Borownia. Prehistoryczna kopalnia krzemienia pasiastego z Listy Światowego Dziedzictwa
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA68.2020.010Słowa kluczowe:
Borownia, flint mine, striped flint, flint axe blade, Early Bronze Age, property on the List of World Heritage, prehistory of PolandAbstrakt
The site was discovered in 1921. It is located in the sandy area of the Iłża Foreland, in central Poland on the Kamienna river, a left tributary of the middle Vistula river. In 1922 the Borownia site was referred to as a campignian striped flint mine. In 1935 it became a protected area because of the well-preserved prehistoric mine landscape. Since its discovery, it has been repeatedly studied by non-destructive methods. In 2017 a decision was made to submit the site for entry on the World Heritage List as part of the Krzemionki Prehistoric Striped Flint Mining Region. In the same year the first excavations were carried out in order to obtain samples for mine dating by the 14C method. In light of the archaeological material and dates it was found that the flint deposit was mined in the early Bronze Age, between 2300 and 1600/1500 cal. BC . From striped flint bifacial axe blades and adzes were produced. The author believes that the mine was exploited by communities inhabiting the small Gierczanka river area, mainly in the settlement Mierzanowice, located 10 km south of Borownia, on the loess upland (the Mierzanowice culture). On July 6, 2019 the mine, together with the Krzemionki Prehistoric Striped Flint Mining Region, was entered on the World Heritage List. The article presents three visualizations: the shaft, the Borownia mining field, and settlement Mierzanowice.
Pobrania
Bibliografia
Alimen H. (1965). Atlas de préhistoire. Volume I. Paris: Éditions N. Boubée et Cie.
Baczyńska B. (1994). Cmentarzysko kultury mierzanowickiej w Szarbi, woj. kieleckie. Studium obrządku pogrzebowego. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”.
Balcer B. (1971a). O stanie i potrzebach w zakresie badań krzemieniarstwa neolitu i wczesnej epoki brązu. Wiadomości Archeologiczne, 36(1), 51-60.
Balcer B. (1971b). Kopalnia krzemienia w Świeciechowie-Lasku, pow. Kraśnik w świetle badań 1967 r. Wiadomości Archeologiczne, 36(1), 71-132.
Balcer B. (1975). Krzemień świeciechowski w kulturze pucharów lejkowatych. Eksploatacja, obróbka i rozprzestrzenienie. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Balcer B. (1977). Osada kultury mierzanowickiej na stanowisku 1 w Mierzanowicach, woj. tarnobrzeskie. Wiadomości Archeologiczne, 42(2), 175-212.
Balcer B. (1997). Z badań nad krzemieniarstwem w epokach metali. W: J. Lech, D. Piotrowska (red.), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (303-317). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. „Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace” 2.
Balcer B. (2002). Ćmielów – Krzemionki – Świeciechów. Związek osady neolitycznej z kopalniami krzemienia. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Balcer B., Kowalski K. (1978). Z badań nad krzemieniem pasiastym w pradziejach. Wiadomości Archeologiczne, 43(2), 127-145.
Barga-Więcławska J.A. (2016). Krzemionki „przyrodniczym archiwum” neolitycznego górnictwa krzemienia. W: B. Furmanik et al. (red.), Historyczne kopalnie. Dzieło przyrody sztuka człowieka (28-35). Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Barga-Więcławska J.A., Jedynak A. (2014). The contribution of mollusc shells in the reconstruction of the natural environment and the human economy of the northern part of the Sandomierz Upland in the third millennium BC — the case study of site 63 in Krzczonowice (south-eastern Poland). Sprawozdania Archeologiczne, 66, 285-314.
Barker G. (1991). Two Italys, one valley: an Annaliste perspective. W: J. Bintliff (red.), The ‘Annales’ School and Archaeology (34-56). Leicester, London: Leices¬ter University Press (a division of Pinter Publishers).
Bartyś J. (1979). Surowce mineralne. Przemysł wydobywczy. W: B. Baranowski et al. (red.), Historia kultury materialnej Polski w zarysie. Tom VI od 1870 do 1918 roku (94-146). Opracowanie zbiorowe pod red. W. Hensla i J. Pazdura. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Bąbel J. (1975). Zniszczenia, badania i ochrona rezerwatu w Krzemionkach, pow. Opatów. Wiadomości Archeologiczne, 40(2), 149-177.
Bąbel J. (1979). Groby neolityczne ze stan. I w Mierzanowicach, woj. tarnobrzeskie. Wiadomości Archeologiczne, 44(1), 67-87.
Bąbel J. (1985). Weryfikacyjne badania powierzchniowe prowadzone w rejonie wsi Mierzanowice i Wojciechowice, woj. Tarnobrzeg. Sprawozdania Archeologiczne, 37, 55-71.
Bąbel J.T. (2008). Nauka i magia neolitycznych górników z Krzemionek. W: B.E. Wódz (red.), 35 lat krzemienia pasiastego w biżuterii (22-34). Sandomierz: Muzeum Okręgowe w Sandomierzu.
Bąbel J.T. (2013a). Cmentarzyska społeczności kultury mierzanowickiej na Wyżynie Sandomierskiej. Część 1. Obrządek pogrzebowy. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego Instytutu Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Bąbel J.T. (2013b). Cmentarzyska społeczności kultury mierzanowickiej na Wyżynie Sandomierskiej. Część 2. Źródła. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego Instytutu Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Bąbel J.T. (2013c). Krzemionki. Pomnik historii, rezerwat, muzeum. Prahistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego. Przewodnik. Warszawa: Eneteia.
Bąbel J.T. (2014a) „Krzemionki Opatowskie”, najważniejszy zabytek górnictwa pradziejowego w Polsce. W: D. Piotrowska et al. (red.), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach (53-104). Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim. „Silex et Ferrum” 1.
Bąbel J.T. (2014b). Krzemionki. Historical Monument, Reserve, Museum. Prehistoric mines of striped flint. Guidebook. Warszawa: Eneteia.
Bąbel J. (2015). „Krzemionki Opatowskie”. Monument prahistorii Europy. Kopalnie krzemienia pasiastego. Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Berezanskaja S.S. (1985). I Epocha bronzy na Ukrainie. II Rannij period epochi bronzy. W: S.S. Berezanskaja et al. (red.), Archeologija Ukrainskoj SSR. Tom pervyj. Pervobytnaja archeologia (354-364). Kiev: Naukova Dumka.
Bintliff J. (1991). The contribution of an Annaliste/structural history approach to archaeology. W: J. Bintliff (red.), The ‘Annales’ School and Archaeology (1-33). Leicester, London: Leicester University Press (a division of Pinter Publishers).
Blajer W. (1990). Skarby z wczesnej epoki brązu na ziemiach polskich. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. „Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie. Prace Komisji Archeologicznej”, 28.
Bloemers J.H.F., Louve Kooijmans L.P., Sarfatij H. (1981). Verleden Land. Archeologische opgravingen in Nederland. Amsterdam: Meulenhoff Informatief BV.
Boguszewski A. (1983). Narzędzia rogowe z neolitycznej i wczesnobrązowej kopalni krzemienia pasiastego w Krzemionkach, woj. kieleckie. Wiadomości Archeo¬logiczne, 49(2), 197-232.
Borkowski W. (1995). Prehistoric flint mines complex in Krzemionki. Archaeologia Polona, 33, 506-524.
Borkowski W., Budziszewski W. (1995). The use of striped flint in prehistory. Archaeologia Polona, 33, 71-87.
Borkowski W., Michniak R. (1992). Prahistoryczne pole eksploatacyjne (wybierkowe) w Krzemionkach. W: J. Jaskanis (red.), Materiały krzemionkowskie (11-36). „Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach”, 1. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, Zespół do Badań Pradziejowego Górnictwa.
Borkowski W., Migal W., Sałaciński S., Zalewski M. (1989). Urgeschichtlicher Feuersteinbergbau im Gebiet von Krzemionki. Praehistorische Zeitschrift, 64(2), 164-207.
Bradley R. (2006). An archaeology of natural places. Oxford: Routledge.
Braudel F. (1971a). Historia i nauki społeczne: długie trwanie. W: Historia i trwanie (46-89). Warszawa: „Czytelnik”.
Braudel F. (1971b). Problemy historii cywilizacji. W: Historia i trwanie (253-315). Warszawa: „Czytelnik”.
Braudel F. (1976). Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II. Tom pierwszy. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Braudel F. (1992). Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII wiek. Tom III. Czas świata. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Brézillon M. (1971). Le denomination des objets de pierre taillée. Martériaux pou un vocabulaire des préhistoriens de langue française. B. m. w. Centre National de la Recherche Scientifique.
Brociek W.R. (1999). Udział klucza ostrowieckiego w utrzymaniu floty rzecznej Lubomirskich i Sanguszków w IV ćwierci XVII i połowie XVIII wieku. Rocznik Muzealny, 2, 137-151. Wydawnictwo Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Budziszewski J. (1980). PL 8 Borownia, Ćmielów, Ruda Kościelna, Wojw. Tarnobrzeg. W: G. Weisgerber et al. (red.), 5000 Jahre Feuersteinbergbau. Die Suche nach dem Stahl der Steinzeit (597-598). Bochum: Deutsche Bergbau-Museum.
Budziszewski J. (1991). Krzemieniarstwo ludności Wyżyny Środkowomałopolskiej we wczesnej epoce brązu. W: J. Gurba (red.), Schyłek neolitu i wczesna epoka brązu w Polsce Środkowowschodniej (181-208). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Budziszewski J. (1997). C-14 dating of shallow flint mine sites. Case study from the „Za garncarzami” mining field in Ożarów (central Poland). W: R. Schild, Z. Sulgostowska (red.), Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium Warszawa – Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995 (49-55). Warszawa: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences.
Budziszewski J., Grużdź W. (2014). Kopalnia krzemienia w Ożarowie, stanowisko „Za garncarzami”, w świetle dawnych i nowych badań. W: D. Piotrowska et al. (red.), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach (147-166). Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne. „Silex et Ferrum” 1.
Budziszewski J., Grużdź W., Zapłata R. (2012). Sprawozdanie z realizacji projektu „Badania pradziejowych kopalń krzemienia z użyciem LIDAR”. Maszynopis w archiwum WUOZ w Kielcach, Delegatura Sandomierz. Cytowanie według Krzemionki… 2018, 327.
Budziszewski J., Michniak R. (1983). Z badań nad występowaniem, petrograficzną naturą oraz prahistoryczną eksploatacją krzemieni pasiastych w południowym skrzydle niecki Magoń-Folwarczysko. Wiadomości Archeologiczne, 49(2), 151-190.
Budziszewski J., Włodarczak P. (2010). Kultura pucharów dzwonowatych na Wyżynie Małopolskiej. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział w Krakowie.
Burton J. (1984). Quarrying in a tribal society. World Archaeology, 16(2), 234-247.
Burton J. (1987). Exchange pathways at a stone axe factory in Papua New Guinea. W: G. de Sieveking, M.H. Newcomer (red.), The human uses of flint and chert. Proceedings of the fourth international flint symposium held at Brighton Polytechnic 10-15 April 1983 (183-191). Cambridge: Cambridge University Press.
Childe V.G. (1925). The Dawn of European Civilization. London: Kegan Paul, Trench, Traubner & Co. Ltd., New York: Alfred A. Knopf.
Chmielewska M. (1988). The Early Bronze Age flint mine at site II, Polany, Radom district. Przegląd Archeologiczny, 35, 139-181.
Clark J.G.D. (1952). Prehistoric Europe. The Economic Basis. London: Methuen.
Clark J.G.D. (1954). Excavations at Star Carr. An Early Mesolithic Site at Seamer, near Scarborough, Yorkshire. Cambridge: University Press.
Clark J.G.D. (1957). Europa przedhistoryczna. Podstawy gospodarcze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Clark G. (J.G.D.) (1972). Star Carr. A Case Study in Bioarchaeology. Reading Mass.: Addison-Wesley Modular Publication, Module in Anthropology 10.
Clark G. (J.G.D.) (1989). Prehistory at Cambridge and Beyond. Cambridge: Cambridge University Press.
Coles J. (1997). John Grahame Douglas Clark 1907-1995. Proceedings of the British Academy, 94, 357-387.
Collet H. (2014). Les minières néolithiques de silex de Spiennes. Patrimoine mondial de ľHumanité. Namur: Institut du Patrimoine wallon. Avec collaboration de J.-P. Collin, M. Court-Picon, Q. Goffette, A. Salavert et I. Thienpont.
Collet H., Hauzeur A., Lech J. (2008). The prehistoric flint mining complex at Spiennes (Belgium) on the occasion of its discovery 140 years ago. W: P. Allard et al. (red.), Flint Mining in Europe. Interpreting the archaeological records (41-77). Oxford: Archaeopress. „BAR International Series” 1891.
Cwek O.W., Mowczan I.I. (2006). Trypolskie ośrodki przemysłu krzemiennego w dorzeczu Bohu i Dniepru. Archeologia Polski Środkowowschodniej, 8, 193-204.
Cynkałowski A. (1969). Osiedle kultury trypolskiej w Bodakach nad Horyniem. Wiadomości Archeologiczne, 34(2), 221-227.
Czopek S. (2007). Środkowoeuropejska rubież kulturowa – między wschodem a zachodem w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. W: M. Dębiec, M. Wołoszyn (red.), U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej: pogranicze polsko-ukraińskie w perspektywie badań archeologicznych (109-125). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Dickson F.P. (1981). Australian Stone Hatchets: A Study in Design and Dynamics. Sydney – London – New York – Toronto – San Francisco: Academic Press.
Dobrzański B., Kowaliński S., Kuźnicki F., Witek T., Zawadzki S. (1974). Mapa gleb Polski 1:1000 000. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
Domańska J., Gołubkow J. (1975). Materiały z cmentarzyska ciałopalnego kultury łużyckiej w Cieszkowie, pow. Milicz, z badań w 1973 roku. Część I. Silesia Antiqua, 17, 79-136.
Dzieduszycka-Machnikowa A., Lech J. (1976). Neolityczne zespoły pracowniane z kopalni krzemienia w Sąspowie. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. „Polskie Badania Archeologiczne” pod red. W. Hensla, 19.
Earle T., Kristiansen K. (2010). Organising Bronze Age Societies: Concluding Thoughts. W: T. Earle, K. Kristiansen (red.), Organising Bronze Age Societies. The Mediterranean, Central Europe, and Scandinavia Compared (218-256). Cambridge: University Press.
Evans J.G., Jones H., Keepax C. (1981). Subfossil land-snail from Grimes Graves and other Neolithic flint mines. W: R.J. Mercer, Grimes Graves, Norfolk. Excavations 1971-72: Volume I (104-111). London: Her Majesty’s Stationery Office.
Fijałkowski J. (1998). Fizjografia Ostrowca Św. Rocznik Muzealny, 1, 31-51. Wydawnictwo Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Fleckinger A. (2011). Ötzi, the Iceman. The Full Facts at a Glance. Vienna-Bolzano: Folio.
Florek M. (2014). Problemy ochrony kopalń krzemienia na terenie działalności Delegatury w Sandomierzu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach. W: D. Piotrowska et al. (red.), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach (203-223). Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne. „Silex et Ferrum” 1.
Gabel W.C. (1957). The Campignian tradition and Euro¬pean flint-mining. Antiquity, 31, 122, 90-92.
Gediga B. (2014). „Krzemionki Opatowskie” – Pomnik Historii: powód do dumy, ale też obowiązek i troska nie tylko archeologów. Wystąpienie Przewodniczącego Komitetu Nauk Pra- i Protohistorycznych Polskiej Akademii Nauk. W: D. Piotrowska et al. (red.), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach (15-19). Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne. „Silex et Ferrum” 1.
Gediga B., Grossman A., Piotrowski W. red. (2015). Miejsca pamięci: pradzieje, średniowiecze i współczesność. Biskupin – Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie. Biskupińskie Prace Archeologiczne, 10, Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu. Prace Komisji Archeologicznej, 20.
Gedl M. (1989). Wczesna epoka brązu. W: J. Kmieciński (red.), Pradzieje ziem polskich. Tom I. Od paleolitu do środkowego okresu lateńskiego. Część 2. Epoka brązu i początki epoki żelaza (393-441). Warszawa – Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Gilewska S. (1972a). Wyżyny Śląsko-Małopolskie. W: M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski. Tom 1. Polska południowa. Góry i wyżyny (232-339). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Gilewska S. (1972b). Załącznik 6 (Mapa). Jednostki geomorfologiczne Wyżyny Kieleckiej i Niecki Nidziańskiej. W: M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski. Tom 1. Polska południowa. Góry i wyżyny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Górski J. (2001). Wyniki ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowisku 2 w Opatkowicach. Materiały Archeologiczne, 32, 163-197.
Górski J. (2007). Chronologia kultury trzcinieckiej na lessach Niecki Nidziańskiej. Kraków. „Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie”, 3.
Grooth M.E.Th. de, Verwers G.J. (1984). Op goede gronden. De eerste boeren in noordwest-Europa. Leiden: Rijkmuseum van Oudheden.
Grossman A. (2005). Dokumentaliści Biskupina (z biskupińskich kronik). W: A. Grossman, W. Piotrowski (red.)., Badacze Biskupina (223-288). Biskupin: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie. „Biskupińskie Prace Archeologiczne” 4.
Guillaume Ch. (1980). F 46. Saint-Mihiel, „Côte de Bar”, Dép. Meuse. W: G. Weisgerber et al. (red.), 5000 Jahre Feuersteinbergbau. Die Suche nach dem Stahl der Steinzeit (497-504). Bochum: Deutsche Bergbau-Museum.
Gurina N.N. (1976). Drevnie kremnedobyvajuščie šachty na territorii SSSR. Leningrad: Izdatieľstvo „Nauka”.
Harding A.F. (2011). The Bronze Age. W: S. Milisauskas (red.), European Prehistory. A Survey (327-403). New York, Dordrecht, Heidelberg, London: Springer. Second Edition.
Healy F., Marshall P., Bayliss A., Cook G., Ramsey Ch.B., Plicht J. van der, Dunbar E. (2014). Grime’s Graves, Weeting-with-Broomhill, Norfolk. Radiocarbon dating and chronological modelling. English Heritage. Research Report Series no. 27-2014.
Herbich T., Lech J. (1995). PL 5 Polany II, Radom Pro¬vince. Archaeologia Polona, 33, 488-506.
Higgs E.S., Jarman M.R. (1975). Palaeoeconomy. W: E.S. Higgs (red.), Palaeoeconomy (1-7). Cambridge University Press.
Higgs E.S., Vita-Finzi C. (1972). Prehistoric economies: a territorial approach. W: E.S. Higgs (red.), Papers in economic prehistory (27-36). Cambridge: At the University Press.
Holgate R. (1991). Prehistoric flint mines. Princes Risborough.
Holmes W.H. (1919). Handbook of Aboriginal American Antiquities. . Part I. Introductory. The Lithic Industries. Washington: Government Printing Office. „Smithsonian Institution. Bureau of American Ethnology. Bulletin”, 60.
Homer (1975). Odyseja (wybór). Przełożył L. Siemieński. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo.
Hubert F. (1997). Ľexploitation préhistorique du silex à Spiennes. Namur 1997: Ministère de la Région wallonne. Direction générale de ľAménagement du Territoire, du Logement et du Patrimoine. Division du Patrimoine.
Hurel A., Vialet A. (2009). Les congerès internationaux ďanthropologie et ďarchéologie préhistoriques (1866-1912) et la question de ľéveil d’une conscience patrimoniale collective (fouilles, gisements, collections). W: M. Babes, M.-A. Kaeser (red.), Archaeologists without boundaries: towards a history of International Archaeological Congresses (1866-2006) (33-39). Oxford. „BAR International Series” 2046.
Jahn M. (1960). Der Älteste Bergbau in Europa. Berlin: Akademie-Verlag. „Abhandlungen der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Philo¬logisch-historische Klasse”, 52(2).
Jaskanis D. (1998). Katalog stanowisk archeologicznych objętych rejestrem zabytków nieruchomych w Polsce (stan z końca 1993 r.). Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich – Oddział Warszawski. „Zeszyty Generalnego Konserwatora Zabytków. Archeologia”. Zeszyt 2.
Jażdżewski K. (1995). Pamiętniki. Wspomnienia polskiego archeologa z XX wieku. Łódź: Wydawnictwo Fundacji Badań Archeologicznych imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego.
Jedynak A., Kaptur K. (2016a). Wydobycie. W: B. Furmanik et al. (red.), Historyczne kopalnie. Dzieło przyrody sztuka człowieka (23-25). Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Jedynak A., Kaptur K. (2016b). Extraction. W: K. Piotrowska et al. (red.), Historical Mines. Art of Nature, Work of People (23-25). Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Jelinek J. (1977). Wielki atlas prahistorii człowieka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Kadrow S. (1991). Iwanowice, stanowisko Babia Góra. Część I. Rozwój przestrzenny osady z wczesnego okresu epoki brązu. Kraków: Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk.
Kadrow S. (1995a). Gospodarka i społeczeństwo. Wczesny okres epoki brązu w Małopolsce, Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Kadrow S. (1995b). Początki epoki brązu (dzieje iwanowickiego mikroregionu osadniczego). W: Pradzieje i średniowiecze (85-92). Kraków: Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie.
Kadrow S. (2001). U progu nowej epoki. Gospodarka i społeczeństwo wczesnego okresu epoki brązu w Europie Środkowej. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Krakowie.
Kadrow S., Machnikowie A. i J. (1992). Iwanowice, stanowisko Babia Góra. Część II. Cmentarzysko z wczesnego okresu epoki brązu. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Kempisty A. (1978). Schyłek neolitu i początek epoki brązu na Wyżynie Małopolskiej w świetle badań nad kopcami. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Kern A., Kowarik K., Rausch A.W., Reschreiter H. red. (2009). Kingdom of Salt. 7000 years of Hallstatt. Vienna: Published by the Natural History Museum. „Veröffentlichungen der Prähistorischen Abteilung”, 3.
Klimaszewski M. (1972). Podział geomorfologiczny Polski Południowej. W: M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski. Tom 1. Polska Południowa. Góry i Wyżyny (5-17). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Klimaszewski M. red. (1972). Geomorfologia Polski. Tom 1. Polska Południowa. Góry i Wyżyny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kobyliński Z. (2014). Kopalnia „Krzemionki Opatowskie”, ochrona dziedzictwa kulturowego i Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO. W: D. Piotrowska et al. (red.), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach (123-145). Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne. „Silex et Ferrum” 1.
Kondracki J. (1977). Regiony fizycznogeograficzne Polski. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Kondracki J. (1978). Geografia fizyczna Polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Wydanie III zmienione.
Kopacz J. (1976). Wstępna charakterystyka technologiczno-typologiczna wczesnobrązowego przemysłu krzemiennego z Iwanowic, woj. Kraków. Archeologia Polski, 21(1), 85-107.
Kostrzewski J. (1933). I, II i III okres epoki bronzowej w Polsce. Przegląd Archeologiczny, 4 (1928-1932), 1-35.
Kostrzewski J. (1949). Dzieje polskich badań prehistorycznych. Poznań: Nakładem Polskiego Towarzystwa Prehistorycznego.
Kowalczyk J. (1971). Zmierzch epoki kamienia. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kowalski A.P. (1999). Symbol w kulturze archaicznej. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii.
Kozłowski J.K. (1960). Uwagi o przemyśle kampinijskim na Górnym Śląsku. Przegląd Archeologiczny, 12, 5-12.
Kozłowski J.K., Kaczanowski P. (1998). Najdawniejsze dzieje ziem polskich. Kraków: Fogra Oficyna Wydawnicza.
Kozłowski L. (1917). Badania archeologiczne na górze Klin w Iwanowicach, powiatu Miechowskiego. Warszawa: Nakładem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. „Prace Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. II. Wydział nauk antropologicznych, społecznych, historii i filozofii” 14.
Kozłowski L. (1923). Epoka kamienia na wydmach wschodniej części Wyżyny Małopolskiej. Lwów – Warszawa: Książnica Polska Towarz. Naucz. Szkół Wyższych.
Krakowska E. (1996). Grace górnicze z pola eksploatacyjnego „Borownia” w Rudzie Kościelnej. W: W. Brzeziński et al. (red.), Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego (55-85). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, Zespół do Badań Pradziejowego Górnictwa.
Kristiansen K. (1987). From stone to bronze: the evolution of social complexity in Northern Europe, 2300-1200 BC. W: E.M. Brumfiel, T.K. Earle (red.), Specialization, Exchange, and Complex Societies (30-51). Cambridge – New York – New Rochelle – Melbourne – Sydney: Cambridge University Press. Ten sam artykuł Kristiansen (1998).
Kristiansen K. (1998). From stone to bronze: the evolution of social complexity in Northern Europe, 2300-1200 BC. W: K. Kristiansen, M. Rowlands (red.), Social Transformations in Archaeology. Global and Local Perspectives (106-141). London and New York: Rout¬ledge. Ten sam artykuł Kristiansen (1987).
Kruk J. (1969). Sondażowe badania wykopaliskowe w rejonie wideł Nidzicy i Sancygniówki. Sprawozdania Archeologiczne, 21, 57-65.
Kruk J. (1973). Studia osadnicze nad neolitem wyżyn lessowych. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kruk J. (1980). Gospodarka w Polsce południowo-wschodniej w V-III tysiącleciu p.n.e. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kruk J. (1993). Rozwój społeczno-gospodarczy i zmiany środowiska przyrodniczego wyżyn lessowych w neolicie (4800-1800 bc). Sprawozdania Archeologiczne, 45, 7-17.
Kruk J., Alexandrowicz S.W., Milisauskas S., Śnieszko Z. (1996). Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Studium archeologiczne i paleo¬geograficzne nad neolitem w dorzeczu Nidzicy. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Kruk J., Milisauskas S. (2018). Bronocice. The Chronology and Development of a Neolithic Settlement of the Fourth Millenium BC. Kraków: Institute of Archaeo¬logy and Ethnology, Polish Academy of Sciences.
Kruk J., Przywara L. (1983). Roślinność potencjalna jako metoda rekonstrukcji naturalnych warunków rozwoju społeczności pradziejowych. Archeologia Polski, 28(1), 19-50.
Krukowski S. (1920). Pierwociny krzemieniarskie górnictwa, transportu i handlu w holocenie Polski. Wnioski z właściwości surowców wyrobów [część I]. Wiadomości Archeologiczne, 5, 185-206.
Krukowski S. (1921). II. Sprawozdanie z działalności Państw. Urzędu Konserwatorskiego na okręg warszawski-południowy. Wiadomości Archeologiczne, 6, 156-167.
Krukowski S. (1922). Pierwociny krzemieniarskie górnictwa, transportu i handlu w holocenie Polski. Wnioski z właściwości surowców wyrobów. Część II. Wiadomości Archeologiczne, 7, 34-57.
Krukowski S. (1923). Sprawozdanie z działalności państwowego konserwatora zabytków przedhistorycznych na okręg kielecki w r. 1922. Wiadomości Archeolo¬giczne, 8(1), 64-84.
Krukowski S. (1939). Krzemionki Opatowskie. Warszawa: Nakładem Muzeum Techniki i Przemysłu przy Współudziale Państwowego Muzeum Archeologicznego, Miesięcznika Ziemia i miesięcznika Przegląd Górniczo-Hutniczy.
Krzak Z. (1961). Sprawozdanie z badań powierzchniowych w województwie kieleckim i lubelskim w latach 1954-1959. Sprawozdania Archeologiczne, 13, 29-44.
Krzak Z. (1963). Sprawozdanie z wykopalisk na górze Gawroniec-Pałyga w Ćmielowie, pow. Opatów, w 1961 roku. Sprawozdania Archeologiczne, 15, 65-83.
Krzak Z. (1975). Starożytne kopalnie krzemienia na ziemiach polskich. Z otchłani wieków, 41(4), 202-206.
Krzak Z. (1977). Cmentarzysko na „Gajowiźnie” pod względem archeologicznym. W: J. Kowalczyk (red.), Cmentarzysko kultury amfor kulistych w Złotej Sandomierskiej (9-82). Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Krzak Z. (1978). Die Reviere des urgeschichtliche Silex¬bergbaus in Europa. Teil VI: Die urgeschichtliche Feuersteingruben in Polen. Der Anschnitt, 30(3), 82-89.
Krzemionki (2018). Krzemionki Prehistoric Striped Flint Mining Region. World Heritage Nomination. Poland. January 2018. [Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim].
Kuźniak A. (2015). Stryjeńska. Diabli nadali. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Lameński L. (2007). Stach z Warty Szukalski i Szczep Rogate Serce. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Wydział Nauk Humanistycznych.
Lech H. & J. (1984). The prehistoric flint mine at Wierzbica ‘Zele’: a case study from Poland. World Archaeology, 16(2), 186-203.
Lech H. & J. (1995). PL 3 Wierzbica ”Zele”, Radom Province. Archaeologia Polona, 33, 465-480.
Lech H. & J. (1997). Górnictwo krzemienia w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. Badania uroczyska „Zele” w Wierzbicy. woj. radomskie. W: J. Lech, D. Piotrowska (red.), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (95-113). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. „Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace” 2.
Lech H. & J., Adamczak K., Werra D. (2011). Extraction methods in the Bronze Age at the Wierzbica ‘Zele’ flint mine site (Central Poland): a model. W: M. Capote et al. (red.), Proceedings of the 2nd International Conference of the UISPP Commission on Flint Mining in Pre- and Protohistoric Times (Madrid, 14-17 October 2009) (109-116). Oxford: Archaeopress. BAR IS 2260.
Lech J. (1971). Z badań na kopalnią krzemienia na stanowisku I w Sąspowie, pow. Olkusz. W: J.K. Kozłowski (red.), Z badań nad krzemieniarstwem neolitycznym i eneolitycznym (115-133). Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne. Oddział w Nowej Hucie i Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
Lech J. (1972). Odkrycie kopalni krzemienia na stanowisku I w Sąspowie, pow. Olkusz. Sprawozdania Archeologiczne, 24, 37-47.
Lech J. (1975). O konieczności ochrony prahistorycznych kopalń krzemienia. Uwagi i postulaty. Wiadomości Archeologiczne, 40(2), 139-148.
Lech J. (1980). Geologia krzemienia jurajskiego-podkrakowskiego na tle innych skał krzemionkowych. Wprowadzenie do badań z perspektywy archeologicznej. Acta Archaeologica Carpathica, 20, 163-228.
Lech J. (1981a). Flint mining among the early farming communities of Poland. W: F.H.G. Engelen (red.), Derde Internationale Symposium over vuursten. Staringia No. 6 (39-45). Heerlen: Nederlandse Geologische Vereniging.
Lech J. (1981b). Flint mining among the early farming communities of central Europe. Przegląd Archeologiczny, 28, 5-55.
Lech J. (1982/1983). Flint work of the early farmers. Production trends in central European chipping industries from 4500-1200 b.c. An outline. Acta Archaeologica Carpathica, 22, 5-63.
Lech J. (1983a). Flint mining among the early farming communities of central Europe. Part II. The basis of research into flint workshops. Przegląd Archeologiczny, 30, 47-80.
Lech J. (1983b). Górnictwo surowców krzemiennych w kulturze społeczności wczesnorolniczych na terytorium Polski. W: J.K. Kozłowski, S.K. Kozłowski (red.), Człowiek i środowisko w pradziejach (114-126). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lech J. (1987). Z badań nad górnictwem krzemienia społeczności rolniczych Europy Środkowej. Relacje przestrzenne kopalń i osad. Acta Archaeologica Carpathica, 26, 93-137.
Lech J. (1992). Stefan Krukowski i początki badań nad pradziejowym górnictwem krzemienia w Polsce (1919-1939). W: J. Lech, J. Partyka (red.), Prof. Stefan Krukowski (1890-1982). Działalność archeologiczna i jej znaczenie dla nauki polskiej (129-161). Ojców: Ojcowski Park Narodowy. „Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Władysława Szafera” 1.
Lech J. (1999). Tadeusz R. Żurowski jako konserwator, badacz i popularyzator zabytków prehistorycznego górnictwa krzemienia. W: Z. Kobyliński, J. Wysocki (red.), Tadeusz Roman Żurowski i konserwatorstwo archeologiczne w Polsce XX wieku (63-80). Warszawa: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich – Oddział w Warszawie.
Lech (2000). O „rewolucji neolitycznej”: z dziejów pojęcia. W: A. Buko, P. Urbańczyk (red.), Archeologia w teorii i praktyce (39-51). Warszawa: Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych Wydziału I Nauk Społecznych PAN i Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Lech J. (2001). Archeologia Jury Ojcowskiej w zarysie. W: J. Lech, J. Partyka (red.), Z archeologii Ukrainy i Jury Ojcowskiej (127-182). Ojców: Ojcowski Park Narodowy. Muzeum im. Prof. Władysława Szafera.
Lech J. (2010). Grahame Clark and archaeology in Poland: 1932-2007. W: A. Marciniak, J. Coles (red.), Grahame Clark and His Legacy (160-187). Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
Lech J. (2017). O funkcjach archeologii w kulturze europejskiej. W: A.S. Czyż (red.), Społeczeństwo, historia, sztuka. Księga na 30-lecie Wydziału Nauk Historycznych i Społecznych UKSW w Warszawie (91-109). Warszawa: UKSW i Narodowe Centrum Kultury.
Lech J. (2018). Borownia upon the River Kamienna (Poland) – a prehistoric mine of striped flint in light of the first excavations. W: Books of Abstracts. 18th UISPP World Congress, Paris, June 2018: 2384-2385. https://www.academia.edu/31647475/UISPP_XVIIIe_Congr%C3%A8s_Paris_-_XVIIIe_UISPP_CONGRESS_Paris_4-9_June_2018 [dostęp: 16 styczeń 2020].
Lech J. (2020). Borownia upon the River Kamienna (Poland) – a prehistoric mine of striped flint in the light of the first excavations. W: F. Bostyn, F. Giligny, P. Topping (red.), From the mine to the user: production and procurement systems of siliceous rocks in European Neolithic and Bronze Age (113-130). Oxford: Archaeopress. UISPP XVIIIe World Congress 2018 – Sessions XXXIII-1. Siliceous rocks: procurement and distribution systems & XXXIII-2. Flint mines and chipping floors from prehistory to the beginning of the nineteenth century.
Lech J. red. (2007). Polskie czasopisma archeologiczne na tle europejskim. Materiały konferencyjne oraz informacje i dokumenty Komitetu. Warszawa: Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych Wydziału I Nauk Społecznych PAN.
Lech J. & Leligdowicz A. (1980). Die Methoden der Versorgung mit Feuerstein und die lokalen Beziehungen zwischen den Siedlungen und Bergwerken im Weichselgebiet während des 5. bis 2. Jt. v. u. Z. W: F. Schlette (red.), Urgeschichtliche Besiedlung in ihrer Beziehung zur natürlichen Umwelt (151-184). Halle (Saale): Wissenschaftspublizistik der Martin-Luther-Universität, Halle–Wittenberg. „Wissenschaftliche Beiträge der Martin-Luther-Universität Halle – Wittenberg“ 6. (L 15).
Lech J., Longworth I. (2000). Kopalnia krzemienia Grimes Graves w świetle nowych badań. Przegląd Archeologiczny, 48, 19-73.
Lech J., Longworth I. (2014). Prehistoryczna kopalnia krzemienia Grimes Graves we wschodniej Anglii. W: D. Piotrowska et al. (red.), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach (245-290). Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim. „Silex et Ferrum” 1.
Lech J., Makowicz-Poliszot D., Rauba-Bukowska A. (2019). Identification of a fragment of an Early Bronze bone recovered from the Borownia striped flint mine in the Ostrowiec district (on the centenary of Polish research on prehistoric flint mining). Analecta Archaeologica Ressoviensia, 14, 57-68.
Lech J. & Piotrowska D. (2006). Leon Kozłowski i jego związki z Jurą Ojcowską. W: J. Lech, J. Partyka (red.), Jura Ojcowska w pradziejach i w początkach państwa polskiego (159-192). Ojców: Ojcowski Park Narodowy. Muzeum im. Prof. Władysława Szafera.
Lech J., Werra D.H. (2017). The flint mine site Wierzbica ‘Zele’ (Poland) and Bronze Age workshop materials after forty years of new research (1979-2018). Anthropologica et Præhistorica, 128/2017 (2019), 85-100.
Lech J., Werra D.H. (2018). On the beginnings of prehistory and on chipped flints in the Late Bronze Age. W: P. Valde-Nowak et al. (red.), Multas per gentes et multa per saecula (577-584). Kraków: Institute of Archaeology, Jagiellonian University in Kraków i Alter Publishing House.
Lech J., Werra D.H., Budziszewski J., Moćko K., Kaptur K., Jedynak A. (2016). Badania wykopaliskowe mielerza w sąsiedztwie kopalni Krzemionki Opatowskie. W: A. Zakościelna (red.), XXXII Konferencja Badania Archeologiczne w Polsce Środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie w roku 2015. Streszczenia wystąpień. Lublin: Instytut Archeologii UMCS w Lublinie i Muzeum Lubelskie w Lublinie.
Lencewicz S. (1955). Geografia fizyczna Polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Opracował i uzupełnił J. Kondracki.
Lévi-Bruhl L. (1992). Czynności umysłowe w społeczeństwach pierwotnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. „Biblioteka Klasyków Psychologii”.
Lévi-Strauss C. (1969). Myśl nieoswojona. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lévi-Strauss C. (1970). Antropologia strukturalna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Lévi-Strauss C. (1985). Drogi masek. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Longworth I., Varndell G., Lech J., with contributions by J. Ambers, N. Ashton, M. Cowell, P. Craddock & M. Hughes (2012). Excavations at Grimes Graves, Norfolk 1972–1976. Fascicule 6. Exploration and excavation beyond the deep mines. London: Published for the Trustees of the British Museum by the British Museum Press.
Machnik J. (1978). Wczesny okres epoki brązu. W: A. Gardawski, J. Kowalczyk (red.), Wczesna epoka brązu (9-136). Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. „Prahistoria ziem polskich” pod redakcją W. Hensla, t. III.
Machnikowie A. & J. (1973). Wczesnobrązowy zespół osadniczy na „Babiej Górze” w Iwanowicach, pow. Miechów, w świetle dotychczasowych badań wykopaliskowych. W: J. Machnik (red.), Z badań nad neolitem i wczesną epoką brązu w Małopolsce (141-158). Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Machnikowie A. & J., Kaczanowski K. (1987). Osada i cmentarzysko z wczesnego okresu epoki brązu na „Górze Klin” w Iwanowicach. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Majewski E. (1901). Powiat Stopnicki pod względem przedhistorycznym. Część pierwsza. Światowit, 3, 95-161.
Malinowski B. (1967). Argonauci zachodniego Pacyfiku. Relacje o poczynaniach i przygodach krajowców z Nowej Gwinei. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Malinowski B. (1987). Ogrody koralowe i ich magia. Studium metod uprawy ziemi oraz obrzędów towarzyszących rolnictwu na Wyspach Trobrianda. Język magii i ogrodnictwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Marciniak A., Coles J. red. (2010). Grahame Clark and His Legacy. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
Masojć M. (2016). Late Bronze Age Flintworking from Ritual Zones in Southern Scandinavia. Oxford: Archaeopress Archaeology.
Masojć M. (2018). Late Bronze Age flint assemblage from open-pit mine Reichwalde in Saxony, Germany. W: D.H. Werra & M. Woźny (red.), Between History and Archaeology (301-312). Oxford: Archaeopress Archaeology.
Mauss M. (1973). Zarys ogólnej teorii magii. W: Socjologia i antropologia (3-208). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Medwecka-Kornaś A. (1972). Zespoły leśne i zaroślowe. W: W. Szafer, K. Zarzycki (red.), Szata roślinna Polski (383-441). Tom 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Mieszkowski R., Welc F., Budziszewski J., Migal W., Bąkowska A. (2014). Preliminary results of the ground penetrating radar (GPR) prospection in the area of the prehistoric flint mine Borownia, southeastern Poland. Studia Quaternaria, 31(2), 123-132.
Migal W. (2011). Opracowanie archeologiczne wyników projektu „Dokumentacja zagrożonych kopalń krzemienia pasiastego metodami nieinwazyjnymi”. Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach. Cytowanie według Krzemionki 2018, 334.
Młynarczyk H. (1977). Badania wielokulturowego stanowiska Warszawa-Grochów, ul. Górników, w latach 1973-1975. Sprawozdania Archeologiczne, 29, 123-132.
Moćko K. (2015). Pozostałości mielerzy na obszarze rezerwatu archeologicznego „Krzemionki”, w świetle danych z lotniczego skanowania laserowego. W: A. Zakościelna (red.), XXXI Konferencja Badania Archeologiczne w Polsce Środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie w roku 2014. Streszczenia wystąpień (62). Lublin: Instytut Archeologii UMCS w Lublinie i Muzeum Lubelskie w Lublinie.
Mogielnicka-Urban M. (1997). Rola krzemienia w obrzędowości ludności kultury łużyckiej na przykładzie cmentarzyska w Maciejowicach, woj. siedleckie. W: J. Lech, D. Piotrowska (red.), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (277-287). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. „Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace” 2.
Nobis A. (2018). Powrót pasiastego krzemienia? W: B. Gediga et al. (red.), Inspiracje i funkcje sztuki pradziejowej i wczesnośredniowiecznej (151-166). Biskupin – Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Nougier L.-R. (1950). Les civilisations campigniennes en Europe occidental. Le Mans: Impression Monnoyer.
Obmiński Z. (1978). Ekologia lasu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Oliva M. (2010). Pravěké hornictví v Krumlovském lese. Vznik a vývoj industriálně-sakrální krajiny na jižni Moravě. Brno: Moravské zemské museum.
Oliva M. (2019). Těžba a rituál, paměť a transformace. Uzavírky šachet a obětiny z doby bronzové v Krumlovském lese. Brno: Moravské zemské museum.
Pelisiak A., Rybicka M. (2019). Dating of the Mierzanowice culture settlement in Jarosław, site 158, Podkarpackie province, based on the results of radiocarbon analyses. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 14, 69-79.
Pétrequin A.-M. & Pétrequin P. (2012). Les modèles ethnoarchéologiques de Nouvelle-Guinée. W: P. Pétrequin et al., Jade. Grandes haches aloines du Néolithique européen. Ve et IVe millénaires av. J.-C. Tome 1 (27-45). Besançon – Gray: Presses Universitaires de Franche-¬Comté i Centre de Recherche Archéologique de la Vallée de ľAin.
Piotrowska D. (1994a). Wykopaliska biskupińskie w świecie nauki i kultury. Żnińskie Zeszyty Historyczne, 11, 30-43.
Piotrowska D. (1994b). Tibor Csorba i jego spotkania z Pałukami. Żnińskie Zeszyty Historyczne, 14, 17-39.
Piotrowska D. (2000). Krzemień w grobach z pól popielnicowych: przypadek czy rytuał? W: B. Gediga, D. Piotrowska (red.), Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej (293-330). Warszawa – Wrocław – Biskupin: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie. Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu. Prace Komisji Archeologicznej, 13. Muzeum Archeologiczne w Biskupinie. Biskupińskie Prace Archeologiczne, 1.
Piotrowska D. (2003). Z dziejów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Wiadomości Archeologiczne, 56, 13-35.
Piotrowska D. (2004). Biskupin – ideologie – kultura. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Archeologia, kultura, ideologie (91-155). Biskupin – Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie i Polska Akademia Nauk. Oddział we Wrocławiu.
Piotrowska D. (2014). Krzemień pasiasty i początki badań prehistorycznego górnictwa w Polsce. W: D. Piotrowska et al. (red.), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach (21-51). Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne. „Silex et Ferrum” 1.
Piotrowska D. (2018). Striped flint and Krzemionki Opatowskie mine, Poland. The beginnings. W: D.H. Werra & M. Woźny (red.), Between History and Archaeology (427-433). Oxford: Archaeopress Archaeology.
Piotrowska K. (2019). Krzemionki światowym dziedzictwem. Przez trudy do sukcesu. Biuletyn Informacyjny ICOMOS, 1-2-3(44-45-46), 23-29.
Piotrowski W. (2000). Pałuki w twórczości artystycznej Stanisława Łuczaka. Z otchłani wieków, 55(1), 90-94.
Pipes M.-L., Kruk J., Milisauskas S. (2018). Flint knapping as a family tradition at Bronocice, Poland. W: D.H. Werra & M. Woźny (red.), Between History and Archaeology (253-266). Oxford: Archaeopress Archaeology.
Podkowińska Z. (1950). Osada neolityczna na Górze Gawroniec w Ćmielowie, pow. Opatów. Wiadomości Archeologiczne, 17(2-3), 95-146.
Podkowińska Z. (1955). Neolityczna kopalnia w Krzemionkach. Część I. Dawna Kultura, 4, 204-212.
Podkowińska Z. (1956). Osada górników na górze Gawroniec w Ćmielowie. Dawna Kultura, 1, 34-40.
Potocka P., Zdeb K. (2014). Jubileuszowa konferencja naukowo-konserwatorska w Krzemionkach. W: D. Piotrowska et al. (red.), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach (361-381). Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne. „Silex et Ferrum” 1.
Přichystal A. (2013). Lithic Raw Materials in Prehistoric Times of Eastern Central Europe. Brno: Masaryk University.
Radziszewska K. (2014). Inwentaryzacja zniszczeń na powierzchni pradziejowych punktów eksploatacji krzemienia pasiastego. W: D. Piotrowska et al. (red.), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach (167-187). Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim. „Silex et Ferrum” 1.
Ralska-Jasiewiczowa M. (1999). Ewolucja szaty roślinnej. W: L. Starkel (red.), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze (105-127). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rappaport R.A. (1980). Pigs for the Ancestors. Ritual in the Ecology of New Guinea People. New Haven – London: Yale University Press. Wydanie jedenaste.
Razumov S.M. (2011). Flint Artefacts of Northern Pontic Populations of the Early and Middle Bronze Age: 3200-1600 BC. Poznań: Adam Mickiewicz University, Institute of Eastern Studies i Institute of Prehistory. „Baltic-Pontic Studies” 16.
Różycka-Glassowa M. (1978). Produkcja rolnicza i przemysłowa. W: E. Kowecka (red.), Historia kultury materialnej Polski w zarysie. Tom V od 1975 do 1870 roku (33-258). Opracowanie zbiorowe pod red. W. Hensla i J. Pazdura. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Rudebeck E. (1998). Flint extraction, axe offering and the value of cortex. W: M. Edmonds, C. Richards (red.), Understanding the Neolithic of North-western Europe (312-327). Glasgow: Cruithne Press.
Rydzewski J. (1981). Możliwości rekonstrukcji gospodarki w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza na terenie zachodniej Małopolski w świetle badań osadniczych. Acta Archaeologica Carpathica, 21, 227-235.
Rydzewski J. (1986). Przemiany stref zasiedlenia na wyżynach lessowych zachodniej Małopolski w epoce brązu i żelaza. Archeologia Polski, 31(1), 125-194.
Samsonowicz J. (1923). O złożach krzemieni w utworach jurajskich północno-wschodniego zbocza gór Świętokrzyskich. Wiadomości Archeologiczne, 8(1), 17-24.
Sawicki L. (1948). Działalność Wydziału Konserwacji i Badań Zabytków w Terenie w latach 1945-1947. Sprawozdania P.M.A., 1(1-4), 85-144.
Schild R. (1971). Lokalizacja prahistorycznych punktów eksploatacji krzemienia czekoladowego na północno-wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Folia Quaternaria, 39, 1-61.
Schild R., Królik H., Mościbrodzka J. (1977). Kopalnia krzemienia czekoladowego z przełomu neolitu i epoki brązu w Polanach Koloniach. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Sherratt A. (1994). The emergence of élites: Earlier Bronze Age Europe, 2500-1300 BC. W: B. Cunliffe (red.), The Oxford Illustrated Prehistory of Europe (244-276). Oxford, New York: Oxford University Press.
Sillitoe P. (1998). An Introduction to the Anthropology of Melanesia. Culture and Tradition. Cambridge: Cambridge University Press.
Skakun N.N., Samzun A., Mateva B., Terekhina V.V. (2014). Features of flint mining and processing during the Chalcolithic period in the Southeast of Europe (based on the materials of the Tripolian Bodaki settlement, Ukraine). W: F. Bostyn, F. Giligny (red.), Lithic Raw Material Resources and Procurement in Pre- and Protohistoric Times (93-105). Oxford: Archaeopress. „BAR International Series 2656”.
Skakun N.N., Terekhina V.V., Mateva B. (2018). The settlement of Bodaki – a Tripolian-Culture centre of flint exploitation in Volhynia. W: D.H. Werra, M. Woźny (red.), Between history and archaeology (289-302). Oxford: Archaeopress Archaeology.
Skogstrand L. (2016). Warriors and Other Men. Notions of Masculinity from the Late Bronze Age to the Early Iron Age in Scandinavia. Oxford: Archaeopress Archaeology.
Sloan K. (2007). A New World. England’s first view of America. London: The British Museum Press.
Smith P.J. (2009). A “Splendid Idiosyncrasy”. Prehistory at Cambridge 1915-50. Oxford: Archaeopress. Publisher of British Archaeological Reports. BAR 485.
Sokolewicz Z. (1983). Środowisko naturalne a wierzenia religijne. W: J.K. Kozłowski, S.K. Kozłowski (red.), Człowiek i środowisko w pradziejach (239-244). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Starkel L. (1999). Rola holocenu w ewolucji środowiska i jego stratygrafia. W: L. Starkel (red.), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze (103-105). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sulzenbacher G. (2011). The Glacier Mummy. Discovering the Neolithic Age with the Iceman. Vienna – Bolzano: Folio i South Tyrol Museum of Archaeology.
Sulimirski T. (1955). Polska przedhistoryczna. Część I. Od epoki lodowej do około 2000 przed Chr. Londyn: Polski Uniwersytet na Obczyźnie.
Sulimirski T. (1960). Remarks concerning the distribution of some varieties of flint in Poland. Światowit, 23, 281-307.
Svešnikov I.K. (1969). Kremnevye kopi u s. Gorodok Rovenskoj oblasti. Kratkie Soobščenija o Dokladach i Polevych Issledovanijach Instituta Archeologii, 117, 114-121.
Svešnikov I.K. (1974). Istorija naselennja Peredkarpattja, Podillja i Volini v kinci III – na počatku II tisjačolittja do našoï eri. Kiïv: „Naukova Dumka”.
Svešnikov I.K. (1985a). Podkarpatskaja kuľtura. W: S.S. Berezanskaja et al. (red.), Archeologija Ukrainskoj SSR. Tom pervyj. Pervobytnaja archeologia (375-380). Kiev: Naukova Dumka.
Svešnikov I.K. (1985b). Počapskaja grupa na Podolii. W: S.S. Berezanskaja et al. (red.), Archeologija Ukrainskoj SSR. Tom pervyj. Pervobytnaja archeologia (380-381). Kiev: Naukova Dumka.
Svešnikov I.K. (1985c). Gorodoksko-zdolbickaja kuľtura na Volyni. W: S.S. Berezanskaja et al. (red.), Archeologija Ukrainskoj SSR. Tom pervyj. Pervobytnaja archeologia (381-384). Kiev: Naukova Dumka.
Svešnikov I.K. (1985d). Stžižovskaja kuľtura. W: S.S. Berezanskaja et al. (red.), Archeologija Ukrainskoj SSR. Tom pervyj. Pervobytnaja archeologia (384-391). Kiev: Naukova Dumka.
Swiesznikow I. (1967). Krzemieniarstwo kultury ceramiki sznurowej na Wołyniu. Z otchłani wieków, 33(4), 222-226.
Szafer W. (1972). Szata roślinna Polski niżowej. W: W. Szafer, K. Zarzycki (red.), Szata roślinna Polski, t. II (17-188). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Środoń A. (1972). Roślinność Polski w czwartorzędzie. W: W. Szafer, K. Zarzycki (red.), Szata roślinna Polski, t. 1 (527-569). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Tilley Ch. (1994). A phenomenology of landscape. Places, paths and monuments. Oxford – Providence, USA: Berg Publishers.
Tilley Ch. (1996). An ethnography of the Neolithic. Early prehistoric societies in southern Scandinavia. Cambridge: University Press.
Topping P. (2005). Shaft 27 revisited: an ethnography of Neolithic flint extraction. W: P. Topping, M. Lynott (red.), The cultural landscape of prehistoric mines (63-93). Oxford: Oxbow Books.
Topping P. (2011). Grime’s Graves. London: English Heritage.
Tracz T. (1999). Spuścizna Tadeusza R. Żurowskiego w Dziale Dokumentacji Naukowej Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. W: Z. Kobyliński, J. Wysocki (red.), Tadeusz Roman Żurowski i konserwatorstwo archeologiczne w Polsce XX wieku (99-104). Warszawa: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich – Oddział w Warszawie.
Uggla H. & Z. (1979a). Gleboznawstwo leśne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Uggla H. & Z. (1979b). Załącznik Mapa Gleb Polski. W: H. & Z. Uggla, Gleboznawstwo leśne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Valde-Nowak P. (2000). Zabytki krzemieniarskie kultury mierzanowickiej z Opatkowic, gm. Proszowice. W: J. Rydzewski (red.), 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie (305-320). Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
Vénus et Caïne (2003). Vénus et Caïne. Figures de la préhistoire 1830-1930. Paris – Bordeaux: Éditions de la Réunion des musées nationaux i Musée ďAquitaine.
Walker K. (2018). Axe-heads and identity. Oxford: Ar¬chaeopress Archaeology.
Wasylikowa K. (1989). Paleoecological characteristics of the settlement periods of the Linear Pottery and Lengyel cultures at Cracow-Nowa Huta (on the basis of plant material). Przegląd Archeologiczny, 36, 57-87.
Wasylikowa K., Starkel L., Niedziałkowska E., Skiba S., Stworzewicz E. (1985). Environmental changes in the Vistula valley at Pleszów caused by Neolithic man. Przegląd Archeologiczny, 33, 19-55.
Welc F., Mieszkowski R., Budziszewski J., Wysocki J., Kowalczyk S., Nalazek C. (2014). Przydatność metody georadarowej (GPR) w nieinwazyjnej prospekcji archeologicznej na przykładzie trzech typów stanowisk z obszaru Polski. Fontes Archaeologici Posnanienses, 50(2), 147-161.
Węgrzynowicz T. (1973). Szczątki zwierzęce z cmentarzysk epoki brązu i początków epoki żelaza na ziemiach polskich. Wiadomości Archeologiczne, 38(2), 239-256.
Węgrzynowicz T. (1982). Szczątki zwierzęce jako wyraz wierzeń w czasach ciałopalenia zwłok. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
Whittle A. (1995). Gifts from the earth: symbolic dimensions of the use and production of Neolithic flint and stone axe. Archaeologia Polona, 33, 247-259.
Willey G.R., Sabloff J.A. (1974). A History of American Archaeology. London: Thames and Hudson.
Wiślański T. (1966). Kultura amfor kulistych w Polsce północno-zachodniej. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Wiślański T. (1969). Podstawy gospodarcze plemion neolitycznych w Polsce północno-zachodniej. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Wiślański T. (1979). Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo-hodowlanych. Plemiona kultury pucharów lejkowatych. W: W. Hensel, T. Wiślański (red.), Neolit (165-260). Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. „Prahistoria ziem polskich” pod redakcją W. Hensla, t. II.
Wolf J., Burian Z. (1982). Pradzieje człowieka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Wódz B.E. red. (2008). 35 lat krzemienia pasiastego w biżuterii. Sandomierz: Muzeum Okręgowe w Sandomierzu.
Wrońska J. (1986). Archeolodzy warszawscy na początku XX wieku. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Zalewski M. (1996). Badania nad bezpośrednim zapleczem osadniczym kopalń krzemieni pasiastych w Krzemionkach (wyniki prac archeologicznych w rejonie tzw. „Kału Cebuli”). W: J. Jaskanis (red.), Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego (9-23). „Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach”, 3. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, Zespół do Badań Pradziejowego Górnictwa.
Zalewski M., Borkowski W. (1996). Zagadnienie chronologii pola eksploatacyjnego „Borownia” w Rudzie Kościelnej woj. tarnobrzeskie w świetle nowych materiałów nakopalnianych i osadniczych. W: J. Jaskanis. (red.), Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego (31-54). „Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach”, 3. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, Zespół do Badań Pradziejowego Górnictwa.
Zalewski M., Sałaciński S. (1996). Weryfikacyjne badania powierzchniowe okolicy wsi Stodoły, woj. tarnobrzeskie. W: J. Jaskanis (red.), Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego (111-119). „Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach”, 3. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, Zespół do Badań Pradziejowego Górnictwa.
Zawisza J. (1873). Kongres Antropologii i Archeologii Przedhistorycznej, w Brukseli 1872 r. Warszawa.
Żurowski T. (1960). Górnictwo krzemienia nad rzeką Kamienną. Światowit, 23, 249-279.
Żurowski T. (1962). Krzemionki Opatowskie, pomnik starożytnego górnictwa. Rocznik Świętokrzyski, 1, 17-96.
Żurowski T. (1962a). Świt górnictwa. Warszawa: Książka i Wiedza. „Światowid. Biblioteczka Popularnonaukowa”.
Żurowski T. (1962b). Neolityczni górnicy w interpretacji malarskiej. Z otchłani wieków, 28(3), 251-254.
Prace w formie wydruku komputerowego
w Archiwum Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu Krzemionki a Sprawozdanie z badań powierzchniowych… w Delegaturze w Sandomierzu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach.
Kamil Adamczak, Jacek Lech, Dagmara Werra, Sprawozdanie z badań powierzchniowych na obszarze prehistorycznej kopalni krzemienia pasiastego „Borownia” i w jej otoczeniu, stanowisko Ruda Kościelna 18 (AZP 84-72/10), gm. Ćmielów, woj. świętokrzyskie w dniu 7 kwietnia 2011 r., z wykorzystaniem obserwacji i dokumentacji stanowiska z lat 2008 i 2009, przygotowane przez… Warszawa, 15 lipiec 2011.
Maria Lityńska-Zając, Sprawozdanie z badań archeobotanicznych ze stanowiska 10 w Rudzie Kościelnej, gm. Ćmielów. Kraków 2019.
Klaudia Moćko, Pozostałości mielerzy na obszarze rezerwatu archeologicznego „Krzemionki” w świetle obrazowań lotniczym skanerem laserowym. Praca licencjacka przygotowana pod kierunkiem dr Janusza Budziszewskiego. Warszawa: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Wydział Nauk Historycznych i Społecznych, Instytut Archeologii. Warszawa 2014. W Bibliotece Instytutu Archeologii UKSW w Warszawie oraz w bibliotece autora.
Ewa Stworzewicz, Gastropoda z Borowni. Kraków 2018.
