Enklawa scytyjskiego kręgu kulturowego w południowo-wschodniej Polsce
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA67.2019.007Słowa kluczowe:
early Iron Age, south-eastern Poland, Scythians, stronghold, zolnik (ash feature), Greek amphoraeAbstrakt
In 2016-2018 archaeological excavations were carried out on a large stronghold in Chotyniec, Jarosław district (south-eastern Poland), and they are still underway. Their results can already be deemed a breakthrough in understanding the cultural situation of the early Iron Age in the borderland area of central and eastern Europe. This article, which is the first broad presentation of the findings, indicates the connection of the site with the Scythian cultural circle. This is evidenced by many facts: the large strategically-located defensive complex with open settlements around it; the material culture (militaria, jewellery, pottery made according to the style in force in the eastern European forest steppe zone); and the ceremonial-ritual feature, i.e., the zolnik, with fragments of Greek wine amphorae found within it. The latter are the only finds of this type in Poland. The article also presents the significance of the discoveries in Chotyniec, both for the entire Scythian circle and for the interpretation of Scythian finds from the Vistula River basin.
early Iron Age, south-eastern Poland, Scythians, stronghold, zolnik (ash feature), Greek amphorae
Pobrania
Bibliografia
Aleksejew = Aлексеев А.Ю. (2003). Хронография Европейской Скифии VII-IV веков до н.э. Санкт-Петербург: Издательство Государственного Ермитажа.
Andrzejowska M. (2016). Niektóre elementy obrazu kulturowego Mazowsza i Podlasia we wczesnej epoce żelaza w świetle oddziaływań „wschodnich”. W: B. G ediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Europa w okresie od VIII wieku przed narodzeniem Chrystusa do I wieku naszej ery (279-322). Biskupin-Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu, Instytut Archeologii i Etnologii PAN .
Bandriwski = Бандрівський M. (2014). Культурно-історичні процеси на Прикарпатті і Західному Поділлі в пізній період епохи бронзи – на початку доби раннього заліза. Львів: Інститут українознавства ім. І. Крип҆якевича НАН України.
Banek K. (2003). Mistycy i bezbożnicy. Przełom religijny VI-V w. p.n.e. w Grecji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Baron J., Karpow J., Kuźbik R. (2014). Osada z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Grabowcu, pow. jarosławski, woj. podkarpackie. Raport, 9, 53-115.
Bessonowa, Skoryj = Бессонова С.С., Скорый С.А. (2001). Мотронинское городище скифской эпохи. Киев- Кракков: Национальная Академия Наук Украины Институт Археологии, Ягеллонский Университет Институт Археологии.
Bukowski Z. (1977). The Scythian influence in the Area of Lusatian Culture. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Ossolineum.
Clinkenbeard G.B. (1982). Lesbian Wine and Storage Amphoras a Progress Report on Identificat. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 51/ 3, 248-268.
Chochorowski J. (2014). Scytowie a Europa Środkowa– historyczna interpretacja archeologicznej rzeczywistości. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 34, 9-58.
Czopek S. (1995). Żelazny akinakes z Rozboża, woj. przemyskie, w kontekście innych znalezisk tzw. scytyjskich z południowo-wschodniej Polski. Archeologia Polski, 50, 107-123.
Czopek S. (2007a). Grodzisko Dolne, stanowisko 22 – wielokulturowe stanowisko nad dolnym Wisłokiem, cz. 1, od epoki kamienia do wczesnej epoki żelaza. Rzeszów: Wydawnictwo Mitel, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Czopek S. (2007b). Związki dorzecza Wisły z terenami lasostepu ukraińskiego w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. W: L. Bakalarska (red.), Wspólnota dziedzictwa archeologicznego ziem Ukrainy i Polski. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, Łańcut (26-28 X 2005r.) (213-225). Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków.
Czopek S. (2008). Uwagi o sytuacji kulturowej we wczesnej epoce żelaza na terenie południowo-wschodniej Polski. W: M. Mogielnicka-Urban (red.), Opera ex Aere. Studia z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza dedykowane profesorowi Janowi Dąbrowskiemu przez przyjaciół, uczniów i kolegów z okazji siedemdziesięciolecia urodzin (159-167). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Czopek S., Trybała-Zawiślak K., Tokarczyk T., Ocadryga-Tokarczyk E., Burghardt M., Adamik-Proksa J., Rajpold W. (2017). Pierwsze sprawozdanie z weryfikacyjnych
badań na grodzisku z wczesnej epoki żelaza w Chotyńcu. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 38, 291-305.
Czopek S., Trybała-Zawiślak K., Wojceszczuk N., Osaulczuk O., Bobak D., Gębica P., Jacyszyn A., Pasterkiewicz W., Pawliw D., Petehyrycz W., Połtowicz-Bobak M., Wacnik A. (2018). Przemiany kulturowoosadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnohistorycznej ekumeny. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Daragan M. (2009). Grey pottery from monuments of the early Scythian period in the middle Dnester region (Western Podolian Group of monuments). Pontica, 42, 119-147.
Dupont P. (1983). Classification et determination de provenance des céramiques grecques orientales archaiques d`Istria. Dacia, 27, 20-43.
Gediga B. (1989). Problemy wyróżniania grupy tarnobrzeskiej. W: A. Barłowska, E. Szałapata (red.), Grupa tarnobrzeska kultury łużyckiej (15-26). Rzeszów: Muzeum Okręgowe. Gediga B. (2007). Problemy obrazu kultury wczesnej epoki żelaza na Śląsku w świetle nowych badań terenowych. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 49, 123-145.
Gediga B. (2010). Śląsk – regionalna prowincja kultury halsztackiej. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza
kulturowego Europy Środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza (187-218). Biskupin-Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, Polska Akademia
Nauk – Oddział we Wrocławiu, Instytut Archeologii i Etnologii PAN .
Gediga B. (2011). Neue Forschungen zu den früheisenzeitliche Kulturen in Südwestpolen. Acta Archaeologica Carphatica, 43, 82-116.
Gediga B., Łaciak D., Łydżba-Kopczyńska B., Markiewicz M. (2017). Świat kolorów garncarzy z rejonu Domasławia sprzed około 2800 lat. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Gedl M. (1989). Problemy grupy tarnobrzeskiej. W: A. Barłowska, E. Szałapata (red.), Grupa tarnobrzeska kultury łużyckiej (27-42). Rzeszów: Muzeum Okręgowe.
Gedl M. (1991). Die Hallstatteneinflüsse auf den polnischen Gebieten in der Früheisenzeit. Warszawa-Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Gejko = Гейко А. (2011). Гончарство населення скифського часу Дніпровського Лісостепнового Лівобережжя. Полтава: Нацiональна Академiя Наук України, ТОВ АСМІ”.
Gębica P., Jacyszyn A. (2018). Charakterystyka geomorfologiczna i pokrywa glebowa dorzecza Wiszni. W: S. Czopek, K. Trybała-Zawiślak, N. Wojceszczuk, O. Osaulczuk,
D. Bobak, P. Gębica, A. Jacyszyn, W. Pasterkiewicz, D. Pawliw, W. Petehyrycz, M. Połtowicz-Bobak, A. Wacnik, Przemiany kulturowo-osadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnohistorycznej ekumeny (47-71). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Hoffmann M.J. (2000). Kultura i osadnictwo południowowschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie.
Ignaczak M. (2016). Elementy kulturowe lasostepu pontyjskiego we wczesnej epoce żelaza na Niżu Polskim w świetle materiałów ceramicznych (650-520/470 BC). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UA M.Ignaczak M., Boltryk Y., Shelekhan O., Lifantii O., Olędzki Ł. (2016). The fortresses of Ukraine. The builders of early iron age strongholds in Podolia. Baltic-Pontic Studies, 21, 277-290.
Kłosińska E.M. (2007a). Issues of the East- and Central-European Contacts of the Lublin Region in the Younger Bronze Age and Early Iron Age in the Light of Existing Research and Sources. Studia Archeologiczne, 40, 269-290.
Kłosińska E.M. (2007b). Lubelszczyzna i Ukraina w młodszych odcinkach epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza – pytania o losy wspólne i niewspólne. W: L. Bakalarska (ed.), Wspólnota dziedzictwa archeologicznego ziem Ukrainy i Polski. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, Łańcut (26-28 X 2005r.)(226-249). Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków.
Kłosińska E.M. (2013). Research problems of the Lusatian culture in the Early Iron Age in the Lublin region in the light of new archaeological findings. W: J. Kolenda, A. Mierzwiński, S. Moździoch, L. Żygadło (red.), Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów (424-449). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza.
Kondracki J. (2000). Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN .
Kowpanenko = Ковпаненко Г.Т. (1967). Племена скифского часу на Ворсклі. Киів: „Науковаа думка”. Kowpanenko et al. = Ковпаненко Г.М., Бессонова С.С., Скорый С.А. (1989). Памятники скифской епохи днепровского лесостепново Правобережья. Киев: „Науковаа думка”.
Kunysz A. (1968). Grodziska w województwie rzeszowskim. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1966, 25-87.
Krąpiec M. (2014). Datowanie bezwzględne próbek drewna ze stanowisk: Grabowiec stan. 1 i Hruszowice-Gaje stan 2, woj. podkarpackie. Raport, 9, 165-168.
Kruszelnicka = Крушельницька Л.I. (1976). Пiвнiчне Прикарпаття і західна Волинь за доби раннього заліза. Київ: „Науковаа думка”. Kruszelnicka = Крушельницька Л.I. (1993). Черрепинсько-лагодівсьа група пам’яток. W: Л. Крушельницька (ред.), Пам'ятки гальштатського періоду в межиріччі Вісли, Дністра і Прип'яті (158-239). Київ: „Науковаа думка”.
Ławniczak M. (2016). Microspatial analysis of selectend early Scythian fortified settlements in Podolia. Baltic-Pontic Studies, 21, 27-53.
Machajewski H. (2014). On the Study of the Jastorf Culture in Northwest Poland. W: J. Brandt, B. Rauchfuß (red.), Das Jastorf-Konzept und die vorromische Eisenzeit in nördlichen Mitteleuropw (83-122). Hamburg: Archäologisches Museum Hamburg.
Makohonienko M. (2009). Natural scientific aspects of prehistoric and early historic transit routs in the Baltic-Pontic cultural area. Baltic-Pontic Studies, 14,19-72.
Marks L. (2016). Zmiany klimatu w holocenie. Przegląd Geologiczny, 64, 59-65.
Medwedskaja = Меддведская И.Н. (1992). Периодизация скифской архикии Деревнй Восток. Российская Археология, 3/1993, 86-107.
Meljukowa = Мелюкова А.И. (1964). Вооружение Скифов (= Археология СССР, Свод Археологических Источников, в. Д 1-4). Москва: Издательство Наука.
Meljukowa = Мелюкова А.И. (1989). Кльтуры предскифского периода в лесостепной зоне. W: А.И. Мелюкова (ред.), Степи европейской части CCCP вскифо-ссарматское время. Археология CCCP (16-29). Москва: Издательство Наука.
Monachow = Moнaхов C.Ю. (1999). Греческие амфоры в Причерноморье. Комплексы керамической тары VII-II веков до н.э. Caратов: Издательство Саратовского университета.
Monachow = Moнaхов C.Ю. (2003). Греческие амфоры в Причерноморье. Tипология амфор ведущих центровэкспортёров товаров в керамической таре. Каталог-oпределитель. Mocква-Саратов: Издательство „Киммерида”, Издательство Саратовского университета.
Moskwa K. (1976). Kultura łużycka w południowowschodniej Polsce. Rzeszów: Muzeum Okręgowe. Okulicz Ł. 1970. Kultura kurhanów zachodniobałtyjskich we wczesnej epoce żelaza. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum.
Onajko = Онайко Н.A.(1966) Aнтичный импорт в Приднепровье и Побужье в VII-V вв. до н.э. (= Aрхеология CCCP , Свoд Археологических Источников Д1-27). Mocква: Издательство Наука.
Petrenko = Петренко В.Г. (1978). Украшения Скифии VII-III вв. до н.э. (= Археология СССР, Свод Археологических Источников, в. Д 4-5). Москва: Издательство Наука.
Petrenko = Петренко В.Г. (1989). Локальные группы скифообразной культуры лесостепи Восточной Европы. W: А.И. Мелюкова (ред.), Степи европейской части CCCP вскифо-ссарматское время. Археология CCCP (67-80). Москва: Издательство Наука.
Polin = Полин С.В. (1987). Хронологія ранньоскіфских памʼяток. Археолoгія, 59, 17-36. Sheleken O., Lifantii O., Boltryk Y., Ignaczak M. (2016). Research in the central part of Severrnivka Hillfort (Quadrats F80, F90, G71, G81). Baltic-Pontic Studies, 21, 91-218.
Sezgin Yu. (2004). Clazomenian Transport Amphorae of the Seventh and Sixth Centuries. W: A. Mustaka (ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony. Proceedings of the International Symposium held at the Archaeological Museum of Abdera, Abdera 20-21 Oktober 2001 (169-183). Thessaloniki: Univ. Studio Press.
Smirnowa = Смирнова Г.И. (2004). Состояние изучения Западно-Подольской группы памятников раннескифского времени в Лесостепной Скифии вконце XX века. W: J. Chochorowski (red.), Kimmerowie, Scytowie, Sarmaci. Księga poświęcona pamięci Profesora Tadeusza Sulimirskiego (409-429). Kraków: Uniwersytet Jagielloński Instytut Archeologii.
Sulimirski T. (1936). Scytowie na zachodnim Podolu. Lwów: Lwowskie Towarzystwo Prehistoryczne.
Teleaga E. (2008). Griechische Importe in den Nekropolen an der unteren Donau 6. Jh. – Anfang des 3. Jhs. V. Chr. (= Marburger Studien zur Vor- und Frühgeschichte,
. Rahden: Verlag Marie Leidorf GmbH.
Tereszczenko = Терещенко О.І. (2013). Античне торгівельне судно „Зміїний-Патрока” (склад продукції). Археологія, 3:2013, 69-85.
Zadnikow, Gawrisz = Задников С.А., Гавриш П.Я. (2011). Антична керамика в материалах золника 7 захiдного укреплення Бiлького городища, Археолoгія, 2011/3, 101-110.
Żaki A. (1974). Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej. Wrocław: Ossolineum.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License.
