Abstrakt
Artykuł jest propozycją poszerzenia historycznej perspektywy badań poświęconych rzekom o antropologię, która inspirowana filozofią posthumanistyczną i humanistyką błękitną, na dobre wprowadziła do badań etnograficznych wodę i inne podmioty więcej-niż-ludzkie. Wypracowała także określone podejścia do relacyjnego badania rzek, określenia sposobu w jaki relacje społeczne i hydrologiczne są ze sobą powiązane i jak wzajemnie się konstytuują. Krytycznie podchodzę do antropocentrycznych koncepcji obecnych w historii zakladających dominację ludzi nad przyrodą i opisujące relacje z rzekami w kategoriach rywalizacji. Wskazuję, że w opracowaniach historycznych rzeka jest traktowana przez pryzmat pełnionych funkcji dla ludzi oraz użyteczności, jako forma transportu lub zasób. Wskazuję, że podejście interdyscyplinarne jest niezbędne przy badaniach związanych z przyrodą, inspirujące i poszerzające granice epistemologicznego poznania
Bibliografia
Bakke Monika 2010, Bio-transfiguracje: Sztuka i estetyka posthumanizmu,Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Barcz Anna 2017, Animal Narratives and Culture: Vulnerable Realism, Cambridge Scholars Publishing, Cambridge.
Barcz Anna 2018, Witajcie w Polocenie. Polskie konteksty walki z katastrofą na przykładzie literatury okołopowodziowej po roku 1945, Prace Kulturoznawcze, t. 22, nr 1–2, s. 129–142.
Barcz Anna 2022, Environmental Cultures in Soviet East Europe: Literature, History and Memory, London, Bloomsbury Academic.
Barcz Anna, Gromala Monika, Wacławik Paulina 2022, Wisła akwakrytyczna: Głębokie mapowanie źródeł literackich w perspektywie nowej historiografii powodzi (1934), Teksty Drugie, nr 4, s. 12–31.
Braidotti Rosi 2014, Po człowieku, tłum. J. Bednarek, A. Kowalczyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Chakrabarty Dipesh 2023, Humanistyka w czasach antropocenu, Universitas, Kraków.
Chwalba Andrzej 2023, Wisła: Biografia rzeki, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Cohn Bernard S. 1980, History and Anthropology: The State of Play, Comparative Studies in Society and History, t. 22, z. 2, s. 198–221.
Descola Philippe 2013, Beyond Nature and Culture, The University of Chicago Press, Chicago.
Domańska Ewa 2008, Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami, Kultura Współczesna, nr 3, s. 9–21.
Domańska Ewa 2013, Humanistyka ekologiczna, Teksty Drugie, nr 1–2, s. 13–32.
Domańska Ewa 2015, Historia w kontekście posthumanistyki, Historyka. Studia Metodologiczne, t. 45, s. 5–21.
Domańska Ewa 2016, Historia zwierząt, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, nr 3–4, s. 322–331.
Domańska Ewa, 2020, History, Anthropogenic Soil and Unbecoming Human, [w:] S. Dube, S. Seth, A. Skaria (red.), Dipesh Chakrabarty and the Global South Subaltern Studies, Postcolonial Perspectives, and the Anthropocene, Routledge, London, s. 201–214.
Domańska Ewa 2022, Zastanawiając się nad historią w czasach permanentnego kryzysu, Prace Kulturoznawcze, t. 26, z. 2, s. 135–148.
Gandhi Leela 2008, Teoria postkolonialna: Wprowadzenie krytyczne, tłum. J. Serwański, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Halemba Agnieszka i in. 2022, Wstęp. Antropologia więcej-niż-ludzka, Etnografia Polska, t. 66, z. 1-2, s. 5–10.
Haraway Donna 2003, Manifest cyborgów: Nauka, technologia i feminizm socjalistyczny lat osiemdziesiątych, Przegląd Filozoficzno-Literacki, nr 1,s. 49–87.
Hobsbawm Eric 2008, Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji, [w:] E. Hobsbawm, T. Ranger (red.), Tradycja wynaleziona, tłum. M Godyń, F. Godyń, Wydawnictwo UJ, Kraków, s. 9–23.
Jarosz Dariusz 2020, Obrazy okrucieństwa: Wstęp do badań nad traktowaniem bydła i trzody chlewnej w Polsce Ludowej na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w., Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, t. 80, s.369–384.
Jarosz Dariusz 2022, Zwierzęta jako przedmiot opresji w Polsce w latach 1945–1970: W poszukiwaniu głównych pól badawczych, Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały, nr 19, s. 33–56.
Kępski Michał 2022, Dziedzictwo rzeki. (Rozpoznanie wstępne), Teksty Drugie, nr 4, s. 52–69.
Kleinberg Ethan, Scott Joan W., Wilder Gary 2019, Tezy o teorii i historii, Historyka. Studia Metodologiczne, t. 49, s. 289–299.
Kopytoff Igor 2003, Kulturowa biografia rzeczy. Utowarowienie jako proces, [w:] E. Nowicka-Rusek,M. Kępny (red.), Badanie kultury: elementy teorii antropologicznej, tłum. E. Klekot, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 249–274.
Krause Franz 2023, Thinking Like a River: An Anthropology of Water and its Uses along the Kemi River, Northern Finland, Transcript Verlag, Bielefeld.
Krause Franz, Strang Veronica 2016, Thinking Relationships Through Water, Society& Natural Resources, t. 29, z. 6, s. 633–638.
Latour Bruno 2009, Polityka natury: Nauki wkraczają do demokracji, tłum. A. Czarnecka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Linton Jamie 2010. What Is Water?: The History of a Modern Abstraction,University of British Columbia Press, Vancouver.
Łotysz Sławomir 2022, Pińskie błota: Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku,Universitas, Kraków.
Macnaghten Phil, Urry John 2005, Alternatywne przyrody: Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Majbroda Katarzyna 2019, W relacjach, sieciach, splotach asamblaży. Wyobraźnia antropologii społeczno-kulturowej wobec aktualnego, Atut, Wrocław,
Nacher Anna 2021, Antropocen nad Missisipi – języki rzeki, Kultura Współczesna. Teoria. Interpretacje. Praktyka, t. 113, nr 1, s. 43–59.
Neimanis Astrida 2024, Ciała wodne. Posthumanistyczna fenomenologia feministyczna, tłum. S. Królak, Pamoja Press.
Olędzki Jacek 2015, Murzynowo. Znaki istanienia i tożsamości kulturalnej mieszkańców wioski nadwiślańskiej XVIII–XX wieku,Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Ortner Sherry B. 1972, Is Female to Male as Nature Is to Culture?, Feminist Studies, t. 1, z. 2, s. 5–31.
Owczarska Małgorzata 2021,Myśleć przez morze. Sztrandowanie i inne metafory, w poszukiwaniu poznawczych alternatyw, Przegląd Kulturoznawczy, t. 2 nr 48, s. 245–267.
Praczyk Małgorzata 2018, Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na „Ziemiach Odzyskanych”, Instytut Historii UAM, Poznań.
Strang Veronica 2015, Water: Nature and Culture, Reaktion Books, London.
Strang Veronica 2023a, Listening to the River: Representing Non‐human Needs and Interests in Debates about Water Governance and Management, River Research and Applications, s. 1–12.
Strang Veronica 2023b, Water Beings: From Nature Worship to the Environmental Crisis, Reaktion Books, London.
Strathern Marilyn (2018) 2023, Relations, [w:] The Open Encyclopedia of Anthropology, F. Stein (red.), Facsimile of the first edition in The Cambridge Encyclopedia of Anthropology. http://doi.org/10.29164/18
Trapszyc Artur 2017, Rybacy nieszawscy. Studium z dziejów grupy zawodowo-regionalnej w XX wieku, Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prufferowej, Toruń.
Wagner John i in. 2018, Introduction: River as Ethnographic Subject, Island Rivers: Fresh Water and Place in Oceania, s. 1–25.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2024 Etnografia Polska