Dwie mapy granicy podlasko-grodzieńskiej z 1706 roku
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.4.005Słowa kluczowe:
kartografia wojskowa, Biebrza, Tykocin, Grodno, Joseph-Gaspard Lambert de Guerin, toponimy podlaskie, mila polska, Wielka Wojna Północna, obozy wojskoweAbstrakt
W niniejszym artykule zaprezentowano dwie mapy przechowywane w Bibliotece Akademii Nauk w Petersburgu, które przedstawiają obszar kotliny biebrzańskiej i pogranicza podla-sko-grodzieńskiego. Zatytułowane są one: Carte d’une partie de la Lithuanie et de la Pologne oraz Environs de Grodno et Ticochin. Oba są dziełem jednego autora. Był nim generał-inżynier służący w armii Piotra I — Joseph-Gaspar Lambert de Guerin (ros. Жозеф Гаспар Ламбер де Герен). Obie pochodzą z roku 1706. W artykule obliczono skalę i wyliczono przybliżoną jednostkę miary użytą przez kartografa — długość mili. Wskazano również przyczyny błędnych obliczeń przyjętych przez archiwistów rosyjskich. Ustalono 79 użytych na mapie toponimów oraz zaproponowano identyfikację odnotowanych nazw jezior i rzek.
Pobrania
Bibliografia
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], ZGSA [Zbiór geograficzny Stanisława Augusta], sygn. AK 98, 129.
BAN [Biblioteka Akadèmii Nauk, Sankt-Peterburg], SRK [Sobrane Rukopisnyh Kart], Osn. Op. [Osn. Op.] 286, 288KA [Krigsarkivet], SK [Sveriges Krig], 5:46; 5:47RA [Riksarkivet], WS [Wijksamlingen], Kartor och ritningar, 0039: 00001-00002.
Aleksandrov B.V., 1946. Opisaniye rukopisnykh kart XVIII v., khranyashchikhsya v Otdele rukopisnoy knigi Biblioteki Akademii nauk SSSR, [in:] Gnucheva Vera Fedorovna, Geograficheskiy departament Akademii nauk XVIII veka. Prilozheniye II, Moskva–Leningrad, p. 267–412.
Alexandrowicz Stanisław. 1966, Mapy majątkowe północnego Podlasia z XVI wieku, “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, vol. 14, no. 2, p. 279–305.
Alexandrowicz Stanisław. 1965. Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego Tomasza Makowskiego z 1613 r. tzw. „radziwiłłowska”, jako źródło do dziejów Litwy i Białorusi, “Studia Źródłoznawcze”, vol. 10, p. 33–67.
Alexandrowicz Stanisław. 1990. „Mappa szczegulna woiewództwa podlaskiego” Karola de Perthées z 1795 r., “Studia Podlaskie”, vol. 1, p. 91–97.
Alexandrowicz Stanisław. 2012. Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Warszawa.
Alexandrowicz Stanisław, Jankowska Ewa. 1989. O metodach badania map z XVI–XVII wieku (na przykładzie wybranych map krajów Europy Środkowej i Wschodniej), “Polski Przegląd Kartograficzny”, vol. 21, p. 134–147.
Alexandrowicz Stanisław, Łuczyński Jarosław, Skrycki Radosław. 2017. Historia kartografii ziem polskich do końca XVIII wieku, Warszawa.
Bobrova Ye.I., Murzanova M.N., Pokrovskaya V.F. (eds.). 1961, Istoricheskiy ocherk i obzor fondov Rukopisnogo otdela Biblioteki Akademii nauk, Dop. k vyp., 1: Karty, plany, chertezhi, risunki i gravyury sobraniya Petra I, Moskva–Leningrad.
Buczek Karol. 1974. Stan i potrzeby badań nad dziejami kartografii polskiej, [in:] Materiały na III Konferencję poświęconą naukom pomocniczym historii, ed. J. Szymański, Katowice, p. 143–157.
Butkiewicz Marian. 1998. Dobra szlacheckie w powiecie tykocińskim, Lublin.
Chernikov Sergey. 2009. Evolyutsiya vysshego komandovaniya rossiyskoy armii i flota pervoy chetverti XVIII veka, “Cahiers du Monde Russe”, vol. 50, no. 2–3, p. 699–735.
Dankov Mikhail Yu., 2006. Baloven’ fortuny. O zagadochnoy sud’be Lambera de Gerena, [in:] Trudy Gosudarstv Ermitazha, vol. 32, Saint Petersburg, p. 113–122.
Ertman Aldona. 2007. Rękopiśmienna mapa województwa podlaskiego Karola Perthéesa z r. 1795. Jej źródła, metoda opracowania i znaczenie dla badań historycznych, “Annalecta”, vol. 16, no. 1–2, p. 129–137.
Franczak Grzegorz. 2017. Filologia mapy. Badanie dawnej kartografii metodą krytyki tekstu na przykładzie toponimii mapy Księstwa Połockiego S. Pachołowieckiego z 1580 roku, “Terminus”, vol. 19, no. 1, p. 193–252.
Gillispie Charles Coulston. 2004. Science and Polity in France: The End of the Old Regime, Princeton.
Harley John Brian. 1989. Deconstructing the Map, “Cartographica. The International Journal for Geographic Information and Geovisualization”, vol. 26, no 2, p. 1–20.
Konias Andrzej. 1984. Metody oceny dokładności dawnych map, [in:] Teoretyczne i metodyczne problemy współczesnej kartografii. Materiały Ogólnopolskich Konferencji Kartograficznych, vol. 10, Lublin, p. 64–76.
Konvitz Josef. 1987. Cartography in France, 1660–1848: Science, Engineering, and Statecraft, Chicago–London.
Laszuk Anna. 1998. Zaścianki i królewszczyzny. Struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa.
Laszuk Anna. 1999. Ludność województwa podlaskiego w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa.
Łopatecki Karol, Walczak Wojciech. 2011. Maps and plans of the Polish Commonwealth of the 17th c. in archives in Stockholm, Warszawa.
Łopatecki Karol. 2018. Wyprawa zbrojna Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” w Inflantach zimą 1579 roku, “Zapiski Historyczne”, vol. 83, no. 1, p. 39–67.
Łopatecki Karol. 2019. The role of military cartographers during the Great Northern War — an example of the Grodno operation 1706, “Klio” (in print).
Łuczyński Jarosław. 2013. Przestrzeń Wielkiego Księstwa Litewskiego na mapie radziwiłłowskiej Tomasza Makowskiego z 1613 roku w świetle treści kartograficznej i opisowej, “Zapiski Historyczne”, vol. 78, no. 1, p. 73–98.
Madej Jadwiga. 1987. „Polonia... 1770” Karola de Perthéesa na tle osiemnastowiecznej kartografii polskiej i krajów ościennych, Warszawa.
Nevskaya Nina Ivanovna (sost.). 2000. Protokoly Geograficheskogo departamenta, [in:] Istochniki po istorii astronomii Rossii XVIII v., vol. 1, Sankt-Peterburg.
Niedźwiedź Jakub. 2019. Poeta i mapa. Jan Kochanowski a kartografia XVI wieku, Kraków.
Nieścioruk Kamil. 2004. Z metodyki badania map dawnych, “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio B”, vol. 17, p. 273–281.
Nowak Tadeusz Marian. 1988. Szwedzkie źródło kartograficzne ukazujące trasę przemarszu armii M. G. de la Gardie ze Żmudzi na Mazowsze w 1655 r., “Studia i Materiały do Historii Wojsko-wości”, vol. 30, p. 321–350.
Nowak Tadeusz Marian. 1995. Szwedzka mapa przemarszu wojsk Karola XII w 1708 roku z Kujaw na Białoruś, [in:] Europa Orientalis. Polska i jej wschodni sąsiedzi od średniowiecza po współczesność. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Alexandrowiczowi w 65 rocznicę urodzin, eds. Z. Karpus, T. Kempa, D. Michaluk, Toruń, p. 197–209.
Opisy. 1990. Opisy parafii dekanatu knyszyńskiego z roku 1784, ed. W. Wernerowa, “Studia Podlaskie”, vol. 1, p. 99–217.
Rękopiśmienne. 1994. Rękopiśmienne opisy parafii litewskich z 1784 roku. Dekanat grodzieński, ed. W. Wernerowa, Warszawa.
Sharymov Aleksandr. 2009. Predystoriya Sankt-Peterburga. 1703 god. Kniga issledovaniy, Sankt-Peterburg.
Strzelecki Krzysztof. 2016. Wykorzystanie aplikacji MapAnalyst w badaniu dawnych map, “Słupskie Prace Geograficzne”, vol. 13, p. 213–227.
Szeliga Jan. 1993. Metody i stan dokładnościowych badań dawnych map z obszaru Polski, [in:] Z dziejów kartografii, vol. 6: Dorobek polskiej historii kartografii, Warszawa, p. 51–66.
Textor Johann Christoph. 1807. Topographisch- Militaerische Karte vom vormaligen Neu Ostpreussen oder dem jetziger Nördlichen Theil des Herzogthums Warschau nebst dem Russischen District [...] auf XV Blaetter reducirt, Berlin.
Wiśniewski Jerzy. 1964. Rozwój osadnictwa na pograniczu polsko-rusko-litewskim od końca XIV do połowy XVII w., “Acta Baltico-Slavica”, vol. 1, p. 115–136.
Wiśniewski Jerzy. 1967. Dzieje osadnictwa w pow. augustowskim od XV do końca XVIII wieku, [in:] Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, red. J. Antoniewicz, Białystok, p. 13–294.
Wiśniewski Jerzy. 1975. Dzieje osadnictwa w powiecie grajewskim do połowy XVI wieku, [in:] Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, vol. I, eds. M. Gnatowski, H. Majewski, Warszawa, p. 9–252.
Żyszkowska Wiesława. 2013. The numerical analysis of a lost old-days manuscript map, “e-Peri-metron”, vol. 8, no 2, p. 95–100.
