Culture transformation in the Targowisko microregion. Trends of changes among Danubian farmers
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/73.2021.1.2684Słowa kluczowe:
LBK, Malice culture, early Neolithic, culture change, Targowisko regionAbstrakt
The aim of this article is to deepen the discussion on the nature and mechanisms of culture change based on the analysis of newly acquired materials from the Targowisko settlement region. Three groups of materials were acquired (from narrow time horizons) related to the single-phase relics of Linienbandkeramik (Brzezie, site 40 and Targowisko, site 16) and Malice culture houses (Targowisko, site 14-15). The absolute chronology of the beginning of the late phase (III) LBK was established to be 5100-5000 BC, and the classic phase (Ib) of MC was dated to 4650-4550 BC. Selected threads of the cultural tradition (in the field of ceramic-making technology and ornamentation and flint-blade production technology) were passed on among families living in individual houses. Settlement analysis showed the relative instability of microregions, the increased mobility of small groups of people, and risky colonization attempts in Targowisko region. No evidence of direct, contemporaneous contact between the LBK and MC populations was found.
Pobrania
Bibliografia
Abramów J. 2021. Archaeobotanical Macroscopic Plant Remains from the Early Neolithic Dwelling Structures at the Brzezie 40, Targowisko 16 and 14-15 Sites in Western Małopolska. Analecta Archaeologica Ressoviensia 16, 62-71.
Czekaj-Zastawny A. 2008. Osadnictwo społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej w dorzeczu górnej Wisły. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Czekaj-Zastawny A. 2014. Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.
Czekaj-Zastawny A. 2017. The first farmers from the South-Linear Pottery culture. In P. Włodarczak (ed.), The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages 2, 5500-2000 BC. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 21-62.
Czekaj-Zastawny A., Jarosz P. and Kadrow S. 2002. Badania ratownicze na trasie projektowanej autostrady A-4 w woj. małopolskim (sezon 2000-2001 – neolit i wczesna epoka brązu). Acta Archaeologica Carpathica 37, 19-44.
Czekaj-Zastawny A., Grabowska B. and Zastawny A. 2007. Pottery of the Malice culture from Sites Brzezie 17 and Targowisko 11, Western Lesser Poland. In J. K. Kozłowski and P. Raczky (eds), The Lengyel, Polgár and related cultures in the Middle/Late Neolithic in Central Europe. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 487-500.
Czekaj-Zastawny A., Rauba-Bukowska A., Kukułka A., Kufel-Diakowska B., Lityńska-Zając M., Moskal-del Hoyo M. and Wilczyński J. 2020. The earliest farming communities north of the Carpathians: The settlement at Gwoździec site 2. PLoS ONE 15(1): e0227008. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0227008
Czerniak L. 2013. House, household and village in the Early Neolithic of Central Europe: a case study of the LBK in Little Poland. In S. Kadrow and P. Włodarczak (eds), Environment and Subsistence – forty years after Janusz Kruk’s „Settlement studies”. Rzeszów/Bonn: Instytut Archeologii UR, Dr. Rudolf Habelt GmbH, 43‑67.
Czerniak L. 2019. Kto mieszkał w długich domach? Próba nowego spojrzenia na możliwości rekonstrukcji domu kultury ceramiki wstęgowej rytej. In M. Szmyt, P. Chachlikowski, J. Czebreszuk, M. Ignaczak and P. Makarowicz (eds), VIR BIMARIS. Od kujawskiego matecznika do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko (= Archeologia Bimaris. Dyskusje 5). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 229-241.
Czerniak L., Golański A., Józwiak B., Kadrow S., Rozen J. and Rzepecki S. 2006. Sprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 2003-2004 na stanowiskach 3, 12-15 I 34 w Targowisku, gm. Kłaj, woj. małopolskie. Zeszyty Ośrodka Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego (d. Zeszyty ORBA). Seria B. Materiały Archeologiczne. Raport 2003-2004. Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za lata 2003-2004, Warszawa: Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, 541-554, 729-737.
Czerniak L., Golański A. and Kadrow S. 2007. New Facts on the Malice culture Gained from the Rescue Excavations at the A4 Motorway Section East of Kraków. In J. K. Kozłowski and P. Raczky (eds), The Lengyel, Polgár and Related Cultures in the Middle/Late Neolithic in Central Europe. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 471-486.
Dębiec M. 2015. Zur relativen Chronologie der Linienbandkeramik in Südostpolen. Sprawozdania Archeologiczne 67, 31-56.
Forysiak J., Kadrow S., Noryśkiewicz A. M., Okupny D., Saile T., Twardy J. and Zawiska I. 2021. Environmental context of the Early Neolithic culture transformation in Targowisko settlement region. Sprawozdania Archeologiczne 73/1, 177-201.
Golański A., Kadrow S. and Posselt M. 2019. Prospekcja geomagnetyczna wczesnoneolitycznego kompleksu osadniczego w Targowisku, woj. małopolskie. Raport 14, 7-20.
Grabowska B. and Zastawny A. 2007. Vessel with anthropomorphic representation from a Malice culture settlement in Targowisko, site 11, Małopolska province. Sprawozdania Archeologiczne 59, 123-141.
Grabowska B. and Zastawny A. 2014. Osada kultury malickiej na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 255-416.
Grygiel R. 1986. The household cluster as a fundamental social unit of the Brześć Kujawski group of the Lengyel culture in the Polish Lowlands. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 31, 43-336.
Kaczanowska M. 1990. Uwagi o wczesnej fazie kultury lendzielskiej w Małopolsce. Acta Archaeologica Carpathica 29, 71-97.
Kadrow S. 1990. Osada neolityczna na stan. nr 16 w Rzeszowie na osiedlu Piastów. Sprawozdania Archeologiczne 41, 9-76.
Kadrow S. 2005. Pierwsi rolnicy. In A. Krzyżaniak (ed.), Via Archaeologica. Archeologiczne badania ratownicze w programie budowy autostrad. Warszawa: Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, 22-43.
Kadrow S. 2006. Kultura malicka. The Malice culture. In M. Kaczanowska (ed.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi. The Danubian heritage: Lesser Poland at the turn of the Stone and Copper Ages (= Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie 1). Kraków: Muzeum Archeologiczne, 63-76.
Kadrow S. 2015. Malice сulture dwelling сlusters in South-Eastern Poland. In A. Diachenko, F. Menotti, S. Ryzhov, K. Bunyatyan and S. Kadrow (eds), The Cucuteni–Trypillia Cultural Complex and its Neighbours. Essays in Memory of Volodymyr Kruts. Lviv: Astrolabia, 299-308.
Kadrow S. 2020a. Innovations in ceramic technology in the context of culture change north of the Carpathians at the turn of the 6th and 5th millennia BCE. In M. Furholt and M. Spataro (eds), Detecting and explaining technological innovation in prehistory (= Scales of transformation 8). Leiden: Sidestone Press, 85-105.
Kadrow S. 2020b. Faza i styl żeliezowski kultury ceramiki wstęgowej rytej w Polsce południowo-wschodniej. In M. Dębiec and T. Saile (eds), A planitiebus usque ad montes. Studia archaeologica Andreae Pelisiak vitae anno sexagesimo. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 143-152.
Kadrow S. and Okoński J. 2008. Materiały stylu zofipolskiego ze stanowiska 2 w Zagórzu, gm. Niepołomice. In J. Chochorowski (ed.), Młodsza epoka kamienia. Wybrane zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 1-21.
Kadrow S., Krzywda A., Rola J., Sławińska M. and Suchorska M. 2020. Materiały kultur neolitycznych ze stanowiska 2 w Zagórzu, woj. Małopolskie. Raport 15, 7-108.
Kamieńska J. and Kozłowski J. K. 1990. Entwicklung und Gliederung der Lengyel- und Polgar- Kulturgruppen in Polen (= Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 925, Prace Archeologiczne). Kraków: Instytut Archeologii UJ.
Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kozłowski J. K. 1985. The eastern areas of the Linear Band Pottery culture. In A. Kokowski (ed.), Mémoires Archéologiques. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 51-70.
Kozłowski J. K. 2004. Problem kontynuacji rozwoju pomiędzy wczesnym a środkowym neolitem oraz genezy „cyklu lendzielsko-polgarskiego” w basenie górnej Wisły. Materiały Archeologiczne Nowej Huty 24, 11‑18.
Kozłowski J. K., Kaczanowska M., Czekaj-Zastawny A., Rauba-Bukowska A. and Bukowski K. 2014. Early/Middle Neolithic Western (LBK) vs. Eastern (ALPC) Linear Pottery Cultures: Ceramics and Lithic Raw Materials Circulation. Acta Archaeologica Carpathica 49, 37‑76.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 1983. O zofipolskim stylu ceramiki wstęgowej rytej w Polsce. Archeologia Polski 28, 67-97.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 2004. Kultura lendzielsko-polgarska w Polsce, jej identyfikacja i podziały taksonomiczne. Materiały Archeologiczne Nowej Huty 25, 19‑23.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 2008. Samborzec. Studium przemian kultury ceramiki wstęgowej rytej. Wrocław: IAE PAN.
Pavúk J. 2004. Early Linear Pottery culture in Slovakia and the Neolithisation of Central Europe. In A. Lukes and M. Zvelebil (eds), LBK Dialogues. Studies in the formation of the Linear Pottery culture (= British Archaeological Reports. International Series S1304). Oxford: Archaeopress, 71‑82.
Pechtl J. 2020. Constant change of LBK settlement in the upper Danube region. Quaternary International 560-561, 240-247.
Pyzel J. 2019. Stanowisko 7 w Ludwinowie na tle osadnictwa neolitycznego Kujaw. In J. Pyzel (ed.), Ludwinowo, stanowisko7. Osada neolityczna na Kujawach (= Ocalone Dziedzictwo 8). Pękowice, Gdańsk 2019: Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna PROFIL-ARCHEO Magdalena Dzięgielewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 337-341.
Rauba-Bukowska A. 2021. Technological indicators in the pottery production of the late Linear Pottery culture and the Malice culture. Sprawozdania Archeologiczne 73/1, 119-151.
Saile T. 2020. On the Bandkeramik to the east of the Vistula River: At the limits of the Possible. Quaternary International 560-561, 208-227, DOI: 10.1016/j.quaint.2020.04.036.
Wąs M. 2021. Early Neolithic Flint Assemblages from the Targowisko Settlement Region. Analecta Archaeologica Ressoviensia 16, 42-61.
Włodarczak P. 2006. Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 2003-2004 na stanowisku 16 w Targowisku, gm. Kłaj, woj. małopolskie. In Z. Bukowski and M. Gierlach (eds), Zeszyty Ośrodka Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego (d. Zeszyty ORBA). Seria B. Materiały Archeologiczne. Raport 2003-2004. Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za lata 2003-2004. Warszawa: Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, 585-592, 740-742.
Zastawny A. and Grabowska B. 2014. Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 63-253.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
