Młynarstwo i piekarstwo w Piotrkowie w XVI–XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.4.005Słowa kluczowe:
młynarstwo, piekarstwo, Piotrków, miasto, cenyAbstrakt
W epoce wczesnonowożytnej Piotrków był największym ośrodkiem województwa sieradzkiego, a w skali całego Królestwa zaliczał się do miast średniej wielkości. W drugiej połowie XVI wieku liczył ok. 2 000 mieszkańców. Co więcej, miał istotne znaczenie jako miejsce obrad sejmów walnych Korony Królestwa Polskiego (w XV-XVI stuleciu), a od 1578 roku sesji Trybunału Głównego Koronnego dla województw i ziem prowincji wielkopolskiej. Zagadnienia związane z młynarstwem i piekarstwem w Piotrkowie w dobie staropolskiej nie cieszyły się dotychczas szerszym zainteresowaniem badaczy. Tymczasem oba rzemiosła miały kluczowe znaczenie dla mieszkańców miasta i były ściśle związane z ich życiem codziennym. Młyn jako urządzenie, w którym zboże przetwarzano na mąkę oraz gdzie śrutowano słód, zaopatrywał miejską społeczność w produkty niezbędne do wypieku chleba oraz produkcji piwa. Artykuł na podstawie źródeł podatkowych, cechowych, kościelnych oraz kontraktów dzierżawnych omawia funkcjonowanie młynów w Piotrkowie w XVI-XVIII wieku oraz zagadnienia związane z produkcją chleba. W pierwszej kolejności przybliżono początki lokalnego młynarstwa, wskazano liczbę i rodzaje młynów oraz opisano ich funkcjonowanie. Następnie poruszono kwestię ich dzierżawy. Wyjaśniono warunki kontraktów dzierżawnych, omówiono obowiązki i przywileje młynarzy, przedstawiono rotację dzierżawców oraz wskazano na doniosłą rolę kobiet w prowadzeniu osad młyńskich. Drugą część artykułu poświęcono w całości piekarstwu. W oparciu o najstarsze wzmianki źródłowe opisano jego początki w Piotrkowie, a następnie przedstawiono organizację rzemiosła w XVI-XVIII wieku. Skoncentrowano się przy tym na sprawie domniemanego założenia cechu piekarskiego w 1630 roku. W dalszej kolejności zaprezentowano sylwetki kilku piotrkowskich piekarzy i piernikarzy. Wreszcie określono ceny pieczywa produkowanego w mieście.
Pobrania
Bibliografia
AAŁ [Archiwum Archidiecezjalne w Łodzi], AMPPT [Akta Metrykalne Parafii Piotrków Trybunalski], sygn. 71, 72.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], ASK I [Archiwum Skarbu Koronnego, dział I], sygn. 24, 25, 26, 79.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], ASK XLVI [Archiwum Skarbu Koronnego, dział XLVI], sygn. 103d, 107.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], MK [Metryka Koronna], sygn. 23, 24, 160, 171.
APPT [Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim], CKP [Cech Kupców Piotrkowskich], sygn. 7, 31, 32, 56, 57.
APPT [Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim], CRP [Cech Rzeźników Piotrkowskich], sygn. 36, 37.
APPT [Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim], CS [Cech Szewski], sygn. 59.
APPT [Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim], ZAKKiZW [Zbiór Akt Kościelnych, Klasztornych i Związków Wyznaniowych], sygn. 2, 79.
BCz [Biblioteka Książąt Czartoryskich], sygn. 590 Perg.
WBPŁ [Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Łodzi], AUSCPPT [Akta Urzędnika Stanu Cywilnego Parafii Piotrków Trybunalski], rkps LXXV/35.
Adamczyk Władysław. 1935. Ceny w Lublinie od XVI do końca XVIII wieku, Lwów.
Adamczyk Władysław. 1938. Ceny w Warszawie w XVI i XVII wieku, Lwów.
Anusik Zbigniew. 1989. Życie polityczne miasta w latach 1655–1793, [w:] Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, red. B. Baranowski, Łódź, s. 144–158.
Baranowski Bohdan. 1977. Polskie młynarstwo, Wrocław.
Baranowski Bohdan. 1989. Stosunki gospodarcze i społeczne w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku, [w:] Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, red. B. Baranowski, Łódź, s. 84–96.
Benneth Judith M. 1996. Ale, Beer and Brewers in England. Women’s Work in a Changing World 1300–1600, New York–Oxford.
Czuba Anna, Gąsior Marcin, Kotewicz Ryszard. 1993. Przywileje miasta Piotrkowa przez królów polskich w wiekach XV, XVI, XVII i XVIII wystawione, Piotrków Trybunalski.
Dembińska Maria. 1973. Przetwórstwo zbożowe w Polsce średniowiecznej (X–XIV wiek), Warszawa.
Długokęcki Wiesław, Kuczyński Jan, Pospieszna Barbara. 2004. Młyny w Malborku i okolicy od XIII do XIX wieku, Malbork.
Furtak Tadeusz. 1935. Ceny w Gdańsku w latach 1701–1815, Lwów.
Gadocha Marcin. 2011. Cech piekarzy i handel chlebem w Krakowie w okresie nowożytnym, Kraków.
Głowacki Kazimierz. 1984. Urbanistyka Piotrkowa Trybunalskiego, Piotrków–Kielce.
Hoszowski Stanisław. 1928. Ceny we Lwowie w XVI i XVII wieku, Lwów.
Hoszowski Stanisław. 1934. Ceny we Lwowie w latach 1701–1914, Lwów.
Kizik Edmund. 2008. Młyny w Ekonomii Malborskiej według inwentarzy z lat 1755 i 1765, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVI, nr 3–4, s. 397–404.
Kruz Tomasz. 2005. Browarnictwo w Piotrkowie od XVI do XVIII wieku, Grudziądz.
Kruz Tomasz. 2008. Ceny alkoholu w Piotrkowie od XVII do XVIII wieku, „Badania nad Dziejami Regionu Piotrkowskiego”, z. 7, s. 89–103.
Kubicki Rafał. 2012. Młynarstwo w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach w XIII–XV w. (do 1454 r.), Gdańsk.
Lustracja. 1963. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, cz. II, wyd. A. Tomczak, Bydgoszcz.
Lustracja. 1969. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628–1632, cz. II: Województwo sieradzkie, wyd. Z. Guldon, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Lustracja. 1996. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659–1665, cz. II: Województwa sieradzkie, łęczyckie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie i Ziemia Dobrzyńska, wyd. Z. Górski, J. Pakulski, A. Tomczak, Toruń.
Lustracja. 2007. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1789, cz. II: Województwo sieradzkie, t. 2: Powiaty piotrkowski, radomszczański, wieluński i ostrzeszowski, wyd. R. Kabaciński, K. Mikulski, J. Pakulski, Toruń.
Łaski Jan. 1881. Liber Beneficiorum Archidioecensis Gnesnensis, t. II, wyd. J. Łukowski, Gniezno.
Majewski Marcin Ł. 2017. Węgrzy, Szkoci i Ormianie. Studia nad składem etnicznym mieszkańców Piotrkowa przyjętych do prawa miejskiego w okresie staropolskim, Warszawa.
Majewski Marcin Ł. 2019. Piwowarstwo miejskie w Piotrkowie w XVI–XVIII wieku, Warszawa.
Pacelt Krzysztof. 1989. Stosunki gospodarcze i społeczne w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, [w:] Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, red. B. Baranowski, Łódź, s. 73–83.
Pelc Julian. 1937. Ceny w Gdańsku w XVI i XVII wieku, Lwów.
Pelc Julian. 1935. Ceny w Krakowie w latach 1369–1600, Lwów.
Plisiecki Piotr. 2015. Młyny wodne w województwie lubelskim (do schyłku XVI wieku), Lublin.
Rawita-Witanowski Michał. 2017. Monografia Piotrkowa Trybunalskiego, Piotrków Trybunalski.
Rosin Ryszard. 1967. Piotrków Trybunalski w średniowieczu, [w:] 750 lat Piotrkowa Trybunalskiego. Materiały na sesję naukową, red. R. Rosin, Piotrków Trybunalski, s. 11–42.
Rosin Ryszard. 1989. Dzieje Piotrkowa do przełomu XV i XVI wieku, [w:] Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, red. B. Baranowski, Łódź, s. 11–42.
Rutkowski Henryk. 1967. Piotrków Trybunalski w XVI i pierwszej połowie XVII wieku jako miejsce zjazdów szlacheckich, [w:] 750 lat Piotrkowa Trybunalskiego. Materiały na sesję naukową, red. R. Rosin, Piotrków Trybunalski, s. 43–74.
Rutkowski Henryk. 1998. Piotrków, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, cz. II: Komentarz. Indeksy, red. S. Trawkowski, Warszawa, s. 91–97.
Rzepkowski Krzysztof. 2015. Złoty kciuk. Młyn i młynarz w kulturze zachodu, Toruń.
SRP XII. 1888. Scriptores Rerum Polonicarum, t. XII, wyd. B. Ulanowski, Kraków.
Szymański Andrzej. 2017. Z dziejów młynarstwa i piekarnictwa w Pleszewie, Pleszew.
Tomaszewski Edward. 1934. Ceny w Krakowie w latach 1601–1795, Lwów.
Żaba Antonina. 2017. Górnośląskie młyny wodne w relacji z podróży Friedricha Bernharda Wernhera (1690–1776). Cz. 1: Województwo śląskie, cz. II: Województwo opolskie, [w:] Młynarstwo tradycyjne — wczoraj, dziś, jutro... Problemy zachowania ginącego dziedzictwa, red. A. Przybyła-Dumin, B. Grabna, P. Roszak-Kwiatek, Chorzów, s. 73–116.
Żerek-Kleszcz Hanka. 1989. Klęski elementarne w dziejach miasta, [w:] Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, red. B. Baranowski, Łódź, s. 159–164.
