Antropologiczne klucze do przeszłości — poznanie, opis, metoda

Abstrakt

Zastosowana w tytule tekstu metafora klucza, to nie tyle figura retoryczna, co raczej credo wielu praktykujących antropologów, które w niniejszym artykule Autorka stara się wyjaśnić i uzasadnić. Odwołuje się w tym celu do własnych badań, dotyczących przeszłości oraz jej doświadczania przez rozmówców. Na przytoczonych przykładach uzasadnia, że zasadnicze jest jednak dla niej zrozumienie teraźniejszych zjawisk, motywów ludzkich działań oraz wyjaśnienie ich genezy. Poznanie historii i znaczących wydarzeń z życia rozmówców staje się sposobem (narzędziem) zrozumienia obecnego stanu rzeczywistości. Omawiając pokrótce badania dotyczące przeszłości, Autorka wykazuje, że ich wspólną cechą jest „humanistyczny wymiar doświadczania przeszłości”, w znaczeniu radzenia sobie z trudnymi przeżyciami – stygmatyzującymi, odciskającymi piętno na życiu jednostek i społeczeństw, prowadzącymi do kryzysów egzystencjalnych oraz fundamentalnych zwrotów w funkcjonowaniu ludzi. Przykładem są masowe deportacje, migracje, katastrofy humanitarne, wojny i konflikty polityczne, których ofiary badam. Poznanie przeszłości, a zwłaszcza tych jej aspektów, które bezpośrednio wiążą się z kolejami życia ludzkiego, stwarza możliwość uchwycenia szerszego kontekstu i tła wielu istotnych wydarzeń. Pomaga również w zrozumieniu motywów współcześnie obserwowanych zachowań jednostkowych i grupowych oraz dostrzeżeniu związków przyczynowych między nimi. Tym, co odróżnia, zdaniem Autorki, studia etnologiczne nad przeszłością od ujęć innych dyscyplin, jest treść, rodzaj oraz sposób stawiania pytań. Kluczowe staje się „po co?” – do czego wiedza o przeszłych zdarzeniach i faktach jest potrzebna; jak może pomóc w poznaniu i zrozumieniu kontekstu funkcjonowania jednostek, zbiorowości i artefaktów kulturowych (materialnych, społecznych, religijnych) kiedyś i dziś. Studia nad przeszłością prowadzone przez etnografów to przede wszystkim dociekania na temat konsekwencji społeczno-kulturowych rezonujących w ludzkim doświadczeniu na różnych poziomach funkcjonowania jednostkowego i zbiorowego: osobistym, rodzinnym, religijnym, zawodowym, publicznym, lokalnym itp. Antropologiczne klucze do poznawania przeszłości pewnie nie otworzą wszystkich drzwi. Dobrze jednak, jeśli uchylą choć niektóre z nich.