Wilczyska – mieszkalno-obronna siedziba na pograniczu Mazowsza i Małopolski z końca XV – drugiej połowy XVII wieku
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.3.002Słowa kluczowe:
Wilczyska, zamek, ziemia stężycka, Gostomscy, CiołkowieAbstrakt
W artykule zaprezentowano nieznane dotąd w literaturze naukowej założenie obronno-rezydencjonalne znajdujące się w miejscowości Wilczyska, w obecnym woj. lubelskim. W tekście omówiono wnioski z kwerendy w źródłach pisanych, na podstawie której ustalono dysponentów siedziby, zmiany własnościowe i etapy jej funkcjonowania. W wyniku prospekcji terenowej oraz analizy numerycznego modelu terenu określono obecny stan zachowania obiektu, jego rozmiary, formę i elementy składowe, a także jego wstępną chronologię. Siedziba powstała przypuszczalnie w XV, a funkcjonowała co najmniej do połowy XVII wieku.
Pobrania
Bibliografia
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], MK [Metryka Koronna], 22, k. 216; 25, k. 64; 26, k. 42v-43; 39, k. 519-521; 42, k. 264v.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], MK [Metryka Koronna], Lustracje, dz. XVIII, 28, k. 242; 30, k. 425; 33, k. 394.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], ASK I [Archiwum Skarbu Koronnego, Rejestry Podatkowe], sygn. 9, k. 207v.
Ajdacki Paweł, Kałuszko Jacek, Sobociński Wojciech. 2004. Garwolin i okolice, Warszawa.
Anusik Zbigniew. 2004. Kariery faworytów królewskich a kariery opozycjonistów w dobie panowania Zygmunta III (1587-1632), „Przegląd Nauk Historycznych”, R. III, nr 2, s. 5-62.
Atlas Historyczny Polski. 1993a. Atlas historyczny Polski. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. Część I: Mapy i plany, red. W. Płucki, Warszawa.
Atlas Historyczny Polski. 1993b. Atlas historyczny Polski. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. Część II: Komentarz, indeksy, red. W. Płucki, Warszawa.
Augustynek Tadeusz. 1982. Wyniki dotychczasowych badań zamku w Krupem, [w:] Architektura rezydencjonalna historycznej małopolski, red. T. Hrankowska, Łańcut.
Bis Wojciech, Herbich Tomasz, Ryndziewicz Robert, Zbieranowski Michał. 2018. Żelechowska siedziba rodu Ciołków w świetle źródeł historycznych i nieinwazyjnych badań archeologicznych, [w:] Animos labor nutrit. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Buko w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. T. Nowakiewicz, M. Trzeciecki, D. Błaszczyk, Warszawa, s. 351-359.
Bis Wojciech, Herbich Tomasz, Ryndziewicz Robert. 2019. Geofizyka w służbie archeologii: badania późno średniowiecznego fortalicjum Ciołków w Żelechowie, Archaeologia Historica Polona, t. 27, s. 27-49.
Bis Wojciech, Ryndziewicz Robert. 2020. „Sprawozdanie z nieinwazyjnych badań geofizycznych na terenie zamku w Wilczyskach, gm. Wola Mysłowska w 2019 roku”, (maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie, delegatura w Białej Podlaskiej), Warszawa.
Boniecki Adam. 1900. Herbarz polski, Warszawa, t. 3.
Boniecki Adam. 1903. Herbarz polski, Warszawa, t. 6.
Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof. 2000. Parki i ogrody zabytkowe w krajobrazie kulturowym Podlasia. Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Białystok.
Bukowski Julian. 1883. Dzieje reformacji w Polsce. Od wejścia jej do Polski aż do jej upadku, t. 1. Kraków.
Buliński Melchior. 1879. Monografia miasta Sandomierza, Warszawa.
Ciołek Gerard. 1953. Polskie ogrody renesansowe XVI wieku, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. XV, nr 3-4, s. 56-67.
Ciołek Gerard. 1978. Ogrody polskie, Warszawa.
Czapliński Władysław, Długosz Józef. 1976. Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Warszawa.
Czarnecki Maciej. 1979. Informator Archeologiczny. Badania 1979, Warszawa.
Dąbrowska Maria. 1987. Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, red. Z. Kamieńska, t. LVIII, Wrocław-Warszawa-Kraków
Dworzaczek Włodzimierz. 1959/1960. Gostomski Jan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, red. K. Lepszy, t. VIII, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 366-367.
Furmanik Barbara. 2010. Dobory materiałowe w ogrodach zabytkowych, „Kurier Konserwatorski”, t. 7, s. 23-31.
Glemma Tadeusz. 1946. Wizytacje diecezji krakowskiej z lat 1510-1570, „Nasza Przeszłość: studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce”, t. 1, s. 45-96.
Gostomski Anazelm. 1951. Gospodarstwo, wyd. S. Inglot, Wrocław.
Gruszecki Andrzej. 1999. Informacja o wynikach badań architektoniczno-historycznych zamku w Janowcu w 1998 roku, „Fortyfikacje”, t. VI, s. 131-133.
Guerqiun Bohdan. 1984. Zamki w Polce, Warszawa.
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan. 2004. Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Kołaczyk-Jagiełło Marzanna. 2007. Ogrody renesansowe na Śląsku, „Architektura”, z. 10, s. 136-137.
Kronika Pawła Piaseckiego. 1870. Kronika Pawła Piaseckiego biskupa przemyślskiego. Polski przekład wedle dawnego rękopismu, poprzedzony studyjum krytyczném nad życiem i pismami autora, Kraków.
Kunkel Robert, Mrozowski Przemysław. 1996. Kościół św. Piotra w Sandomierzu. Analiza historyczno-architektoniczna, [w:] Sandomierz: Badania 1969-1973. Tom II. Wzgórze Collegium Gostomianum, red. S. Tabaczyński, Warszawa.
Kurzątkowski Mieczysław. 1968. Rezydencje obronne w Krupem i Sielcu – rówieśniczki Zamościa, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 30, z. 4, s. 508-511.
Kurzyp Klemens. 1990. Dobra ziemskie w dawnym powiecie Stężyckom, Stężyca.
Kuśmierczyk Rafał. 2003. Problematyka listu pasterskiego kard. Jerzego Radziwiłła z 1593 r., „Nasza Przeszłość: studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce”, t. 100, s. 223-256.
Ladenberger Tadeusz. (Ładogórski Tadeusz) 1930. Zaludnienie Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego, Lwów.
Legut-Pintal Maria. 2013. Lidar w badaniach nad średniowiecznymi fortyfikacjami i siedzibami obronnymi. Przykład założeń obronnych księstwa biskupów wrocławskich, [w:] III Forum Architecturae Poloniae Medievalis. Praca zbiorowa, t. 1, red. K. Stala, Kraków, s. 209-222.
Legut-Pintal Maria, Rajski Paweł. 2019. Podobne czy niepodobne – uwagi na marginesie analizy formalnej obiektów obronnych na podstawie numerycznych modeli terenu. Przykład grodów i zamków z umocnieniami drewniano-ziemnymi na Śląsku, Polska, „Architectus”, 1 (57), s. 21-37.
Lepszy Kazimierz. 1959/1960a. Gostomski Hieronim, [w:] Polski Słownik Biograficzny, red. K. Lepszy, t. VIII, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 364-366.
Lepszy Kazimierz. 1959/1960b. Gostomski Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, red. K. Lepszy, t. VIII, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 367-369.
Litak Stanisław. 1964. Formowanie sieci parafialnej w łukowskiem do końca XVI wieku. Studium geograficzno-historyczne, „Roczniki Humanistyczne”, t. 12, s. 5-136.
Majdecki Longin. 2007. Historia ogrodów, t. 1: Od starożytności po barok, Warszawa.
Małkowski Wiesław. 2016. Nieinwazyjne rozpoznanie stanowisk średniowiecznego kompleksu osadniczego w Starym Rypinie. Kolejne badania – kolejne hipotezy, [w:] Późnośredniowieczny kompleks osadniczy w Starym Rypinie, red. J. Lewandowska, Toruń, s. 431-446.
MRPS. 1910. Matricularum Regni Poloniae summaria, excussis codocibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur, t. 4: Sigismundi I regis tempora complectens (1507-1548), vol. 1: Acta cancellariorum 1507-1548, red. T. Wierzbowski, Warszawa.
MRPS. 1912. Matricularum Regni Poloniae summaria, excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur, t. 4: Sigismundi I regis tempora complectens (1507-1548), vol. 2: Acta vicecancellariorum 1507-1535, red. T. Wierzbowski, Warszawa.
Monumenta Poloniae Vaticana. 1913. Monumenta Poloniae Vaticana, t. I: Acta Camerae Apostilicae, vol. I: 1207-1344, red. J. Ptaśnik, Kraków.
Nagielski Mirosław, Kossarzecki Krzysztof, Przybyłek Łukasz, Haratym Andrzej. 2015. Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655–1660, Warszawa.
Nasiadka Marek. 2010. Małopolski Przełom Wisły. Od Sandomierza do Kazimierza, Pruszków.
Obwieszczenie. 2021. Obwieszczenie nr 1/2021 Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie z dnia 12 stycznia 2021 r., „Dziennik Urzędowy Województwa Lubelskiego”, z 15.01.2021 r., poz. 324, s. 102, http://wkz.lublin.pl/images/stories/Obwieszczenie%20nr%201%20z%202021.pdf (dostęp 22.03.2021).
Opaliński Edward. 1981. Elita władzy w województwach poznańskim i kaliskim za Zygmunta III, Poznań.
Opisanie Królestwa Polskiego. 1765. Opisanie Krolestwa Polskiego Za Czasow Zygmunta III przez Symona Starowolskiego Kanonika Krakowskiego w łacińskim języku teraz zas dla wiadomosci wszystkich na Oyczysty przełozone, Wilno.
Pawiński Adolf. 1886. Polska XVI w., pod względem geograficzno-statystycznym, t. III: Małopolska, Warszawa.
Podraza Antoni. 1959/1960. Gostomski Anzelm, [w:] Polski Słownik Biograficzny, red. K. Lepszy, t. VIII, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 362-364.
Przewodnik po Polsce. 1935. Przewodnik po Polsce w 4 tomach. Polska północno-wschodnia, red. S. Lenartowcz, t. 1, Warszawa.
Rejestr zabytków. 2020, Rejestr zabytków. Woj. lubelskie – pow. bialski, s. 83, https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/stan%20na%2031.12.2020/LBL-rej.pdf (dostęp 22.03.2021).
Słownik Geograficzny. 1893. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, t. XIII, Warszawa.
Sobieski Jakub. 2010. Diariusz ekspedycyjej moskiewskiej dwuletniej królewicza Władysława 1617-1618, oprac. J. Byliński, W. Kaczorowski, Opole.
Sumariusz Metryki Koronnej. 2009. Sumariusz Metryki Koronnej. Seria Nowa, red. W. Krawczuk, t. V: Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 136 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1591, oprac. K. Chłapowski, Warszawa.
Szady Bogumił. 2008. Parafia w Wojcieszkowie w XVII i XVIII wieku, „Nasza Przeszłość”, t. 109, s. 87-115.
Szady Bogumił. 2010. Granice powiatu łukowskiego w II połowie XVIII wieku – model liniowy i sieciowy, [w:] Narrata de fontibus hausta. Studia nad problematyką kościelną, polityczną i archiwistyczną ofiarowane w siedemdziesiątą rocznicę urodzin Janowi Skarbkowi, red. A. Barańska, W. Matwiejczyk, Lublin, s. 831-845.
Szymański Dariusz. 1993. Wezwania kościołów parafialnych w diecezji krakowskiej w końcu XVI w., „Roczniki Humanistyczne”, t. XLI, z. 2, s. 83-159.
Tazbir Janusz. 1986. Kłopotliwy konwertyta, „Roczniku Humanistyczne”, t. 34, z. 2, s. 471-477.
Tkačoǔ Mikhail. 1977. Zamki Belarusi (XIII-XVII st.), Minsk.
Tkačoǔ Mikhail. 1978. Abarončyâ zbudavannì zahodnìh zâmelʹ Belarusì XIII - XVIII st., Minsk.
Tomaszewska Olga, Tomaszewski Norbert. 2006. Dokumenty związane z rodem Ossolińskich w zbiorach Archiwum Augustynowiczów – Ciecierskich z Bacik, „Studia Łomżyńskie”, t. 17, s. 277-302.
Tomaszewski Norbert. 2001. Szkice z historii zamku obronnego w Ciechanowcu, „Studia Łomżyńskie”, t. 12, s. 137-150.
Volkaǔ Mikola. 2020. Zamkì ì fartècyì Radzìvìlaǔ na belaruskìh zemlâh u XVI – pačatku XVIII st., Minsk.
Wetoszka Bogdan. 2015. Badania archeologiczne magnackich zamków i rezydencji obronnych z terenów północnej Lubelszczyzny, [w:] Zamki Lubelszczyzny w źródłach archeologicznych, Skarby z przeszłości, t. XVI. red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin, s. 237-246.
Więch Kazimierz. 2019. Na pograniczu trzech dzielnic: z dziejów ziemi łukowskiej i stężyckiej, Wola Okrzejska.
Wrede Marek. 2019. Itinerarium króla Zygmunta III 1587-1632, Warszawa.
Zapłata Rafał. 2015. Historyczne założenia obronne, architectura militaris i LiDAR. Wybrane zagadnienia metodyczne z zakresu zastosowania skanowania laserowego w detekcji i inwentaryzacji nowożytnych fortyfikacji, „Studia Geohistorica”, t. 3, s. 150-174.
Zawadzki Jarosław. 2006. Dwory, zamki i pałace w siedzibach Kiszków herbu Dąbrowa do połowy XVII wieku, „Barok, Historia-Literatura-Sztuka”, t. 25, s. 95-115.
Żemigała Maria. 2002. Ogród włoski Kacpra Denhoffa w 1628 roku, [w:] Budownictwo i budowniczowie w przeszłości. Studia dedykowane Profesorowi Tadeuszowi Poklewskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Abramowicz, J. Maik, Łódź, s. 489-495.
Żurawski Jerzy. 2003. Zamek w Janowcu nad Wisłą. Budowa – rozbudowa – ruina-konserwacja – rewaloryzacja – zagospodarowanie, „Ochrona Zabytków”, z. 1-2, s. 5-33.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
