 153–189, https://doi.org/10.12775/BPMH.2021.006 DOI: https://doi.org/10.12775/BPMH.2021.006
Google Scholar

Banditt Marc. 2022. Jacob Theodor Klein und das Naturalienkabinett der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig, [w:] Gründungsgeschichten naturkundlicher Museen, red. K. Porges, K. Schmidt-Loske, Arnstadt, s. 231–244.
Google Scholar

Bjuur Jacob, Linnaeus Carolus. 1753. Incrementa botanices proxime praeterlapsi semiseculi [...], Holmiae.
Google Scholar

Bock Friedrich Samuel. 1783. Versuch einer wirthschaftlichen Naturgeschichte von dem Königreich Ost- und Westpreussen, 2, Dessau.
Google Scholar

Breyne Johann Philipp. 1725. I. Dissertatiuncula de Agno Vegetabili Scythico, Borametz vulgo dicto. Auctore Dno Joh. Phil. Breynio, M. D. Dantisc. R. S. S., „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”, 33, 390, s. 353–360, https://doi.org/10.1098/rstl.1724.0068 DOI: https://doi.org/10.1098/rstl.1724.0068
Google Scholar

Breyne Johann Philipp. 1726. IX. Observatio de succinea gleba, plantć cujusdam folio imprćgnata, rarissima, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”, 34, 395, s. 154–156, https://doi.org/10.1098/rstl.1726.0028 DOI: https://doi.org/10.1098/rstl.1726.0028
Google Scholar

Breyne Johann Philipp. 1969. Prace o czerwcu polskim. De Cocco polonico opera: 1731–1733–1750, wyd. Z. Kawecki, H. Wernerówna, Wrocław.
Google Scholar

Briefe. 1794. Mineralogische, Chemische und Alchymistische Briefe von reisenden und andern Gelehrten an den ehemaligen Chursächsischen Bergrath J. F. Henkel, 2, Dresden.
Google Scholar

Chodyński Antoni Romuald. 1994. Gdańskie kolekcje bursztynu od XVIII do XIX wieku, „Porta Aurea: Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego”, 3, s. 51–74.
Google Scholar

Correspondence. 1970. The correspondence of Henry Oldenburg, wyd. A.R. Hall, M.B. Hall, 7: 1670–1671, Madison–Milwaukee–London.
Google Scholar

Correspondence. 1971 The correspondence of Henry Oldenburg, wyd. A.R. Hall, M.B. Hall, 8: 1671–1672, Madison–Milwaukee–London.
Google Scholar

Correspondence. 1973. The correspondence of Henry Oldenburg, wyd. A.R. Hall, M.B. Hall, 9: 1672–1673, Madison–London.
Google Scholar

Daszkiewicz Piotr. 2001. Przyrodnicza kolekcja króla Augusta II Mocnego, „Zeszyty Historyczne”, 137, s. 191–201.
Google Scholar

Eilenburg Christian Heinrich. 1755. Kurzer Entwurf der königlichen Naturalienkammer zu Dresden, Dresden–Leipzig. DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.126315
Google Scholar

Empfehlungen. 1981. Empfehlungen zur Edition frühneuzeitlicher Texte der „Arbeitsgemeinschaft außeruniversitärer historischer Forschungseinrichtungen”, „Archiv für Reformationsgeschichte”, 72, s. 299–315. DOI: https://doi.org/10.14315/arg-1981-jg12
Google Scholar

Fischer Walther. 1930. Von dem bei Schmiedeberg im sächsischen Kur-Kreis in den Jahren 1731–1733 gegrabenen Bernstein, „Sitzungsberichte und Abhandlungen der Naturwissenschaftlichen Gesellschaft Isis in Dresden”, 1929, s. 33–47.
Google Scholar

Fischer Walther. 1939. Mineralogie in Sachsen von Agricola bis Werner. Die ältere Geschichte des Staatlichen Museums für Mineralogie und Geologie zu Dresden (1560–1820), Dresden.
Google Scholar

Geinitz Hanns Bruno. 1858. Das Königliche Mineralogische Museum in Dresden, Dresden.
Google Scholar

Geus Armin. 1971. The amber fossils in the natural history collection of the Danzig naturalist Jacob Theodor Klein, „Informa”, 29, s. 14–21.
Google Scholar

Goedaert Johannes. 1662–1669. Metamorphosis et historia naturalis insectorum, 1–3, Medioburgi. DOI: https://doi.org/10.5962/t.173097
Google Scholar

Greven Hartmut, Wichard Wilfried. 2010. Schmetterlinge oder Köcherfliegen? Bemerkungen zum Kapitel „De papilionibus” aus der „Historia succinorum” (1742) des NATHANAEL SENDEL, „Entomologie heute”, 22, s. 107–150.
Google Scholar

Grulkowski Marcin. 2022. Odkrycia archeologiczne w Gdańsku i ich recepcja w środowisku naukowym Prus XVII i XVIII wieku, „Gdański Notatnik Historyczny”, 1, s. 5–34.
Google Scholar

Hartmann Philipp Jacob. 1677. Succini Prussici physica & civilis historia cum demonstratione ex autopsia & intimiori rerum experientia deducta, Francofurti.
Google Scholar

Hevelius Johannes. 1670. An extract of a letter, written by Monsieur Hevelius to the publisher, from Dantzick, Ju’y 5. 1670. Containing chiefly a late observation of the variation of the Magnetick Needle; together with an account of some other curiosities in those parts: Englished, as follows, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”, 5, 64 (October 10.), s. 2059–2061,
Google Scholar

https://doi.org/10.1098/rstl.1670.0049 DOI: https://doi.org/10.1098/rstl.1670.0049
Google Scholar

Jackowska Krystyna. 2019. Koralowce i bursztyny w dawnych zbiorach Biblioteki Rady Miasta Gdańska, „Libri Gedanenses”, 36, s. 7–23.
Google Scholar

Jakubowski Jakub. 2022a. Jacob Theodor Klein (1685–1759) jako kolekcjoner rysunku przyrodniczego oraz współpracownik rysowników i rytowników, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki”, 31, 1, s. 59–84.
Google Scholar

Jakubowski Jakub. 2022b. Wkład Jacoba Theodora Kleina (1685–1759) w kolekcję Towarzystwa Przyrodniczego w Gdańsku w świetle inwentarzy i opisów Friedricha Augusta Zorna von Plombsheim (1711–1789), „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki”, 31, 2, s. 11–50.
Google Scholar

Jarzęcka Joanna. 1987. Obraz życia umysłowego Rzeczypospolitej doby saskiej w świetle wybranych lipskich czasopism naukowych (1710–1762), Warszawa.
Google Scholar

Kizik Edmund. 2010. Z działalności kupców ormiańskich w Gdańsku w XVII–XVIII wieku, „Lehahayer. Czasopismo poświęcone dziejom Ormian polskich”, 1, s. 89–102.
Google Scholar

Kühne Ellen, Lange Jan-Michael, Erler Daniela. 2006. Die Geschichte des Museums für Mineralogie und Geologie Dresden, [w:] Das Museum für Mineralogie und Geologie in den Staatlichen Naturhistorischen Sammlungen Dresden. Von der kurfürstlichen Kunstkammer zum staatlichen Forschungsmuseum; 1857 bis 2007, 150 Jahre geowissenschaftliches Fach- und Forschungsmuseum;
Google Scholar

bis 2003, 275 Jahre geowissenschaftliches Kabinett und Museum; 1560 bis 2010, 450 Jahre geowissenschaftliche Sammlungen, red. J.-M. Lange, E. Kühne, Dresden, s. 13–95.
Google Scholar

Margócsy Dániel. 2014. Commercial Visions: Science, Trade, and Visual Culture in the Dutch Golden Age, Chicago–London. DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226117881.001.0001
Google Scholar

Mayall John jun. 1886. The Microscope, „Journal of the Society of Arts”, 34, 1765, s. 1031–1048.
Google Scholar

Meletemata. [1726]. Meletemata Thorunensia seu dissertationes varii argumenti ad historiam maxime Polon. et Prussicam, politicam, physicam, rem nummariam, ac literariam spectantes, 1,wyd. P. Jaenichen, Thorunii.
Google Scholar

Nowgorodowa Daria D. 2018. Musaeum Gottwaldianum i jego losy w Rosji, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, 46, 3, s. 109–137, https://doi.org/10.12775/KLIO.2018.035 DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2018.035
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2016a. Gdańska kolekcja naturaliów Breyne’ów, https://www.wilanow-palac.pl/gdanska_kolekcja_naturaliow_breyne_ow.html (dostęp 01.02.2023).
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2016b. Johann Philippe Breyne i bursztyny (lata 20. XVIII wieku), https://www.wilanow-palac.pl/johann_philippe_breyne_i_bursztyny_lata_20_xviii_wieku.html (dostęp 01.02.2023).
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2016c. Johann Philipp Breyne i jego srebrne numizmaty, https://www.wilanow-palac.pl/johann_philipp_breyne_i_jego_srebrne_numizmaty.html (dostęp 01.02.2023).
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2016d. Johann Philipp Breyne i jego złote numizmaty, https://www.wilanow-palac.pl/johann_philipp_breyne_i_jego_zlote_numizmaty.html (dostęp 01.02.2023).
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2017. Wokół sprzedaży gdańskiego muzeum doktorów Gottwaldów: Johann Philipp Breyne i jego korespondenci, „Zapiski Historyczne”, 82, 3, s. 33–50, http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2017.34 DOI: https://doi.org/10.15762/ZH.2017.34
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2018a. Instrumenty chirurgiczno-anatomiczne i rytownicze gdańskiego lekarza Christopha Gottwalda (1636–1700), „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, 46, 3, s. 157–183, https://doi.org/10.12775/KLIO.2018.037 DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2018.037
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2018b. Wokół kolekcji przyrodniczych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Cz. I: Christoph i Johann Christoph Gottwaldowie oraz ich gdańskie muzeum, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 63, 2, s. 51–97, https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.18.010.9463 DOI: https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.18.010.9463
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2018c. Wstęp, [w:] Dziennik podróży uczonej Christiana Erndtela, lekarza przybocznego króla Augusta II, wyd. K. Pękacka-Falkowska, H. Bogusz, Warszawa, s. 11–36.
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2019. Johann Philipp Breyne i baraniec (moskiewski) zwany przez niektórych owcą ze Scytii, https://www.wilanow-palac.pl/johann_philipp_breyne_i_baraniec_moskiewski_zwany_przez_niektorych_owca_ze_scytii.html (dostęp 01.02.2023).
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2021a. Flora rodzima w badaniach Jacoba Breyne’a, [w:] Kolekcje przyrodnicze i gospodarcze innowacje — tradycja i nowoczesność. Pamięci księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej (1728–1800), red. I. Arabas, R. Księżopolski, Warszawa–Ciechanowiec, s. 129–145.
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2021b. Ilustracje eksponatów przyrodniczych oraz żywych roślin i zwierząt jako uzupełnienie wczesnonowożytnych kolekcji naturalistycznych: „museo cartaceo”, https://www.wilanow-palac.pl/ilustracje_eksponatow_przyrodniczych_oraz_zywych_roslin_i_zwierzat_jako_uzupelnienie_wczesnonowozytnych_kolekcji_naturalistycznych_museo_cartaceo.html (dostęp 01.02.2023).
Google Scholar

Pötzsch Christian Gottlieb. 1805. Kurze Beschreibung des Naturalienkabinets in Dresden, Dresden.
Google Scholar

Rzączyński Gabriel. 1721. Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus Lituaniae, annexarumq; provinciarum, in Tractatus XX divisa [...], Sandomiriae.
Google Scholar

Rzączyński Gabriel. 1736. Auctarium historiae naturalis-curiosae regni Poloniae, magni ducatus Lituaniae, annexarumque provinciarum in puncta duodecim divisum, Gedani.
Google Scholar

Sendel Nathanael. 1722. De succino Indico [...], [w:] Johann Philipp Breyne, Epistola De Melonibus Petrefactis Montis Carmel Vulgo Creditis [...], Lipsiae, s. 35–48.
Google Scholar

Sendel Nathanael. 1725. Electrologiae per varia tentamina historica ac physica continuandae missus primus de perfectione succinorum operibus naturae et artis promota testimoniisque rationis et experientiae demonstrata, Elbingae.
Google Scholar

Sendel Nathanael. 1726. Electrologiae per varia tentamina historica ac physica continuandae Missus Secundus De Mollitie Succinorum et inde emergentibus Contentis variis Animalibus Vegetabilibus Mineralibus atque Aquosis, Elbingae.
Google Scholar

Sendel Nathanael. 1728. Electrologiae per varia tentamina historica ac physica continuandae Missus Tertius De Prosapia Succinorum Et Eorum Variis Affectionibus, Vi Electrica, Colore, Odore, Sapore, Elbingae.
Google Scholar

Sendel Nathanael. 1742. Historia succinorum corpora aliena involventium et naturae opere pictorum et caelatorum ex regis augustorum cimeliis Dresdae conditis aeri insculptorum, Lipsiae. DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.150129
Google Scholar

Sobecka Anna. 2023. Początki naukowych badań nad bursztynem w Gdańsku i kolekcja Jacoba Theodora Kleina (1685–1759), „Artium Quaestiones”, 34, s. 13–46, https://doi.org/10.14746/aq.2023.34.1 DOI: https://doi.org/10.14746/aq.2023.34.1
Google Scholar

Thorunium. 1704. Thorvnivm in Vistulae praeterlabentis Littoribus collectos […], Thorunii.
Google Scholar

Wichard Norbert, Wichard Wilfried. 2008. Nathanael Sendel (1686–1757): Ein Wegbereiter der paläobiologischen Bernsteinforschung, „Palaeodiversity”, 1, s. 93–102.
Google Scholar

Wichard Wilfried, Greven Hartmut. 2009. Über Tausendfüßler, spanische Fliegen und Heuschrecken — Zur „Historia Succinorum“ des Nathanael Sendel von 1742, „Denisia”, 26, s. 267–294.
Google Scholar