Biopaliwa w Drugiej Rzeczypospolitej — mały krok do zrównoważonego rozwoju

Autor

  • Mariusz W. Majewski Instytut Historii i Archiwistyki, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, ul. Podchorążych 2, 30-064 Kraków https://orcid.org/0000-0002-9599-4006

Słowa kluczowe:

Druga Rzeczpospolita, wydobycie węglowodorów, benzole, spirytus odwodniony, mieszanki paliwowe, paliwa wojskowe

Abstrakt

Wraz z zakończeniem walk o granicę wschodnią Rzeczypospolitej przystąpiono do odbudowy przemysłu naftowego. Sprzyjał temu napływ kapitałów francuskich, angielskich amerykańskich i szwedzkich. Jednak obcy akcjonariat firm zainteresowany był przede wszystkim osiągnięciem jak największych korzyści materialnych, pozyskiwanych zarówno z kopalnictwa naftowego jak i przetwórstwa. Rodzimy przemysł wobec zaniedbań z czasu wojny wymagał głównie kapitałochłonnych inwestycji. Nadmiernie eksploatowane złoża dawały coraz bardziej skromne wyniki w wydobyciu, jednak wobec stosunkowo niewielkiego zapotrzebowania społeczeństwa na artykuły ropopochodne, część masy towarowej mogła zostać skierowana na eksport. Znaczny udział w handlu zagranicznym, należał początkowo do ropy naftowej, a następnie do już przetworzonych surowców. Trudna sytuacja finansowa przemysłu naftowego w trakcie Wielkiego Kryzysu (1930-1935), spowodowana została zamknięciem niektórych rynków zbytu węglowodorów, spadkiem wydobycia, a także polityką fiskalną państwa, która spowodowała obłożenie paliwa wysokimi podatkami. Dopiero zmiany w polityce inwestycyjnej państwa u schyłku omawianego okresu doprowadziły do istotnych zmian. Niezależnie od przetwórstwa ropy naftowej, głównie na terenie Górnego Śląska wytwarzano w koksowniach węglowodory aromatyczne. Największym producentem benzolu był Związek Koksowni sp. z o.o, który powstał na bazie wcześniej istniejących Rütgerswerke AG w Hajdukach Wielkich. Podstawowym profilem produkcji tych zakładów był koks. Dodatkowo jednak odzyskiwano szereg cennych artykułów chemicznych, w tym benzol. Po niewielu zabiegach adaptacyjnych stanowić mógł źródło napędu zarówno dla pojazdów z silnikami nisko – jak i wysokoprężnymi. Znaczne wydatki inwestycyjne w późnych latach trzydziestych, przeprowadzone zarówno w zakładach w Hajdukach Wielkich jak i nowo budowanych w Chmielowie, umożliwiały zaspokojenie znacznych potrzeb kompleksu militarno-przemysłowego.
Równie skomplikowane uwarunkowania ekonomiczne, jakie wystąpiły w przemyśle naftowym, towarzyszyły po odzyskaniu niepodległości branży spirytusowej. Spadek konsumpcji artykułów monopolowych z jednej strony, a także niskie zapotrzebowanie przemysłu chemicznego, powodowały pojawienie się znacznego nawisu podażowego. Nikłe możliwości eksportu spirytusu, jak i przetwórstwa, spowodowały uruchomienie produkcji spirytusu odwodnionego. Brak zainteresowania ze strony firm naftowych wykorzystaniem tego surowca do mieszanek paliwowych spowodował, że dopiero w końcu lat dwudziestych uruchomiono produkcję niewielkich ilości paliw mieszankowych. Prekursorami produkcji nowoczesnych środków napędowych były Państwowa Fabryka Olejów Mineralnych „Polmin”, SA „Drago”, „Polska Monopolina” sp. z o.o. Pozostałe firmy naftowe z oporami wdrażały produkcję i sprzedaż mieszanek paliwowych. Sytuacja uległa zmianom dopiero w trakcie kryzysu gospodarczego po zawarciu umowy pomiędzy Państwowym Monopolem Spirytusowym oraz Towarzystwem Handlu Przemysłu Naftowego. Producenci paliw zobowiązani zostali do zakupnu takiej ilości spirytusu odwodnionego, która odpowiadała 9%, a następnie 15% sprzedaży paliwa w roku ubiegłym. Wraz z tym porozumieniem pojawiły się w sprzedaży detalicznej nowe rodzaje paliw dwuskładnikowe (benzynowo-spirytusowe) oraz trójskładnikowe (benzynowo-spirytusowo-benzolowe). Opracowanie składu mieszanek paliwowych, olejów oraz dodatków było dziełem pracowników naukowych zatrudnionych nie tylko w Chemicznym Instytucie Badawczym, ale także Politechnikach Warszawskiej i Lwowskiej oraz Akademii Górniczej. Wraz ze zmianami w polityce motoryzacyjnej rządu spowodowały wzrost zainteresowania społeczeństwa zakupem pojazdów mechanicznych, zwłaszcza że wydatki te można było odliczyć od podatku dochodowego. Przeobrażenia te automatycznie przełożyły się na wzrost konsumpcji paliw. Wraz z nimi zmniejszeniu uległo wydobycie ropy naftowej i dalszy przyrost liczby pojazdów mechanicznych do 84 tys. spowodowałby zaspokojenie potrzeb motoryzacyjnych tylko w oparciu o mieszanki paliwowe. Kolejny wzrost liczby samochodów skutkowałby zainicjowaniem importu produktów ropopochodnych. Dalsze przewidywania rozwoju kompleksu paliwowego dotyczyły wprowadzenia do sprzedaży detalicznej w 1940 r. standaryzowanych mieszanek paliwowych trójskładnikowych (benzynowo-spirytusowo-benzolowych), charakteryzujących się liczbą oktanową 75 oraz 80. W tym samym okresie trwały zaawansowane prace nad wprowadzeniem paliw alternatywnych w oparciu o butan – propan, alkohol metylowy, gaz drzewny i eterynę. Inicjatorem wielu rozwiązań technologicznych, a także mecenasem badań naukowych w zakresie nowych rodzajów benzyn, oleju gazowego, mieszanek oraz alternatywnych paliw zarówno dla pojazdów mechanicznych jak i samolotów były władze Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Bielski-Saryusz Zygmunt. 1938. Rozwój technik kopalnictwa naftowego za czasow polskich. „Życie Techniczne”, z. 10, nr 8, s. 334–338

Bilans zamknięcia. 1938. Bilans zamknięcia oraz rachunek zysków i strat Drago SA za 1937 r., „Monitor Polski”, nr 87, s. 5

Bóbr Wacław. 1938. Zastępcze paliwa napędowe na świecie i w Polsce, „Przemysł Naftowy”, z. 12, s. 312–317

Davies Norman. 1970. Brytyjski kapitalizm a nafta galicyjska w latach 1917–1920, „Studia Historyczne”, nr 2, s. 283–284

Domański Władysław. 1932. Sytuacja w przemyśle naftowym. „Autobus”, nr 7–8, s. 11

Dziennik Rozkazów MSWojsk. 1936, nr 6, poz. 75

de Friedberg Henryk Salomon. 1938. Dwudziestolecie polskiego przemysłu naftowego, „Polska Gospodarcza”, z. 46, s. 1625

Glüksman Henryk. 1935. Spirytus napędowy jako czynnik rozwoju motoryzacji kraju. „Przemysł Polski”, nr 5, s. 8–9

Gołębiowski Jerzy. 1987. Początki eksploatacji gazu ziemnego w Polsce (1912–1939), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, Prace Historyczne”, t. XII, s. 301–313

Gołębiowski Jerzy. 2000. Dzieje industrializacji w rejonie bezpieczeństwa 1922–1939, Kraków

Grata Paweł. 2011. Spirytusowe mieszanki napędowe czyli „biopaliwa” w II Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LIX, nr 2, s. 195–211

Grata Paweł. 2014. Przemysł rektyfikacyjny w Polsce w okresie istnienia Państwowego Monopolu Spirytusowego (1924–1939), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXII, nr 1, s. 58–60

Kowalczyk Leon. 1938. Produkcja spirytusu odwodnionego, „Przegląd Mechaniczny”, t. IV, nr 10, s. 280–283

Kozicki Jerzy. 1938. Obecna sytuacja gospodarcza przemysłu. Referat zgłoszony na X Zjazd Naftowy we Lwowie, „Przemysł Naftowy”, z. 10, s. 247–249

Litwiński Leon. 1960. Nafta małopolska i jej kulisy, „Kultura” (Paryż), nr 11, s. 116–121

Majewski Mariusz W. 2009. Poszukiwania złóż ropy naftowej i gazu w Polsce (1919–1939), Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Studia Historica VIII, s. 129–153

Majewski Mariusz W. 2016. Rozwój motoryzacji w Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków

Missala B. 1926. Spirytus zamiast benzyny, „Technika Gorzelnicza”, nr 2, s. 2–5.O mieszankach. 1939. O mieszankach spirytusowo–gazolowych jako paliwie zastępczym, „Przegląd Mechaniczny”, t. IV, nr 3, s. 157–158

Protokół I-go posiedzenia. 1939. Protokół I-go posiedzenia Komisji Mieszanek Napędowych PKN z dn. 25 listopada 1938, „Wiadomości PKN”, nr 1–2, s. 13–14

Przemysł chemiczny. 1939. Przemysł chemiczny, „Przegląd Dostawców Rządowych, Wojskowych i Samorządowych”, nr 3, s. 26

Schaetzel Stanisław. 1930. Polski kartel naftowy, „Przemysł Naftowy”, nr 5, s. 108

Schaetzel Stanisław. 1936. Zagadnienia paliwa płynnego, „Technik Polski”, nr 4, s. 92–97

Sprawozdanie PIG. 1937. Sprawozdanie Państwowego Instytutu Geologicznego 1937 r., t. IX, z. 1, s. XXIX

Sprawozdanie Unii. 1938. Sprawozdanie Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego za 1937 rok, Katowice

Sprawozdanie z posiedzenia Kuratorium. 1934. Sprawozdanie z posiedzenia Kuratorium Chemicznego Instytutu Badawczego, „Przemysł Chemiczny”, nr 6–7, s. 1–2

Sprawozdanie z XVIII posiedzenia. 1938. Sprawozdanie z XVIII posiedzenia Kuratorium Chemicznego Instytutu Badawczego, „Przemysł Chemiczny”, z. 9–10, s. 193–200

Tuszyński Jan. 1936. Niektóre zagadnienia dotyczące paliw i smarów dla nowoczesnych silników lotniczych, „Techniczne Nowości Lotnicze”, nr 6, s. 124–129

Włodarczyk Grzegorz. 2013. Smok — historia (spółek) Mieczysława Zagajewskiego, „Rocznik Historii Papierów Wartościowych”, s. 63–74

Wojcieszak Paweł. 1926. Fabrykacja przemysłowa alkoholu absolutnego, „Technika Gorzelnicza”, nr 4, s. 12–15

Wygard Ignacy. 1936. Zagadnienia poszukiwawcze w polskim przemyśle naftowym, „Technik Polski”, nr 9, s. 184–185

Zagadnienia paliwa. 1929. Zagadnienia paliwa spirytusowego w Polsce, red. W. Dominik i in., Warszawa

Zastosowanie spirytusu. 1932. Zastosowanie spirytusu do napędu samochodów w Niemczech, „Nowiny Techniczne”, nr 1–2, s. 3–4

Pobrania

Opublikowane

2018-01-01

Jak cytować

Majewski, M. W. (2018). Biopaliwa w Drugiej Rzeczypospolitej — mały krok do zrównoważonego rozwoju. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 66(4), 503–523. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/1031

Numer

Dział

Studia i materiały