The Piast castrum Steclyn - on the way towards Prussia
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA71.2023.3041Słowa kluczowe:
early medieval, Dobrzyń region, Steklin, stronghold, so-called Mogilno, Falsification, long-distance routeAbstrakt
The article concerns the early medieval settlement at Niedźwiedź/Steklin located on Lake Steklin in the Dobrzyń Land commonly identified with the castrum Steclyn mentioned in the so-called Mogilno Falsification of 1065. Although research has up to now produced relatively little information on the stronghold itself, numerous luxury items discovered on the lake bottom within the remains of the wharves, as well as a bullion hoard recently found in a suburbium settlement testify to the special importance of
this place on the northeastern border of the Piast state. The article discusses the origins and functions of the stronghold, as well as its role in the local supra-local settlement structure. It is also shown that its location directly on the long-distance route leading from Gniezno through Mogilno and Kujawy to Prussia enabled communication with Benedictine monks.
Pobrania
Bibliografia
Dagome iudex – G. Labuda, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych. Poznań 1999, 159-161.
Gallus – Anonim tzw. Gall, Kronika Polska, translated by R. Grodecki. Wrocław, 1996.
Ibrahim ibn Yaqub – T. Kowalski, Relacja Ibrāhīma Ibn Jakūba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie al-Bekrīego (Pomniki dziejowe Polski, Seria 2, T. 1. Wydawnictwa Komisji Historycznej. Polska Akademia Umiejętności, T. 84). Kraków 1946.
KDW – Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, nr 3, wyd. I. Zakrzewski. Poznań, 1879.
Reymanns Special-Karte – Reymann’stopographische Special-Karte von Central Europa 1:200 000.
TKKP – Topografičeskaâ karta Carstva Pol’skago = Topograficzna karta Królestwa Polskiego = Carte topographique du Royaume de Pologne: sostavlennaâ i gravirovannaâ v’ 1/126 000 dolû nastoâŝej veličiny 1839.
Adamczyk D. (2018). Srebro i władza. Trybuty i handel dalekosiężny a kształtowanie się państwa piastowskiego i państw sąsiednich w latach 800-1100. Warszawa: PWN.
Antoniewicz W., Wartołowska Z. (1966). Mapa grodzisk w Polsce. Wrocław.
Arnold S. (1968). Z dziejów średniowiecza. Wybór pism. In: Terytoria plemienne w ustroju administracyjnym Polski piastowskiej (w. XII-XIII) (233-404). Warszawa.
Bieniak J. (1963). Państwo Miecława: studium analityczne. Warszawa: PWN.
Bieniak J. (1986). Kształtowanie się terytorium ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu. Zapiski Historyczne, 51(1), 7-45.
Biermann F. (2009) Bootsgrab-Brandgrab-Kammergrab. Die slawischen Gräberfelder von Usedom im Kontext der früh- und hochmittelalterlichen Bestattungssitten in Mecklenburg und Pommern. Rahden.
Błędowski P., Chudziak W. (2019). Pawłówek, gm. Sicienko (stanowisko 11). In: W. Chudziak, J. Bojarski (eds.), Wczesnośredniowieczne grodziska w Polsce, t. 1, Powiat bydgoski, województwo kujawsko-pomorskie (131-172). Wrocław: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences.
Bogucki A. (1972). Grody a osadnictwo drobno rycerskie w ziemi dobrzyńskiej. Przegląd Historyczny, 63(2), 219-240.
Bojarski J. (2012). Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy w Napolu na ziemi chełmińskiej. Wytwórczość garncarska jako źródło poznania lokalnych procesów osadniczych. Toruń: Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University.
Bojarski J. (2016). Grodzisko w Borzyminie, gm. Rypin, w świetle badań archeologicznych. In: J. Lewandowska (ed.), Dziedzictwo archeologiczne północnej części ziemi dobrzyńskiej (97-124). Toruń.
Bojarski J., Chudziak W. (2019). Bydgoszcz-Stare Miasto (stanowisko 1). In: W. Chudziak, J. Bojarski (eds.), Wczesnośredniowieczne grodziska w Polsce, t. 1, Powiat bydgoski, województwo kujawsko-pomorskie (63-108). Wrocław: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences.
Callier E. (1888). Uposażenie klasztoru Mogilnickiego w roku 1065 w tym, odnośnie roku 1165ego. In: Szkice geograficzno-historyczne (133-148). Poznań.
Christaller W. (1937). Die laendische Siedlungsweise im Deutschen Reich und ihre Beziehungen zur Gemeindeorganisation. Stuttgart.
Chudziak W. (1991). Periodyzacja rozwoju wczesnośredniowiecznej ceramiki z dorzecza dolnej Drwęcy (VII-XI/XII w.). Toruń: Institute of Archaeology and Ethnography of the Nicolaus Copernicus University.
Chudziak W. (1996). Zasiedlenie strefy chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu (VII-XI wiek). Toruń: Nicolaus Copernicus University.
Chudziak W. (1997). Wczesnośredniowieczny szlak komunikacyjny z Kujaw do Prus – studium archeologiczne. In: W. Chudziak (ed.), Wczesnośredniowieczny szlak lądowy z Kujaw do Prus (XI wiek). Studia i materiały (9-31). Toruń: Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University.
Chudziak W. (2000). Wyniki badań weryfikacyjnych i rozpoznawczych na ziemi chełmińskiej. In: A. Buko, Z. Świechowski (eds.), Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego (85-100). Warszawa.
Chudziak W. (2003). Ziemia chełmińska na przełomie I i II tysiąclecia – „pogranicze w ogniu”?. In: K. Grążawski (ed.), Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie. Materiały z konferencji naukowej, Górzno, 1-2 czerwca 2002 r. (67-82). Włocławek.
Chudziak W. (2016a). Osadnictwo grodowe na Kujawach i ziemi chełmińskiej w okresie wczesnego średniowiecza w świetle tradycji miejsca centralnego. Archaeologia Historica Polona, 24, 41-58.
Chudziak W. (2016b). Archeologia wczesnego średniowiecza. In: A. Radzimiński (ed.), Dzieje regionu kujawsko-pomorskiego (111-191). Toruń: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego.
Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J. (2011). Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2006-2009). Toruń: Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University.
Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J. (2015). Wyspy w przestrzeni mitycznej Słowian Zachodnich. In: A. Jaszewska, A. Michalak (eds.), Woda – żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony. VII Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne, Janowiec, 24-25 maja 2012 (189-209). Zielona Góra: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.
Chudziak W., Szulta W. (2001). Sprawozdanie z podwodnych badań archeologicznych przeprowadzonych w jeziorze Steklin, na stanowisku 1A, w maju i październiku 2001 roku. Toruń: archive of Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University (typescript).
Chudziak W., Musiałowski A., Weinkauf M. (2023). A silver deposit from Niedźwiedź – another premise in the study of the origins and function of a stronghold in Steklin in the Dobrzyń region. Slavia Antiqua, 64, 273-303.
Chudziak W., Weinkauf M. (2019). Wczesnośredniowieczne grodziska w Polsce, t. 7, Powiat toruński, woj. kujawsko-pomorskie. Toruń: Nicolaus Copernicus University.
Chudziakowa J., Chudziak W. (2017) W kwestii genezy klasztoru benedyktyńskiego w Mogilnie. In: A. Różański (ed.), Gemma Gemmarum. Studia dedykowane profesor Hannie Kóčce-Krenz, 1 (705-742). Poznań: Institute of Archaeology of the Adam Mickiewicz University.
Danielewski M. (2016). Sieć grodowa na Kujawach oraz jej funkcje od połowy X do końca XIII wieku. Poznań: Institute of History of the Adam Mickiewicz University.
Dulinicz M. (1993). Sieć grodowa Mazowsza Płockiego w XI wieku. In: S. Moździoch (ed.), Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI-XII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej, Spotkania Bytomskie 1 (47-61). Wrocław: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy Sciences.
Dulinicz M. (1999). Czy Płock był stolicą Mazowsza na przełomie X i XI w. In: S. Moździoch (ed.), Centrum i zaplecze we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, Spotkania Bytomskie 3 (155-172). Wrocław: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy Sciences.
Dulinicz M. (2000). Mazowsze w X wieku. In: H. Samsonowicz (ed.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy (199-220). Kraków: Uniwersitatis.
Dzieduszycki W. (1982). Wczesnomiejska ceramika kruszwicka w okresie od 2 połowy X w do połowy XIV w. Wrocław: IHKM PAN.
Gajda A. (1981). Osadnictwo grodowe Ziemi Dobrzyńskiej w okresie od VI do XV wieku. Łódź: archive of Institute of Archaeology of the Łódź University (typescript).
Gawlas S. (2000). O kształt zjednoczonego Królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski. Warszawa: DiG.
Guldon Z., Powierski J. (1974). Podziały administracyjne Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej w XIII-XIV wieku. Warszawa: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe.
Helcel A. (1865). List otwarty do Augusta Bielowskiego o najdawniejszych nadaniach klasztoru benedyktynów w Mogilnie. Biblioteka Ossolińskich, 6 (poczet nowy), 323-380.
Istoria (1948). Istoria kultury drewnej Rusi, t. 1, (ed.) N.N. Woronin, M.K. Karger, M.A. Tichanowoj. Moskwa.
Jakimowicz R. (1924). Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych okręgu warszawskiego za rok 1923. Wiadomości Archeologiczne, 9, 305-330.
Janowski A. (2002). Wczesnośredniowieczna misa brązowa z jeziora Steklin, w województwie kujawsko-pomorskim. Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne, 8 (2002/03), 219-236.
Kajzer L. (1995). Warownie Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej w świetle najnowszych badań. In: O. Krut-Horonziak, L. Kajzer (ed.), Studia i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej (105-122). Włocławek.
Kajzer L., Horonziak A. (1995). Budownictwo obronne ziemi dobrzyńskiej. Włocławek: Państwowa Służba Ochrony Zabytków we Włocławku.
Kara M. (2009). Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne. Poznań: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy Sciences.
Kotowicz P. (2018). Early medieval axes from the territory of Poland. Kraków: Polish Academy of Arts and Sciences.
Kowalczyk-Heyman E. (2018). Gród Osielsk – rozwiązanie ostatniej zagadki części dziewięcinnej tzw. falsyfikatu mogileńskiego. Wiadomości Archeologiczne, 69, 197-204.
Kowalewska B. (2009). Sprawozdanie i wstępne opracowanie wyników ratowniczych archeologicznych badań terenowych przeprowadzonych na stanowisku 1 i 1b w Nowogrodzie (gm. Golub-Dobrzyń). Toruń: archive of Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University (typescript).
Kurnatowscy Z. and S. (1996). Znaczenie komunikacji wodnej dla społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych w Polsce. In: Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej, 1 (117-123). Wrocław: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy Sciences.
Kurnatowscy Z. and S. (2001). Rola szlaków komunikacyjnych w wykreowaniu i dalszym rozwoju wczesnopaństwowych ośrodków stołecznych. In: E. Wilgocki (ed.), Instantia est mater doctrinae. Księga jubileuszowa Prof. Dr. Hab. Władysława Filipowiaka (93-100). Szczecin.
Kürbis B. (1978). Pogranicze Wielkopolski i Kujaw w X-XII wieku. In: C. Łuczak (ed.), Studia z dziejów ziemi mogileńskiej (65-111). Poznań: Adam Mickiewicz University.
Labuda G. (1978). Początki klasztoru w świetle źródeł pisanych. In: K. Nowiński (ed.), Materiały sprawozdawcze z badań zespołu pobenedyktyńskiego w Mogilnie, 1 (21-59). Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków.
Lalik T. (1967). Organizacja grodowo-prowincjonalna w Polsce XI i początków XII wieku. In: Studia z dziejów osadnictwa, 5 (5-51). Wrocław: IHKM PAN.
Lewandowska J. (2016). Odkryte skarby, nierozwiązane zagadki i nowe perspektywy badawcze Starego Rypina. In: J. Lewandowska (ed.), Dziedzictwo archeologiczne północnej części ziemi dobrzyńskiej (97-124). Toruń.
Łowmiański H. (1985). Początki Polski. T. 6/1. Polityczne i społeczne procesy kształtowania się narodu do początku wieku XIV. Warszawa.
Majewski E. (1900). Materyał do mapy Gubernii płockiej. Światowit, 2, 118-130.
Marciniak-Kajzer A., Świderek G., Horonziak A., Kajzer L. (1991). Archeologiczne badania weryfikacyjne tzw. grodziska pierścieniowatego w miejscowości Niedźwiedź, gm. Kikół, woj. włocławskie, przeprowadzone w 1991 roku. Łódź: archive of the WKZ Włocławek (typescript).
Mieczkowska L. (1997). Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy w Somsiorach, gm. Brzuze. Toruń: archive Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University (typescript).
Modzelewski K. (1975). Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wiek. Wrocław: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy Sciences.
Modzelewski K. (1987). Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej. Wrocław: Ossolineum.
Moździoch S. (2002). Castrum munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim. Warszawa: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy Sciences.
Müller U. (1998). Gravierte Bronzeschalen im Nördlischen Ostmitteleuropa. In: Ch. Lübke, Struktur und Wandel in Früh- und Hochmittelalter (313-332). Stuttgart.
Natanson-Leski J. (1953). Zarys granic i podziałów Polski najstarszej. Wrocław.
Niegowski J. (1997). Sprawozdanie z podwodnych badań archeologicznych przeprowadzonych w 1997 roku w Jeziorze Steklin (woj. włocławskie). Toruń: archive of the WKZ Włocławek (typescript).
Nechay W. (1932). Studja nad genezą jezior Dobrzyńskich (etudes sur la genese des lacs de Dobrzyń). Przegląd Geograficzny, 12, 124-177.
Noryśkiewicz B. (1982). Lake Steklin – A Reference Site for Dobrzyń-Chełmno Lake District, N. Poland, Report on Paleoecological Studies for the IGCP-Project No. 158 B. Acta Palaebotanica, 22(1), 65-83.
Ossowski W. (1999). Studia nad łodziami jednopiennymi z obszaru Polski. Gdańsk: Marpress.
Płocha J. (1969). Najdawniejsze dzieje opactwa benedyktynów w Mogilnie. Wrocław: Institute of History of the Polish Academy Sciences.
Poklewski T. (1961). Misy brązowe z XI, XII, XIII wieku. Łódź.
Poliński D. (1996). Przemiany w wytwórczości garncarskiej na ziemi chełmińskiej u schyłku wczesnego i na początku późnego średniowiecza. Archaeologia Historica Polona, 6, 149-166.
Powierski J. (1996). Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie Krzyżaków do Polski, I. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku.
Powierski J. (2001). Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie Krzyżaków do Polski, II.1. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku.
Rosik S. (2013). Bolesław Krzywousty. Wrocław: Chronicon.
Schuldt E. (1956). Die Slawische Keramik in Mecklenburg. Berlin.
Słownik (1881). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 2. Warszawa.
Słownik (1893). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 13. Warszawa.
Sobczyk P. (2015). Badania wykopaliskowe wielokulturowego kompleksu osadniczego w Kołace-Rybniku, stanowisko 2, w ziemi dobrzyńskiej. In: Zapiski kujawsko-dobrzyńskie. Vol. 30. Osadnictwo i demografia na Kujawach wschodniej i w ziemi dobrzyńskiej (31-68). Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe.
Szulta W. (2002). Podwodne badania archeologiczne w jeziorze Steklin w 2001 roku. Archaeologia Historica Polona, 12, 203-205.
Tyszkiewicz L. (1993). Organizacja plemienno-grodowa a państwowo-grodowa na przykładzie Łużyc i Śląska. In: S. Moździoch (ed.), Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI-XII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej. Spotkania Bytomskie 1 (7-20). Wrocław: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy Sciences.
Ważny T. (1997). Sprawozdanie z badań dendrochronologicznych próbki drewna ze Steklina. Warszawa: archive of Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University (typescript).
Weinkauf M. (2002). Ceramika naczyniowa z wczesnośredniowiecznego grodziska i osady w Skępem, woj. kujawsko-pomorskie (stanowisko 1, 2). In: W. Chudziak (ed.), Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, 4 (67-172). Toruń.
Weinkauf M. (2016). Naczynia ceramiczne jako źródło poznania procesów osadniczych w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej na początku wczesnego średniowiecza (VII-IX wiek). Toruń: Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University.
Wojciechowski T. (1970). Szkice historyczne XI wieku, elaboratem A. Gieysztor. Warszawa: PIW.
Wroniszewski J. (2010). Rypin – gród i miasto w czasach średniowiecza. In: K. Mikulski, Rypin – dzieje miasta, 1. Rypin.
Wrzesiński J. (2000). Misa brązowa z cmentarzyska w Dziekanowicach – próba interpretacji. Studia Lednickie, 6, 185-201.
Zalewski A. (1892). Kilka wiadomości z dziedziny starożytnictwa. Pamiętnik Fizjograficzny, 12, Warszawa.
Zieliński G. (1905). O pomnikach przedhistorycznych guberni płockiej. Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne, 5, XVI, 3, 315-325.
Zielonka B. (1959). Zabytki archeologiczne województwa bydgoskiego. Bydgoszcz.
Zielonka B. (1963). Zarys polskich badań archeologicznych na terenie województwa bydgoskiego. Rocznik Muzeum w Toruniu, 1, Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu.
Żebrowski T. (1976). Zarys dziejów diecezji płockiej. Płock.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Przegląd Archeologiczny
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
