Badania botaniczne nad przeszłością — źródła roślinne

Autor

Słowa kluczowe:

szczątki roślinne, stan zachowania, tafonomia

Abstrakt

Źródła botaniczne to różnego rodzaju szczątki roślinne zachowane na stanowiskach archeologicznych. Tradycyjnie dzielone są na dwie grupy: szczątki makroskopowe i mikroskopowe. Do pierwszej z nich zaliczane są okazy widoczne „gołym okiem” lub pod niewielkimi powiększeniami, takie jak owoce, nasiona oraz części wegetatywne. Do drugiej zaliczamy okazy widoczne dopiero przy użyciu specjalistycznej aparatury, takie jak np. sporomorfy, ziarna skrobi, okrzemki oraz fitolity. Są to pozostałości różnych gatunków i różnych części roślin, które uległy konserwacji i przetrwały w osadzie do naszych czasów. Ich stan zachowania zależy od wielu czynników, w tym od budowy organów roślinnych i ich odporności na działania destrukcyjne oraz od czynników depozycyjnych i podepozycyjnych działających w złożu. Na skład depozytów zachowanych w obiektach i warstwach archeologicznych wpływ ma również człowiek i jego dawne relacje z roślinami. Wybitnie antropogeniczny charakter zespołu szczątków i kontekst znalezisk są jednymi z najistotniejszych czynników decydujących o możliwościach interpretacji źródeł.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Asouti Eleni, Austin Phil. 2005. Reconstructing Woodland Vegetation and its Exploitation by Past Societies, Base on the Analysis and Interpretation of Archaeological Wood Charcoal Macro-Remains, „Environmental Archaeology”, t. 10, s. 1-18

Badal Ernestina. 1992. L’anthracologie préhistorique: à propos de certains problèmes méthodologiques, „Bulletin de la Société botanique de France, Actualités Botaniques”, t. 139, nr 2/3/4, s. 167-189

Badura Monika. 2011. Rośliny użytkowe w historycznym Gdańsku – studium archeobotaniczne, Gdańsk

Bieniek Aldona. 2002. Archaeobotanical analysis of some early Neolithic settlements in the Kujawy region, central Poland, with potential plant gathering activities emphasised, „Vegetation History and Archaeobotany”, t. 11, nr 1-2, s. 33-40

Bieniek Aldona. 2007. Neolithic plant husbandry in the Kujawy region of central Poland, [w:] The Origins and Spread of Domestic Plants in Southwest Asia and Europe. Walnut Creek, red. S. Colledge, J. Conolly, California, s. 327-342

Burchard Barbara, Lityńska-Zając Maria. 2002. Plant remains from the Funnel Beaker Culture site at Niedźwiedź, Słomniki commune, Małopolska province, „Acta Palaeobotanica”, t. 41, nr 2, s. 171-176

Cappers René T.J., Bekker Renée. M., Jans Judith E.A. 2006. Digital Seed Atlas of the Netherlands, Groningen Archaeological Studies, Groningen

Cappers René T.J., Neef Reinder, Bekker Renée M. 2009. Digital Atlas of Economic Plants, cz. 1, 2a, 2b, Groningen Archaeological Studies, Groningen

Dembińska Maria. 1971. O metodach badań paleobotanicznych, „Archeologia Polski”, t. 10, s. 45-60

Dimbleby Geoffrey W. 1967. Plants and Archaeology, London

Dyakowska Jadwiga. 1959. Podręcznik palynologii. Metody i problemy, Warszawa

Dybova-Jachowicz Sonia, Sadowska Anna. 2003. Palinologia, Kraków

Dzięczkowski Andrzej. 1998. Ekspertyza materiałów organicznych pochodzenia roślinnego, [w:] Archeologiczne Badania Ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego. Ziemia Lubuska I, red. R. Mazurowski, Poznań, s. 189-190

Esau Katherine. 1973. Anatomia roślin, Warszawa

Florjan Sławomir, Worobiec Grzegorz. 2016. Skamieniałości roślinne. Zarys tafonomii roślin, Kraków

Fuller Dorian Q. 2002. Fifty Years of Archaeobotanical Studies in India: Laying a Solid Foundation, [w:] Indian Archaeology in Retrospect (Volume III): archaeology and interactive disciplines, red. S. Settar, R. Korisettar, New Delhi, s. 248-364

Gluza Irena. 1994. Wstępne wyniki badań odcisków roślinnych ze stanowisk kultury ceramiki wstęgowej rytej w Gniechowicach i Starym Zamku, woj. wrocławskie, [w:] Warsztaty Archeobotaniczne. Igołomia 1990-1991-1992-1993, red. K. Wasylikowa, Polish Botanical Studies, Guidebook Series, nr 11, Kraków, s. 55-69

Greig James. 1989. Handbooks for Archaeologists 4. Archaeobotany, Strasbourg

Greig James. 1994. Pollen analyses of latrine fills from archaeological sites in Britain; results and future potential, [w:] Aspects of archaeological palynology: methodology and applications, red. O.K. Davis, Dallas, s. 101-114

Grosser Dietger. 2003. Die Hölzer Mitteleuropas: Ein mikrophotographischer Lehratlas, Remagen

Hastorf Christine A. 1999. Recent Research in Paleoethnobotany, „Journal of Archaeological Research”, t. 7, nr 1, s. 55-103

Hather Jon G. 1991. The identification of charred archaeological remains of vegetative parenchymatous tissue, „Journal of Archaeological Sciences”, t. 18, s. 661-675

Hather Jon G. 1993. An archaeobotanical guide to root and tuber identification. 1: Europe and south Asia, Oxbow Monograph 28, Oxford

Hather Jon G. 2000. Archaeological parenchyma, London

Hejnowicz Zygmund. 2002. Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. Organy wegetatywne, Warszawa

Hillman Gordon, Madeyska E., Hather Jon G., 1989. Wild plant foods and diet at Late Paleolithic Wadi Kubbaniya: the evidence from charred remains, [w:] The prehistory of Wadi Kubbaniya, 2, red. F. Wendorf, R. Schild, A.E. Close, Dallas, s. 162-242

Hryniewiecki Bolesław. 1952. Owoce i nasiona, Warszawa

Jacomet Stefanie, Kreuz Angela. 1999. Archäobotanik. Aufgaben, Methoden und Ergebnisse Vegetations- und agrargeschichtlicher Forschung, Stuttgart

Klichowska Melania. 1972. Rośliny naczyniowe w znaleziskach kulturowych Polski północno-zachodniej, „Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Matematyczno- Przyrodniczy, Prace Komisji Biologicznej”, t. 35, nr 6, s. 1-73

Klichowska Melania. 1984. Struktury uprawne w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza na ziemiach polskich w świetle badań archeobotanicznych, „Archeologia Polski”, t. 29, nr 1, s. 69-108

Kornaś Jan. 1972a. Zespoły synantropijne, [w:] Szata roślinna Polski, t. 1, red. W. Szafer, K. Zarzycki, Warszawa, s. 442-465

Kornaś Jan. 1972b. Rozmieszczenie i ekologia rozsiewania się chwastów w zespołach polnych w Gorcach, „Acta Agrobotanica”, t. 25, nr 1, s. 5-66

Koszałka Joanna. 2008. Between stronghold and village. Studies on plant economy of the Early Medieval Poznań, [w:] Das wirtschaftliche Hinterland der frühmittelalterlichen Zentren, red. L. Polaček, Brno, s. 127-137

Koszałka Joanna. B.r. Badania archeobotaniczne na grodziskach wczesnośredniowiecznych – przykład Poznania, (w druku)

Kruk Janusz, Lityńska-Zając Maria, Milisauskas Sarunas. 2016. Gospodarka roślinna w neolicie. Studium przypadku, Kraków

Kubiak-Martens Lucy. 2005. Rozpoznawanie organów spichrzowych roślin jako źródła pożywienia, [w:] M. Lityńska-Zając, K. Wasylikowa, Przewodnik do badań archeobotanicznych, Vademecum Geobotanicum, Poznań, s. 301-320

Kulpa Władysław. 1974. Nasionoznawstwo chwastów, Warszawa

Latałowa Małgorzata. 1999. Palaeoecological reconstruction of environmental conditions and economy in early medieval Wolin, „Acta Palaeobotanica”, t. 39, 183-271

Latałowa Małgorzata. 1999a. Pyłek i szczątki makroskopowe roślin w warstwach kulturowych wczesnośredniowiecznego portu w Wolinie, [w:] Rośliny w dawnej gospodarce człowieka, red. K. Wasylikowa, Polish Botanical Studies. Guidebook Series, nr 23, Kraków, s. 245-261

Latałowa Małgorzata.2003. Badania palinologiczne na stanowiskach archeologicznych, [w:] Palinogia, red. S. Dybova-Jachowicz, A. Sadowska, Kraków, s. 308-312

Latałowa Małgorzata. 2014. Zmiany środowiska przyrodniczego i użytkowanie roślin we wczesnośredniowiecznym Wolinie, [w:] Wolin wczesnośredniowieczny, cz. 2, red. B. Stanisławski, B. Filipowiak, Origines Polonorum, t. 7, Warszawa, s. 49-64

Lityńska Maria. 1994. Remains of plants, [w:] B. Ginter, J.K. Kozłowski, Predynastic settlement near Armant, „Studien zur Archäologie und Geschichte Altägyptens”, t. 6, 103-108, tab. 43-50, s. 172-177, tabl. 54-60

Lityńska-Zając Maria. 1995. Charakterystyka niektórych aspektów upraw na podstawie analizy szczątków roślinnych ze stanowiska 12 w Parchatce gm. Kazimierz Dolny, woj. lubelskie, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 47, s. 255-263

Lityńska-Zając Maria.2005. Chwasty w uprawach roślinnych w pradziejach i wczesnym średniowieczu, Kraków

Lityńska-Zając Maria. 2008. Usable wild plants in the archaeological record from Poland: selected examples, [w:] Man – Millenia – Environment. Studies in honour of Romuald Schild, red. Z. Sulgostowska, J. Tomaszewski, Warszawa, s. 107-112

Lityńska-Zając Maria. 2014. Węgle drzewne z palenisk z okresu rzymskiego ze stanowiska 5 w Palikówce, gm. Krasne, woj. podkarpackie, [w:] W. Paradyło, D. Bobak, W. Pasterkiewicz, M. Połtowicz-Bobak, Wielokulturowe stanowisko nr 5 w Palikówce, Via Archaeologica Ressoviensia, t. 6, Rzeszów, s. 323-324

Lityńska-Zając Maria. A man and a plant. Archaeobotany, [w:] Environmnetal Archaeology: Current Theoretical and Methodological Approaches. Interdisciplinary Contributions to Archaeology, red. E. Piskin, A. Marciniak, M. Bartkowiak, (w druku)

Lityńska-Zając Maria, Makowicz-Poliszot Danuta, Tyniec Anna, Szmoniewski Bartłomiej Sz., Wołoszyn Marcin. 2010. Materiały archeobotaniczne i archeozoologiczne z badań na stanowisku 1 w latach 1956-1963, [w:] Stradów. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy, t. 2, red. A. Buko, Polskie Badania Archeologiczne, t. 37, Kraków

Lityńska-Zając Maria, Nalepka Dorota. 2012. Człowiek a świat roślin, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska, Poznań, s. 1026-1035

Lityńska-Zając Maria,Wasylikowa Krystyna. 2005. Przewodnik do badań archeobotanicznych, Vademecum Geobotanicum, Poznań

Makohonienko Mirosław, Nalepka Dorota. 2007. Palinologia w badaniach stanowisk archeologicznych w Polsce, [w:] Badania interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce. Środowisko-Człowiek-Cywilizacja, red. M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska, t. 1, Poznań, s. 189-209

Marciniak Arkadiusz, Kowalewska-Marszałek Hanna. 2012. Tafonomia i archeotanatologia, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska, Poznań, s. 500-511

Mariotti Lippi Marta. 2012. Ancient floras, vegetational reconstruction and man-plant relationships: case studies from archaeological sites, „Bocconea”, t. 24, s. 105-113

Meunier Jean Dominique, Colin Fabrice. 2001. Phytoliths: Application in Earth Sciences and Human History, Lisse

Minta-Tworzowska Danuta. 2002. Źródło/Ślad/Artefakt/Recz/Przedmiot, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska, Poznań, s. 137-161

Mirek Zbigniew, Piękoś-Mirek Halina, Zając Adam, Zając Maria. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist, Biodiversity of Poland, t. 1, b.m.

Młodzianowska Danuta. 1963. Nasionoznawstwo, Warszawa

Moskal-del Hoyo Magdalena. 2013. Mid-Holocene forests from Eastern Hungary: new anthracological data, „Review of Palaeobotany and Palynology”, nr 193, s. 70-81

Moskal-del Hoyo Magdalena, Rauba-Bukowska Anna, Lityńska-Zając Maria, Mueller-Bieniek Aldona, Czekaj-Zastawny Agnieszka. 2016. Plant materials used as temper in the oldest Neolithic pottery from south-eastern Poland, „Vegetation History and Archaeobotany”, t. 26, nr 3, s. 329-344

Mueller-Bieniek Aldona. 2012. Rośliny w życiu codziennym mieszkańców średniowiecznego Krakowa, Kraków

Neef Reinder, Cappers René T.J., Bekker Renée M. 2011. Digital Atlas of Economic Plants in Archaeology, Groningen Archaeological Studies 17, Groningen

Neumann Katharina, Schoch Werner, Détienne Pierre, Schweingruber Fritz Hans. 2001. Woods of the Sahara and the Sahel, Bern

Oeggl Klaus. 2000. The diet of Iceman, [w:] The Iceman and his natural environment. Palaeobotanical results, red. S. Bortenschlager, K. Oeggl, Wien, s. 89-115

Okuniewska-Nowaczyk Iwona. B.r. Badania palinologiczne w rekonstrukcji przeszłości, (w druku)

Pearsall Deborah M. 2015. Paleoethnobotany. A Handbook of Procedures. (Third Edition), Walnut Creek, CA

Piperno Dolores R. 1988. Phytolith analysis. An archaeological and geological perspective, San Diego

Piperno Dolores R. 2006. Phytoliths: a comprehensive guide for archaeologists and paleoecologists, Oxford

Polcyn Marek, Polcyn Ilona, Wasylikowa Krystyna. 2005. Zastosowanie analizy fitolitów w archeobotanice, [w:] M. Lityńska-Zając Maria, K. Wasylikowa, Przewodnik do badań archeobotanicznych, Vademecum Geobotanicum, Poznań, s. 301-320

Raup David M., Stanley Steven M. 1984. Podstawy paleontologii, Warszawa

Renfrew Jane M. 1973. Palaeoethnobotany: The prehistoric food plants of the Near East and Europe, London

Renfrew C., Bahn P. 2002. Archeologia. Teorie, metody, praktyka, Warszawa

Schlumbaum Angela, Tensen Marrie, Jaenicke-Després Viviane. 2008. Ancient plant DNA in archaeobotany, „Vegetation History and Archaeobotany”, t. 17, nr 2, s. 233-244

Schweingruber Fritz Hans. 1978. Makroskopische Holzanatomie, Birmensdorf

Schweingruber Fritz Hans. 1990. Anatomie europäischer Hölzer. Ein Atlas zur Bestimmung Europäischer Baum-, Strauch, und Zwergstrauch Hölzer, Bern-Stuttgart

Skrzyński Grzegorz. 2018. Człowiek-środowisko w świetle interpretacji paleoekologicznych danych archeobotanicznych z wybranych stanowisk archeologicznych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 66, nr 2, s. 199-205

Strzałka K. 2000. Skrobia, [w:] Encyklopedia Biologiczna, t. X, Kraków

Szczepanek Kazimierz. 2003. Wytwarzanie i rozprzestrzenianie spor i ziarn pyłku, [w:] Palinologia, red. S. Dybova-Jachowicz, A. Sadowska, Kraków, s. 16-28

Tomanek Jakub. 1987. Botanika leśna, Warszawa

Tomczyńska Zofia, Wasylikowa Krystyna. 1999. Rośliny znalezione w 16-wiecznej latrynie w Krakowie, [w:] Rośliny w dawnej gospodarce człowieka, red. K. Wasylikowa, Polish Botanical Studies, Guidebook Series, nr 23, Kraków, s. 279-316

Tropical archaeobotany. 1994. Tropical archaeobotany, red. J.G. Hather, London

Tymrakiewicz Włodzimierz. 1962. Atlas chwastów, Warszawa

Twiss Page C. 1992. Predicted world distribution of C3 and C4 grass phytoliths, [w:] Phytolith Systematics Emerging Issues, red. G. Rapp, Jr. S.C. Mulholland, Advances in Archaeological and Museum Sciences, t. 1, New York, s. 113-128

Vittoz Pascal, Engler Robin. 2007. Seed dispersal distances: a typology based on dispersal modes and plant traits, „Botanica Helvetica”, t. 117, nr 2, s. 109-124

Wasylikowa Krystyna. 1972. W sprawie ilościowego przedstawiania wyników w paleoetnobotanice, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 20, nr 4, s. 693-696

Wasylikowa Krystyna. 1978. Plant remains from Early and Late Medieval time found on the Wawel Hill in Cracow, „Acta Palaeobotanica”, t. 19, s. 115-200

Wasylikowa Krystyna. 1997. Flora of the 8000 years old archaeological site E-75-6 at Nabta Playa, Western Desert, southern Egypt, „Acta Palaeobotanica”, t. 37, nr 2, s. 99-205

Wasylikowa Krystyna. 1981. The role of fossil weeds for the study of former agriculture, „Zeitschrift für Archäologie”, t. 15, s. 11-23

Wasylikowa Krystyna. 1983. Antropogeniczne zmiany roślinności w holocenie, [w:] Człowiek i środowisko w pradziejach, J.K. Kozłowski, S. Kozłowski, Warszawa, s. 53-71

Wasylikowa Krystyna. 2005. Analiza pyłkowa w badaniach archeobotanicznych, [w:] M. Lityńska-Zając, K. Wasylikowa, Przewodnik do badań archeobotanicznych, Vademecum Geobotanicum, Poznań, s. 346-371

Wasylikowa Krystyna, Lityńska-Zając Maria, Mamakowa Kazimiera. 2005. Paleobotanika czwartorzędu w Polsce w czasie ostatnich 25 lat: główne kierunki badań i osiągnięcia, „Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu PAU”, t. 3, s. 33-39

Wasylikowa Krystyna, Wacnik Agnieszka, Mueller-Bieniek Aldona. 2009. Badania archeobotaniczne w nawarstwieniach historycznych z terenu Krakowa: metodyka-stan badań-perspektywy, „Geologia”, t. 35, nr 1, s. 89-101

Pobrania

Opublikowane

2018-01-01

Jak cytować

Lityńska-Zając, M. (2018). Badania botaniczne nad przeszłością — źródła roślinne. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 66(2), 189–198. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/1007

Numer

Dział

Studia i materiały