Wisła nie jest kobietą. Antropologia a historia w kontekście biografii rzeki

Łukasz Smyrski

doi:10.23858/EP68.2024.3920

Opublikowane: 2024-12-20

Tom 68 (2024)

Wisła nie jest kobietą. Antropologia a historia w kontekście biografii rzeki

Łukasz Smyrski

Etnografia Polska

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.23858/EP68.2024.3920

Abstrakt

Artykuł jest propozycją poszerzenia historycznej perspektywy badań poświęconych rzekom o antropologię, która inspirowana filozofią posthumanistyczną i humanistyką błękitną, na dobre wprowadziła do badań etnograficznych wodę i inne podmioty więcej-niż-ludzkie. Wypracowała także określone podejścia do relacyjnego badania rzek, określenia sposobu w jaki relacje społeczne i hydrologiczne są ze sobą powiązane i jak wzajemnie się konstytuują. Krytycznie podchodzę do antropocentrycznych koncepcji obecnych w historii zakladających dominację ludzi nad przyrodą i opisujące relacje z rzekami w kategoriach rywalizacji. Wskazuję, że w opracowaniach historycznych rzeka jest traktowana przez pryzmat pełnionych funkcji dla ludzi oraz użyteczności, jako forma transportu lub zasób. Wskazuję, że podejście interdyscyplinarne jest niezbędne przy badaniach związanych z przyrodą, inspirujące i poszerzające granice epistemologicznego poznania

Słowa kluczowe:

Wisła, antropologia posthumanistyczna, przyroda, relacje ludzi z rzeką, antropocentryzm

Inne teksty tego samego autora

Łukasz Smyrski, SACRED MOUNTAINS IN THE CONTEXT OF MODERN NATION: THE POLITICAL DIMENSION OF LANDSCAPE IN MONGOLIA , Etnografia Polska: Tom 64 (2020): Etnografia Polska
Łukasz Smyrski, ANTROPOLOGIA KRAJOBRAZU – NA POGRANICZU DYSCYPLIN , Etnografia Polska: Tom 61 (2017)
Agnieszka Halemba, Maria Dębińska, Joanna Mroczkowska, Łukasz Smyrski, Wstęp. Antropologia więcej-niż-ludzka , Etnografia Polska: Tom 66 (2022): Etnografia Polska
Łukasz Smyrski, Tomasz Rakowski, Przepływy, współdziałania, kręgi możliwego. Antropologia powodzenia , Etnografia Polska: Tom 64 (2020): Etnografia Polska
Łukasz Smyrski, Zmiany w kulturze religijnej mniejszości katolickich w Polsce i Ukrainie. , Etnografia Polska: Tom 67 (2023): Etnografia Polska: UKRAINE: LIVED EXPERIENCES OF PAST AND PRESENT
Maria Dębińska, Joanna Mroczkowska, Łukasz Smyrski, Od Redakcji , Etnografia Polska: Tom 64 (2020): Etnografia Polska

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Smyrski, Łukasz. (2024). Wisła nie jest kobietą. Antropologia a historia w kontekście biografii rzeki. Etnografia Polska, 68. https://doi.org/10.23858/EP68.2024.3920

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bakke Monika 2010, Bio-transfiguracje: Sztuka i estetyka posthumanizmu,Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Google Scholar

Barcz Anna 2017, Animal Narratives and Culture: Vulnerable Realism, Cambridge Scholars Publishing, Cambridge.
Google Scholar

Barcz Anna 2018, Witajcie w Polocenie. Polskie konteksty walki z katastrofą na przykładzie literatury okołopowodziowej po roku 1945, Prace Kulturoznawcze, t. 22, nr 1–2, s. 129–142.
Google Scholar

Barcz Anna 2022, Environmental Cultures in Soviet East Europe: Literature, History and Memory, London, Bloomsbury Academic.
Google Scholar

Barcz Anna, Gromala Monika, Wacławik Paulina 2022, Wisła akwakrytyczna: Głębokie mapowanie źródeł literackich w perspektywie nowej historiografii powodzi (1934), Teksty Drugie, nr 4, s. 12–31.
Google Scholar

Braidotti Rosi 2014, Po człowieku, tłum. J. Bednarek, A. Kowalczyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Chakrabarty Dipesh 2023, Humanistyka w czasach antropocenu, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Chwalba Andrzej 2023, Wisła: Biografia rzeki, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Cohn Bernard S. 1980, History and Anthropology: The State of Play, Comparative Studies in Society and History, t. 22, z. 2, s. 198–221.
Google Scholar

Descola Philippe 2013, Beyond Nature and Culture, The University of Chicago Press, Chicago.
Google Scholar

Domańska Ewa 2008, Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami, Kultura Współczesna, nr 3, s. 9–21.
Google Scholar

Domańska Ewa 2013, Humanistyka ekologiczna, Teksty Drugie, nr 1–2, s. 13–32.
Google Scholar

Domańska Ewa 2015, Historia w kontekście posthumanistyki, Historyka. Studia Metodologiczne, t. 45, s. 5–21.
Google Scholar

Domańska Ewa 2016, Historia zwierząt, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, nr 3–4, s. 322–331.
Google Scholar

Domańska Ewa, 2020, History, Anthropogenic Soil and Unbecoming Human, [w:] S. Dube, S. Seth, A. Skaria (red.), Dipesh Chakrabarty and the Global South Subaltern Studies, Postcolonial Perspectives, and the Anthropocene, Routledge, London, s. 201–214.
Google Scholar

Domańska Ewa 2022, Zastanawiając się nad historią w czasach permanentnego kryzysu, Prace Kulturoznawcze, t. 26, z. 2, s. 135–148.
Google Scholar

Gandhi Leela 2008, Teoria postkolonialna: Wprowadzenie krytyczne, tłum. J. Serwański, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Google Scholar

Halemba Agnieszka i in. 2022, Wstęp. Antropologia więcej-niż-ludzka, Etnografia Polska, t. 66, z. 1-2, s. 5–10.
Google Scholar

Haraway Donna 2003, Manifest cyborgów: Nauka, technologia i feminizm socjalistyczny lat osiemdziesiątych, Przegląd Filozoficzno-Literacki, nr 1,s. 49–87.
Google Scholar

Hobsbawm Eric 2008, Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji, [w:] E. Hobsbawm, T. Ranger (red.), Tradycja wynaleziona, tłum. M Godyń, F. Godyń, Wydawnictwo UJ, Kraków, s. 9–23.
Google Scholar

Jarosz Dariusz 2020, Obrazy okrucieństwa: Wstęp do badań nad traktowaniem bydła i trzody chlewnej w Polsce Ludowej na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w., Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, t. 80, s.369–384.
Google Scholar

Jarosz Dariusz 2022, Zwierzęta jako przedmiot opresji w Polsce w latach 1945–1970: W poszukiwaniu głównych pól badawczych, Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały, nr 19, s. 33–56.
Google Scholar

Kępski Michał 2022, Dziedzictwo rzeki. (Rozpoznanie wstępne), Teksty Drugie, nr 4, s. 52–69.
Google Scholar

Kleinberg Ethan, Scott Joan W., Wilder Gary 2019, Tezy o teorii i historii, Historyka. Studia Metodologiczne, t. 49, s. 289–299.
Google Scholar

Kopytoff Igor 2003, Kulturowa biografia rzeczy. Utowarowienie jako proces, [w:] E. Nowicka-Rusek,M. Kępny (red.), Badanie kultury: elementy teorii antropologicznej, tłum. E. Klekot, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 249–274.
Google Scholar

Krause Franz 2023, Thinking Like a River: An Anthropology of Water and its Uses along the Kemi River, Northern Finland, Transcript Verlag, Bielefeld.
Google Scholar

Krause Franz, Strang Veronica 2016, Thinking Relationships Through Water, Society& Natural Resources, t. 29, z. 6, s. 633–638.
Google Scholar

Latour Bruno 2009, Polityka natury: Nauki wkraczają do demokracji, tłum. A. Czarnecka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Google Scholar

Linton Jamie 2010. What Is Water?: The History of a Modern Abstraction,University of British Columbia Press, Vancouver.
Google Scholar

Łotysz Sławomir 2022, Pińskie błota: Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku,Universitas, Kraków.
Google Scholar

Macnaghten Phil, Urry John 2005, Alternatywne przyrody: Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Majbroda Katarzyna 2019, W relacjach, sieciach, splotach asamblaży. Wyobraźnia antropologii społeczno-kulturowej wobec aktualnego, Atut, Wrocław,
Google Scholar

Nacher Anna 2021, Antropocen nad Missisipi – języki rzeki, Kultura Współczesna. Teoria. Interpretacje. Praktyka, t. 113, nr 1, s. 43–59.
Google Scholar

Neimanis Astrida 2024, Ciała wodne. Posthumanistyczna fenomenologia feministyczna, tłum. S. Królak, Pamoja Press.
Google Scholar

Olędzki Jacek 2015, Murzynowo. Znaki istanienia i tożsamości kulturalnej mieszkańców wioski nadwiślańskiej XVIII–XX wieku,Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Ortner Sherry B. 1972, Is Female to Male as Nature Is to Culture?, Feminist Studies, t. 1, z. 2, s. 5–31.
Google Scholar

Owczarska Małgorzata 2021,Myśleć przez morze. Sztrandowanie i inne metafory, w poszukiwaniu poznawczych alternatyw, Przegląd Kulturoznawczy, t. 2 nr 48, s. 245–267.
Google Scholar

Praczyk Małgorzata 2018, Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na „Ziemiach Odzyskanych”, Instytut Historii UAM, Poznań.
Google Scholar

Strang Veronica 2015, Water: Nature and Culture, Reaktion Books, London.
Google Scholar

Strang Veronica 2023a, Listening to the River: Representing Non‐human Needs and Interests in Debates about Water Governance and Management, River Research and Applications, s. 1–12.
Google Scholar

Strang Veronica 2023b, Water Beings: From Nature Worship to the Environmental Crisis, Reaktion Books, London.
Google Scholar

Strathern Marilyn (2018) 2023, Relations, [w:] The Open Encyclopedia of Anthropology, F. Stein (red.), Facsimile of the first edition in The Cambridge Encyclopedia of Anthropology. http://doi.org/10.29164/18
Google Scholar

Trapszyc Artur 2017, Rybacy nieszawscy. Studium z dziejów grupy zawodowo-regionalnej w XX wieku, Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prufferowej, Toruń.
Google Scholar

Wagner John i in. 2018, Introduction: River as Ethnographic Subject, Island Rivers: Fresh Water and Place in Oceania, s. 1–25.
Google Scholar