The environmental context of Early Neolithic cultural transformation in the Targowisko settlement region (Southern Poland)

Jacek  Forysiak; Sławomir Kadrow; Agnieszka  Noryśkiewicz; Daniel Okupny; Thomas Saile; Juliusz Twardy; Izabela Zawiska

doi:10.23858/SA/73.2021.1.2686

Published: 2021-10-14

Vol. 73 No. 1 (2021)

The environmental context of Early Neolithic cultural transformation in the Targowisko settlement region (Southern Poland)

Jacek Forysiak , Sławomir Kadrow , Agnieszka Noryśkiewicz , Daniel Okupny , Thomas Saile , Juliusz Twardy , Izabela Zawiska

Sprawozdania Archeologiczne

Section: Articles

https://doi.org/10.23858/SA/73.2021.1.2686

Abstract

The aim of this article is to provide information on environmental changes in the Targowisko region in the Early Neolithic as a natural response to settlement and economic activity of the human population in that area. The discussion is based on lithological, geochemical, and palynological analyses, as well as the analysis of Cladocera within strata inside the TRG (Targowisko) core, located in a small wetland in the immediate vicinity of the eastern edge of the Neolithic settlement in the Targowisko region. Settlement analysis points to the absence of stable microregions and to the mobility of human groups. This is confirmed by the sequence of settlement episodes and economic activity, reflected in the stratigraphy of the core sediments, where episodes of significant human interference are followed by phases of almost complete regeneration of the environment. No differences have been noticed between the Linienbandkeramik and Malice culture communities as regards their impact on the environment.

Keywords:

LBK, Early Neolithic, Malice culture, Targowisko region, biogenic core sediments, environmental condition

Most read articles by the same author(s)

Janine Mazanec, Susanne Hummel, Thomas Saile, “Raptus Sabinae?” complemented: molecular genetic studies on a female calvarium of the Bandkeramik settlement of Rovantsi in Volhynia (UA) , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 72 No. 2 (2020): Sprawozdania Archeologiczne
Sławomir Kadrow, Martin Posselt, Thomas Saile, Marcin Wąs, Joanna Abramów, Adam Golański, Culture transformation in the Targowisko microregion. Trends of changes among Danubian farmers , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 73 No. 1 (2021): Sprawozdania Archeologiczne
Małgorzata Rybicka, Agnieszka Wacnik, Dalia Pokutta, Piotr Kittel, Daniel Okupny, Dariusz Król, Agata Sady-Bugajska, Walenty Pankowski, Ghenadie Sîrbu, Mirosław Makohonienko, Michał Słowiński, Was Gordineşti II-Stînca Goala abandoned due to cultural changes or environmental impacts? A case of the late Trypillia settlement in northern Moldova , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 75 No. 1 (2023): Sprawozdania Archeologiczne
Dmytro Kiosak, Maciej Debiec, Thomas Saile, Stanislav Terna, Lithic industry of two Linearbandkeramik sites in Moldova (Nicolaevca V and Ţâra II) , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 73 No. 1 (2021): Sprawozdania Archeologiczne
Andrzej Pelisiak, Thomas Saile, Maciej Dębiec, A contribution to research on the knapped lithic assemblage from the Late Neolithic site of Altheim in Lower Bavaria , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 76 No. 1 (2024): Sprawozdania Archeologiczne
Andrij Bardec’kyj , Maciej Dębiec, Thomas Saile, Zwei runde Spondylusklappen aus der bandkeramischen Siedlung von Rovancì in Wolhynien. Ein Beitrag zu Tausch und Status im frühen Neolithikum , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 68 (2016)
Sławomir Kadrow, Almut Schülke, Landschaften- Eine archäologische Untersuchung der Region zwischen Schweriner See undStepenitz (= Römisch- Germanische Forschungen 68) Darmstadt/Mainz 2011: Verlag Philipp von Zabern : [recenzja] , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 64 (2012)
Maciej Dębiec, Martin Posselt, Thomas Saile, Tyrawa Solna. Salz, Siedlungen und eine Magnetometerprospektion an der Tyrawka in den Salzbergen der Beskiden , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 67 (2015)
Andrij B. Bardec’kyj, Maciej Dębiec, Thomas Saile, Eine bandkeramische Bestattung aus Baїv bei Luzk in Wolhynien = Pochówek kultury ceramiki wstęgowej rytej z miejscowości Baїv koło Łucka , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 65 (2013)
Sławomir Kadrow, Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (eds.), Poznań 2012 : [recenzja] , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 66 (2014)

1 2 > >>

Download files

pdf

Citation rules

Forysiak, J. ., Kadrow, S., Noryśkiewicz, A. ., Okupny, D., Saile, T., Twardy, J., & Zawiska, I. (2021). The environmental context of Early Neolithic cultural transformation in the Targowisko settlement region (Southern Poland). Sprawozdania Archeologiczne, 73(1). https://doi.org/10.23858/SA/73.2021.1.2686

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Behre K.E 1981. The interpretation of anthropogenic indicators in pollen diagrams. Pollen et Spores 23, 225-245.
Google Scholar

Bengtsson L. and Enell M. 1986. Chemical analysis. In B.E. Berglund (ed.), Handbook of Holocene Palaeoecology and Paleohydrology. Chichester: John Wiley&Sons Ltd., 423-451.
Google Scholar

Berglund B.E. and Ralska-Jasiewiczowa M. 1986. Pollen analysis and pollen diagrams. In B.E. Berglund (ed.), Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. Chichester: John Wiley&Sons Ltd., 455-484.
Google Scholar

Beug H. 2004. Leitfaden der Pollenbestimmung für Mitteleuropa und angrenzende Gebiete (= Guide to the Pollen Analysis for Central Europe and the Adjacent Areas). München: Pfeil.
Google Scholar

Borówka R.K. 2007. Geochemiczne badania osadów jeziornych strefy umiarkowanej. Studia Limnologica et Telmatologica 1(1), 33-42.
Google Scholar

Clift P. D., Olson E. D., Lechnowskyj A., Moran M. G., Barbato A. and Lorenzo J. M. 2019. Grain-size variability within a mega-scale point-bar system, False River, Louisiana. Sedimentology 66(2), 408-434.
Google Scholar

Czekaj-Zastawny A. 2014. Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.
Google Scholar

Czekaj-Zastawny A., Rauba-Bukowska A., Kukułka A., Kufel-Diakowska B., Lityńska-Zając M., Moskal-del Hoyo M. and Wilczyński J. 2020. The earliest farming communities north of the Carpathians: The settlement at Gwoździec site 2. PLoS ONE 15(1):e0227008. DOI: 10.1371/journal.pone.0227008
Google Scholar

Czerniak L. 2013. House, household and village in the Early Neolithic of Central Europe: a case study of the LBK in Little Poland. In S. Kadrow and P. Włodarczak (eds), Environment and Subsistence – forty years after Janusz Kruk’s „Settlement studies”. Rzeszów, Bonn: Instytut Archeologii UR, Dr. Rudolf Habelt GmbH, 43‑67.
Google Scholar

Duigan C. A. 1992. The ecology and distribution of the littoral freshwater Chydoridae (Branchiopoda, Anomopoda) of Ireland, with taxonomic comments on some species. Hydrobiologia 241, 1-70.
Google Scholar

Flössner D. 2000. Die Haplopoda und Cladocera (ohne Bosminidae) Mitteleuropas. Leiden: Backhuys Publishers.
Google Scholar

Frey D. G. 1986. Cladocera analysis. Handbook of Holocene palaeoecology and palaeohydrology. Oxford: B. B. E. Chichester, John Wiley & Sons Ltd., 667-692.
Google Scholar

Grabowska B. and Zastawny A. 2014. Osada kultury malickiej na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 255-416.
Google Scholar

Hammer Q., Harper D.A.T. and Ryan P.D. 2001. Past: Paleontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontologia Electrica 4/1, 1-9.
Google Scholar

Juggins S. 2007. C2 Software for ecological and palaeoecological data analysis and visualisation. User guide. Version 1.5. Newcastle upon Tyne, UK: Newcastle University.
Google Scholar

Kadrow S. 2020a. Innovations in ceramic technology in the context of culture change north of the Carpathians at the turn of the 6th and 5th millennia BCE. In M. Furholt and M. Spataro (eds), Detecting and explaining technological innovation in prehistory (= Scales of transformation 8). Leiden: Sidestone Press, 85-105.
Google Scholar

Kadrow S. 2020b. Faza i styl żeliezowski kultury ceramiki wstęgowej rytej w Polsce południowo-wschodniej. In M. Dębiec and T. Saile (eds), A planitiebus usque ad montes. Studia archaeologica Andreae Pelisiak vitae anno sexagesimo. Rzeszów 2020: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 143-152.
Google Scholar

Kadrow S., Krzywda A., Rola J., Sławińska M. and Suchorska M. 2020. Materiały kultur neolitycznych ze stanowiska 2 w Zagórzu, woj. małopolskie. Raport 15, 7-108.
Google Scholar

Kadrow S., Posselt M., Saile T., Wąs M., Abramów J. and Golański A. 2021. Culture transformation in Targowisko microregion. Trends of changes inside Danubian farmers. Sprawozdania Archeologiczne 73/1, 153-176.
Google Scholar

Kalicki T. 2014. Studia geoarcheologiczne w rejonie Targowiska, stan. 10, 11, pow. wielicki w dolinie Raby. In J. Górski (ed.), Kompleks osadniczy kultury łużyckiej w Targowisku, stan. 10-12, pow. wielicki (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 15-34.
Google Scholar

Kalicki T., 2015. Rekonstrukcja środowiska naturalnego w początkach epoki brązu na podstawie badań specjalistycznych w dolinie Raby i Podłężanki. In: J. Górski and P. Jarosz (eds), Wielofazowe osady kultury mierzanowickiej w Targowisku i Zakrzowcu na Pogórzu Wielickim (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 11-23.
Google Scholar

Kittel P., Mazurkevich A., Alexandrovskiy A., Dolbunova E., Krupski M., Szmańda J., Stachowicz-Rybka R., Cywa K., Mroczkowska A., Okupny D., 2020. Lacustrine, fluvial and slope deposits in the wetland shore area in Serteya, Western Russia. Acta Geographica Lodziensia 110, 103-124.
Google Scholar

Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Korhola A. and Rautio M. 2001. Cladocera and other branchiopod crustaceans. In J. P. Smol, H. J. B. Birks and W. M. Last (eds), Tracking Environmental Change Using Lake Sediments 4. Zoological Indicators. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. The Netherlands, 5-41.
Google Scholar

Kozłowski J. K., Kaczanowska M., Czekaj-Zastawny A., Rauba-Bukowska A. and Bukowski K. 2015. Early/Middle Neolithic Western (LBK) vs. Eastern (ALPC) Linear Pottery Cultures: Ceramics and Lithic Raw Materials Circulation. Acta Archaeologica Carpathica 49(2014), 37‑76.
Google Scholar

Kruk J. and Milisauskas S. 1999. Rozkwit i upadek społeczeństw rolniczych neolitu. The Rise and Fall of Neolithic Societies. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Google Scholar

Latałowa M. 2007. Gospodarka człowieka w diagramach pyłkowych. In M. Makohonienko, D. Makowiecki and Z. Kurnatowska (eds), Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce (= Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej. Środowisko – człowiek – cywilizacja 1), Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 171-187.
Google Scholar

Locke A. and Sprules W.G. 2000. Effects of acidic pH and phytoplankton on survival and condition of Bosmina longirostris and Daphnia pulex. Hydrobiologia 437, 187-196.
Google Scholar

Lotter A.F., Birks H.J.B., Hofmann W. and Marchetto A. 1997. Modern diatom, cladocera, chironomid, and chrysophyte cyst assemblages as quantitative indicators for the reconstruction of past environmental conditions in the Alps. 1. Climate. Journal of Paleolimnology 18/4, 395-420.
Google Scholar

Markowski S. 1980. Struktura i właściwości podtorfowych osadów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznawania i klasyfikacji. In Kreda jeziorna i gytie 2. Gorzów Wlkp.-Zielona Góra: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, 44-55.
Google Scholar

Maruszczak H. 1980. Stratigraphy and chronology of the Vistulian loesses in Poland. Quaternary Studies in Poland 2, 57-76.
Google Scholar

Mojski J.E. 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
Google Scholar

Myślińska E. 2010. Laboratoryjne badania gruntów i gleb. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Nalepka D. 1994. Historia roślinności w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej w czasie ostatnich 15 000 lat. Wiadomości Botaniczne 38/3-4, 95-105.
Google Scholar

Nalepka D. 2015. Transformacja szaty roślinnej w rejonie stanowisk 9 i 10 w Stanisławicach, w świetle danych palinologicznych. In M. Nowak and T. Rodak (eds), Osady z epoki kamienia i wczesnej epoki brązu na stanowisku 9 i 10 w Stanisławicach, pow. bocheński (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 341-352.
Google Scholar

Nevalainen L., Sarmaja-Korjonen K. and Luoto T.P. 2011. Sedimentary Cladocera as indicators of past water-level changes in shallow northern lakes. Quaternary Research 75, 430-437.
Google Scholar

Nowak M. 2009. Drugi etap neolityzacji ziem polskich. Kraków: Instytut Archeologii UJ.
Google Scholar

Obidowicz A., Ralska-Jasiewiczowa M., Kupryjanowicz M., Szczepanek K., Latałowa M., Nalepka D. 2004. Picea abies (L.) H. Karst. – Spruce. In M. Ralska-Jasiewiczowa, M. Latałowa, K. Wasylikowa, E. Madeyska, Wright H.E. Jr and Turner Ch. (eds), Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAS, 147-157.
Google Scholar

Pechtl J. 2020. Constant change of LBK settlement in the upper Danube region. Quaternary International 560-561, 240-247.
Google Scholar

Pleskot K., Tjallingii R., Makohonienko M., Nowaczyk N. and Szczuciński W. 2018. Holocene paleohydrological reconstruntion of Lake Strzeszyńskie (western Poland) and its implications for the central European climatic transition zone. Journal of Paleolimnology 59, 443-459.
Google Scholar

Punt W., Blackmore S., Hoen P. and Stafford P. 2003. Northwest European Pollen Flora (18). Amsterdam: Elsevier.
Google Scholar

Pyzel J. (ed.) 2019. Ludwinowo, stanowisko7. Osada neolityczna na Kujawach (= Ocalone Dziedzictwo 8). Pękowice, Gdańsk 2019: Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna PROFIL-ARCHEO Magdalena Dzięgielewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar

Ratajczak-Szczerba M., Sobkowiak-Tabaka I. and Okuniewska-Nowaczyk I. 2014. Morfologia dna i osady denne kopalnego zbiornika w rynnie jordanowsko-niesulickiej koło Lubrzy, Pojezierze Lubuskie. Studia Limnologica et Telmatologica 8/2, 71-80.
Google Scholar

Rauba-Bukowska A. 2021. Technological indicators in the late Linearbandkeramik and Malice culture pottery. Sprawozdania Archeologiczne 73/1, 119-151.
Google Scholar

Starkel L., Michczyńska D., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D. and Pazdur A. 2013. Progress in the holocene chrono-climatostrarigraphy of Polish territory. Geochronometria 40, 1-21.
Google Scholar

Stasiak J. 1971. Szybkość sedymentacji złóż gytii wapiennej. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 107, 113-119.
Google Scholar

Stockmarr J. 1971. Tablets with spores in absolute pollen analysis. Pollen et Spores 13(4), 615-621.
Google Scholar

Szeroczyńska K.K. and Sarmaja-Korjonen K. 2007. Atlas of Subfossil Cladocera from Central and Northern Europe. Gruczno: Friends of the Lower Vistula Society.
Google Scholar

Tobolski K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Walanus A. and Nalepka D. 1999. POLPAL Program for counting pollen grains, diagrams plotting and numerical analysis. Acta Palaeobotanica. Supplementum 2, 659-661.
Google Scholar

Wasylikowa K,. Starkel L., Niedziałkowska E., Skiba S. and Stworzewicz E. 1985. Environmental changes in the Vistula valley at Pleszów caused by Neolithic man. Przegląd Archeologiczny 33, 19-55.
Google Scholar

Whiteside M. C. 1970. Danish Chydorid Cladocera: modern ecology and core studies. Ecological Monographs 40(1), 79-118.
Google Scholar

Wilczyński J. 2014. Paleolityczne oraz mezolityczne wyroby kamienne ze stan, 10, 11 w Targowisku, pow. Wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 21-61.
Google Scholar

Wojciechowski A. 2000. Zmiany paleohydrologiczne w środkowej Wielkopolsce w ciągu ostatnich 12 000 lat w świetle badań osadów jeziornych rynny kórnicko-zaniemyskiej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Zastawny A. (ed.) 2014. Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.
Google Scholar

Zastawny A. and Grabowska B. 2014a. Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 63-253.
Google Scholar

Zastawny A. and Grabowska B. 2014b. Materiały kręgu lendzielsko-polgarskiego i znaleziska późnoneolityczna ze stan. 10, 11 w Targowisku. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 417-458.
Google Scholar

Zawiska I., Zawisza E., Woszczyk M., Szeroczyńska K., Spychalski W. and Correa-Metrio A. 2013. Cladocera and geochemical evidence from sediment cores show trophic changes in Polish dystrophic lakes. Hydrobiologia 715, 181-193.
Google Scholar

Zawiska I., Słowiński M., Correa-Metrio A., Obremska M., Luoto T., Nevalainen L., Woszczyk M. and Milecka K. 2015. The response of a shallow lake and its catchment to Late Glacial climate changes – A case study from eastern Poland. Catena 126, 1-10.
Google Scholar

Zawiska I., Apolinarska K. and Woszczyk M. 2019. Holocene climate vs. catchment forcing on a shallow, eutrophic lake in eastern Poland. Boreas 48, 166-178.
Google Scholar

Jacek Forysiak

https://orcid.org/0000-0002-5053-169X

Affiliation:

Department of Geology and Geomorphology, Faculty of Geographical Sciences, University of Łódź, Narutowicza st. 88, 90-139 Łódź Poland

Sławomir Kadrow

slawek.kadrow@archeologia.rzeszow.pl
https://orcid.org/0000-0002-7169-1027

Affiliation:

Institute of Archaeology, Rzeszów University; Moniuszki st. 10; 35-015 Rzeszów Poland

Agnieszka Noryśkiewicz

https://orcid.org/0000-0002-9481-8684

Affiliation:

Institute of Archaeology, Faculty of History, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Szosa Bydgoska 44/48, 87-100, Toruń Poland

Daniel Okupny

https://orcid.org/0000-0002-8836-6044

Affiliation:

Institute of Marine and Environmental Sciences, University of Szczecin, Mickiewicza 18, 70-383 Szczecin Poland

Thomas Saile

https://orcid.org/0000-0003-0834-5567

Affiliation:

Chair of Prehistory and Early History, Institute of History, University of Regensburg, Universitätsstraβe 31, 93053 Regensburg Germany

Juliusz Twardy

https://orcid.org/0000-0002-6090-0313

Affiliation:

Department of Geology and Geomorphology, Faculty of Geographical Sciences, University of Łódź, Narutowicza st. 88, 90-139 Łódź Poland

Izabela Zawiska

https://orcid.org/0000-0002-5971-9728

Affiliation:

Institute of Geography and Spatial Organisation, Polish Academy of Sciences, Twarda 51/55, 00-818 Warsaw Poland