Polysemantisation of culture – the history of the concept
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol66.2021.004Keywords:
polysemantisation of culture, monosemantic culture group, polisemantic culture group, methodology of archaeology, theory of sets, theory of literature, Stanisław Tabaczyński (1930–2020), Stanisław Piekarczyk (1924–1993), Stanisław Lem (1921–2006)Abstract
The process of polysemantisation of culture is understood as a growing diversity in the transmission, reception and reading of information within human groups forming a certain community. This concept, described in the late 1960s by science-fiction writer dealing with the philosophy of culture Stanisław Lem, became an inspiration for historians dealing with the Middle Ages. It was introduced to the historical sciences by Stanisław Piekarczyk, in a form developed into an original model based on the theory of sets. Subsequently, this model was included in the assembly of archaeological methods by Stanisław Tabaczyński, who extended its references to material culture. The article presents the history of the concept of polysemantisation of culture, as well as the characteristics of model social groups of mono- or polysemantic culture. It also gives examples of the use of the concept of polysemantisation in the modern humanities.
Downloads
References
Barford P. 1995, Marksizm w archeologii polskiej w latach 1945–1975, „Archeologia Polski”, 40, s. 7–78.
Barford P. 1997, Małowiarygodny? Odpowiedź na polemikę Pana Jacka Lecha, „Archeologia Polski”, 42, s. 233–248.
Barford P. 2004, Polish archaeology and Marxism: just a passing phase?, [w:] Arheolog: detektiv i myslitel’/The archaeologist: detective and thinker: sbornik stat’ej, posvâŝennyj 77-letiû L’va Samojloviča Klejna, L.B. Višnâckij, A.A. Kovalev, O.A. Ŝeglova red., Sankt-Peterburg, s. 182–197.
Cyngot D. , Zalewska A . 2015, O kluczowych dla archeologii zagadnieniach i terminach w dialogu ze Stanisławem Tabaczyńskim, „Archeologia Polski” 60, s. 207–227.
Cyngot D. , Zalewska A . I . 2019, A life in archaeology and the specificity of archaeological research. Encounters with Stanisław Tabaczyński, „Archaeologia Polona”, 57, s. 185–205.
Freidenberg O. 2007, Obraz i pojęcie, Gdańsk.
Freudenberg O. 2005, Semantyka kultury, Kraków.
Gula M . 2000, Bibliografia prac Stanisława Tabaczyńskiego, [w:] Archeologia w teorii i w praktyce, A. Buko, P. Urbańczyk red., Warszawa, s. 11–24.
Jędrzejko E . 2009, Składniowe parametry przemian językowo-stylowych w XX wieku, [w:] W kręgu teorii: studia językoznawcze dedykowane profesorowi Kazimierzowi Polańskiemu in memoriam, H. Fontański, R. Molencki, O. Wolińska, A. Kijak red., Katowice, s. 99–116.
Kłoskowska A . 1964, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa.
Kroeber A . L . , Kluckhohn C . 1952, Culture: a critical review of concepts and definitions, Cambridge MA.
Kucy A . 2019, Polisemantyczność przekazu biblijnego. Słowo Boże w wymiarze czasowo-przestrzennym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica”, 17, s. 43–52.
Lech J . 1997, Małowierni. Spór wokół marksizmu w archeologii polskiej lat 1945–1975, „Archeologia Polski”, 42, s. 175–232.
Lech J . [1997] 1998, Between captivity and freedom. Polish archaeology in the 20th century, „Archaeologia Polona”, 35–36, s. 25–222.
Lem S . 1968, Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii, wyd. 1, Kraków.
Lem S . 1975, Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii, I–II, wyd. 2 zmienione, Kraków.
Lem S . 1988, Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii, wyd. 3 z dużymi zmianami, Kraków.
Lem S . 2010, Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii, wyd. 4 powtórzone wydanie z 2002 r., Warszawa.
Leś M . M . 2015, Summa technologiae odnaleziona w przekładzie, „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, 6, s. 187–201.
Lotman Û.M. 1967a, K probleme tipologii kul’tury, „Trudy po Znakovym Sistemam”, 3, s. 30–38.
Lotman Û.M. 1967b, Tezisy k probleme „iskusstvo v râdu modeliruûŝih sistem”, „Trudy po Znakovym Sistemam”, 3, s. 130–145.
Łotman J . 2017, Kultura. Historia. Literatura, Gdańsk.
Mamzer H . 2014, [rec.] Antropologia pradziejów jako krytyka archeologii (Andrzej P. Kowalski, Antropologia zamierzchłych znaczeń, Toruń 2014), „Rocznik Antropologii Historii”,6, s. 325–337.
Marciniak A . , Tabaczyński S . 2017, Geneza i rozwój nierówności społecznych w paradygmatach badawczych archeologii. Zarys problematyki, „Przegląd Archeologiczny”, 63, s. 45–52.
Markiewicz H . 2007, „Summa litteraturae” Stanisława Lema sposobem niecybernetycznym wyłożona, w: tegoż, Utarczki i perswazje: 1947–2006, Kraków.
Nowińska J . 2017, Polisemantyczność sformułowania płomień ognia na kartach Biblii i jego zastosowanie jako elementu komparatywnego w opisie Boga, „Resovia Sacra”, 24, s. 361–374.
Ornowska A . 2014, Edukacja penitencjarna a pluralizm kulturowy: współczesne dylematy i przyszłe wyzwania, „Studia Iuridica Toruniensia”, 15, s. 129–141.
Piekarczyk S . 1971, Z problemów polisemantyzacji kultury. Próba konstrukcji modelu, „Studia Źródłoznawcze”, 16, s. 1–24.
Piekarczyk S . 1972, Historia. Kultura. Poznanie. Książka propozycji, Warszawa.
Piekarczyk S . 1973, Kultura i polisemantyzacja kulturowa, „Studia Semiotyczne”, 4, s. 71–94.
Piekarczyk S . 1987, W średniowiecznej rzeczywistości, Warszawa.
Sulima R . 1985, Folklor i literatura. Szkice o kulturze i literaturze współczesnej, wyd. 2, Warszawa.
Ślizewska K . 2016, „Ej wy, ludzie psy, brudna wasza maść”. O polisemantyzacji gier słownych w utworach pochodzących z albumu Jezus Maria Peszek, czyli metajęzyk już rozwiązywany, „Prolog. Interdyscyplinarne Czasopismo Humanistyczne”, 4/1 (Międzyludzkie), s. 96–115.
Tabaczyński S . 1970, Neolit środkowoeuropejski. Podstawy gospodarcze, Wrocław.
Tabaczyński S . 1980, Le processus de polisémantisation culturelle et sa projection dans les trouvailles archéologiques. Exemple Slave, maszynopis komunikatu wygłoszonego 17.09.1980 na IV Międzynarodowym Kongresie Archeologii Słowiańskiej w Sofii, 12 ss.
Tabaczyński S . 1987, Archeologia średniowieczna. Problemy. Źródła. Metody. Cele badawcze, Wrocław.
Tabaczyński S . 2009, Polysemantisation of culture and its influence on the source forming process, [w:] Abstracts. 15th annual meeting of the European Association of Archaeologists, 15–20 September 2009, Riva del Garda, session: Sediments as a archaeological source, T. Kalicki org., Trento, Italy, s. 219.
Tabaczyński S . 2010, Processes of polysemantisation of culture and their fossil correlates, [w:] Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza, B. Gediga, W. Piotrowski red., Biskupin– Wrocław, s. 13–25.
Tabaczyński S . 2012a, Identifying social aspects of cultural changes in the past, [w:] Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu, B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski red., Biskupin–Wrocław, s. 27–37.
Tabaczyński S . 2012b, Kultura i kultury, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska red., Poznań, s. 571–604.
Tabaczyński S . 2012c, Socjologia pradziejów. Zarys problematyki, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska red., Poznań, s. 732–769.
Tabaczyński S . 2021, Some observations on palaeosociology, social interactions, polysemantisation of culture and the theoretical writings of Leo Klejn from the Polish perspective, „Archeologia Polski”, 66, s. 21–28.
Tabaczyński S . , Wyczółkowski D . 2009, Archeologia i antropologia cmentarzysk na wczesnośredniowiecznych obiektach wielowarstwowych, [w:] Metody. Źródła. Dokumentacja, Funeralia Lednickie spotkanie, 11, W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński red., Poznań, s. 21–33.
Tabaczyński S . , Zalewska A . 2012, Ku istotnościowej koncepcji źródła archeologicznego. Uwagi na temat aktualnej kondycji myśli teoretycznej w badaniu przeszłości społecznej. Wprowadzenie, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska red., Poznań, s. 17–28.
Topolski J . 1983, Teoria wiedzy historycznej, Poznań.
Topolski J . 1996, Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej. Warszawa.
Wawrzyniak J . 2016, Etyka eutanazji. Studium filozoficzno-aksjolingwistyczne, Poznań.
Żyłko B . 2015, Semiotyka rosyjska: szkoła po szkole. Szkoła tartusko-moskiewska po latach, „ER(R)GO. Teoria–Literatura–Kultura”, 31/2, s. 65–71.
Publication co-financed by the Ministry of Science and Higher Education under the program "Support for scientific journals 2019-2020"
