Możliwości badawcze odtworzenia sieci karczem zajezdnych w okresie staropolskim. Studium przypadku na przykładzie powiatu lubelskiego w drugiej połowie XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM71.2023.4.001Słowa kluczowe:
karczma zajezdna, powiat lubelski, geografia historyczna, wieś, infrastruktura publiczna, XVIII wiekAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie możliwości badawczych odtworzenia staropolskiej sieci karczem zajezdnych na przykładzie historycznego powiatu lubelskiego. Autorzy omawiają źródła i metody badawcze oraz procedurę ustalania charakteru zajezdnego karczem i lokalizacji tych obiektów komunikacyjnych. Wskazują na konieczność wykorzystania i korelacji źródeł tekstowych z drugiej połowy XVIII w. oraz kartograficznych (osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych) o zróżnicowanej treści i dokładności geometrycznej. Proponowana metodyka obejmuje użycie narzędzia GIS do analizy i weryfikacji danych pozyskanych z obu typów materiału źródłowego.
Pobrania
Bibliografia
Affek Andrzej. 2012. Kalibracja map historycznych z zastosowaniem GIS, [w:] Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego, red. J. Plit, J. Nita, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 16, Sosnowiec, s. 48–62.
Baranowski Bohdan. 1964. Przetwórstwo spożywcze, [w:] Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, red. J. Leskiewiczowa, 2, red. B. Baranowski, J. Topolski, Warszawa, s. 282–291.
Baranowski Bohdan. 1979. Polska karczma. Restauracja. Kawiarnia, Wrocław.
Błądek Zenon, Tulibacki Tadeusz. 2003. Dzieje krajowego hotelarstwa od zajazdu do współczesności. Fakty, obiekty, ludzie, Poznań–Warszawa.
Bobrzyński Michał. 2016. Historia Karczmy. O prawie propinacji w dawnej Polsce, Kraków.
Boroda Krzysztof. 2016. Geografia gospodarcza Królestwa Polskiego w XVI wieku, Białystok.
Broniewski Tadeusz. 1959. Historia architektury w zarysie, Wrocław.
Buczek Karol. 1930. Mapa województwa krakowskiego z doby Sejmu Czteroletniego (1788–1792). Źródła i metoda, Kraków.
Buczek Karol. 1963. Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku. Zarys analityczno-syntetyczny, Wrocław.
Budzyński Zdzisław. 2013. Cesarskie gościńce w Galicji. Pierwszy etap budowy sieci dróg bitych (wg mapy józefińskiej Fryderyka Miega), [w:] Galicyjskie drogi i bezdroża, 1, Studium infrastruktury, organizacji i kultury podróżowania, red. J. Kamińska-Kwak, Rzeszów, s. 25–57.
Burszta Józef. 1950. Wieś i karczma. Rola karczmy w życiu wsi pańszczyźnianej, Warszawa.
Cebrykow Paweł. 2015. Dawne mapy topograficzne Lubelszczyzny jako źródła informacji w badaniach historyczno-geograficznych, [w:] Dawne mapy topograficzne w badaniach geograficzno-historycznych, red. A. Czerny, Lublin, s. 85–102; online: https://phavi.umcs.pl/at/attachments/2016/0708/103742-czerny-dawne-mapy-07-07-low-res.pdf (dostęp 10.03.2021).
Chludziński Andrzej. 2002. Nazwy karczem na Pomorzu, „Nasze Pomorze. Rocznik Muzeum Zachodnio-Kaszubskiego w Bytowie”, 4, s. 175–197.
Chrzanowski Tadeusz. 1958. Karczmy i zajazdy polskie, Warszawa.
Ćwik Władysław, Reder Jerzy. 1977. Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin.
Dudzik Grzegorz P. 2005. Przyczynek do dziejów karczem w Polsce (XVII–XIX wiek). Próba odtworzenia historii i charakterystyki karczem na terenie Zielonki, „Studia i Materiały do Dziejów Powiatu Wołomińskiego”, 1, s. 233–266.
Dunin-Wąsowicz Teresa. 2011. Drogami średniowiecznej Polski. Studia z dziejów osadnictwa i kultury, oprac. A. Janeczek, Warszawa.
Ertman Aldona. 2007. Rękopiśmienna mapa województwa podlaskiego Karola Perthéesa z r. 1795. Jej źródła, metoda opracowania i znaczenie dla badań historycznych. „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki”, 16, 1–2, s. 129–137.
Historia. 1978. Historia kultury materialnej Polski w zarysie, red. W. Hensel, J. Pazdur, 4, Od połowy XVII do końca XVIII wieku, red. Z. Kamieńska, B. Baranowski, Wrocław.
Jakimowicz Kamil. 2020. Instytucje państwowe i samorządowe w życiu mieszkańców Lublina w latach 1764–1794, Lublin.
Janeczek Andrzej. 2013. Staropolski układ komunikacyjny na mapie józefińskiej Galicji z lat 1779–1783. Szansa czy iluzja rekonstrukcji, [w:] Galicyjskie drogi i bezdroża, 1, Studium infrastruktury, organizacji i kultury podróżowania, red. J. Kamińska-Kwak, Rzeszów, s. 9–24.
Janicka Stanisława. 1999. Gospody — oberże w Gorzowie od XVI w. do 1950 roku, „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny”, 1, 6, s. 107–121.
Jawor Grzegorz. 1991. Ludność chłopska i społeczności wiejskie w województwie lubelskim w późnym średniowieczu. Schyłek XIV–początek XVI wieku, Lublin.
Karczowa Helena, Maciejewska Wanda, Piechota Regina. 1959. Katalog inwentarzy dóbr ziemskich XVI–XVIII wieku sporządzony na podstawie ksiąg grodzkich i ziemskich, red. W. Maciejewska, Warszawa.
Karta. 1839–[1843]. Topograficzna karta Królestwa Polskiego, [Petersburg].
Kozdrach Mariusz. 2013. Sieć karczem powiatu radomskiego w drugiej połowie XVI wieku, „Radomskie Studia Humanistyczne”, 1, s. 107–140.
Kumor Bolesław. 1978. Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 roku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 36, s. 349–369, https://doi.org/10.31743/abmk.7103
Libiszowska Zofia. 1958. Stan gospodarczy ziemi łęczyckiej i sieradzkiej w końcu XVIII w. w świetle opisów Holschego, „Rocznik Łódzki”, 1 (4), s. 163–176.
Mazur Marcin. 2013. Metoda kartograficzna jako źródło informacji w badaniach obszarów wiejskich, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 13, s. 41–58.
Myśliński Kazimierz. 1997. Lublin na dawnych szlakach handlowych, [w:] Lublin w dziejach i kulturze Polski, red. T. Radzik, A.A. Witusik, Lublin, s. 27–50.
Naruszewicz Adam Stanisław. 2008. Dyjaryjusz podróży Jego Królewskiej Mości na sejm grodzieński, wyd. M. Bober-Jankowska, Biblioteka Pisarzy Polskiego Oświecenia, 8, Warszawa.
Olszański Henryk. 1998. Karczmy zajezdne w południowo-wschodniej Polsce, „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, 34, s. 105–140.
Osady. 1986. Dzieje Lubelszczyzny, 4, Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego, oprac. S. Wojciechowski, A. Sochacka, R. Szczygieł, Warszawa.
Perthées Karol de. [1806]. Mappa szczegulna woiewodztwa lubelskiego […], Paryż.
Pszczółkowski Adam A. 2011. Szlachta ziemi ciechanowskiej w świetle taryfy podymnego z 1775 roku, „Przeszłość Demograficzna Polski”, 30, s. 25–52.
Rutkowski Henryk. 1973. Drogi, [w:] Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 7, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, 2, s. 112–120.
Sawicki Ludomir. 1928. Pułkownika Antoniego Barona Mayera von Heldensfeld zdjęcia topograficzne w Polsce w latach 1801–1804, Kraków.
Siwek Andrzej. 2003. Staropolskie karczmy pod Babią Górą, „Rocznik Babiogórski”, 5, s. 191–198.
Słownik. 1983. Dzieje Lubelszczyzny, 3, Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, oprac. S. Kuraś, Warszawa.
Sobczyński Marek. 2019. Karczmy, zajazdy i gospody na ziemi łódzkiej dawniej i obecnie, [w:] Rzeczpospolita domów, 5, Karczmy, zajazdy, gospody…, red. K. Krawiec-Złotkowska, Słupsk, s. 365–387.
Srogosz Tadeusz. 1979. Specyfika karczmarstwa na terenie województw łęczyckiego i sieradzkiego oraz ziemi wieluńskiej w XVIII wieku (na marginesie książki M. Szczepaniaka, Karczma, wieś, dwór), „Rocznik Łódzki”, 25 (28), s. 165–171.
Stamm Edward. 1938. Staropolskie miary, 1, Miary długości i powierzchni, Warszawa.
Starzykiewicz Agnieszka. 2014. Nazwy karczem — historia karczemnictwa, charakter użytkowy na przestrzeni wieków, tendencje nazewnicze, „Słowo. Studia językoznawcze”, 5, s. 212–223.
Szady Bogumił. 2012. Mapa województwa lubelskiego Karola Perthéesa z 1786 roku jako źródło kartograficzne i historyczne, „Biblioteka Polskiego Przeglądu Kartograficznego”, 3, s. 26–35.
Szady Bogumił. 2018. Dawna mapa jako źródło w badaniach geograficzno-historycznych w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 66, 2, s. 129–141.
Szczepaniak Marian. 1972. Karczma wiejska w powiecie kaliskim w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku, „Rocznik Kaliski”, 5, s. 91–111.
Szczepaniak Marian. 1977. Karczma — wieś — dwór. Rola propinacji na wsi wielkopolskiej od połowy XVII do schyłku XVIII wieku, Warszawa.
Szewczyk Jarosław. 2012. Wpływ czynników fiskalnych na tradycyjne formy architektoniczno-budowlane na przykładzie podlaskich urządzeń piecowo-kominowych, „Architecturae et Artibus”, 4, 2, s. 38–45.
Szurowa Bogumiła. 1978. Karczmy na Kielecczyźnie w XVIII i XIX wieku, Kielce.
Świtkowski Piotr. 1782. Budowanie wieyskie dziedzicom dobr y possesorom toż wszystkim iakążkolwiek zwierzchność po wsiach i miasteczkach maiącym do uwagi i praktyki podane. Z figurami, Warszawa–Lwów.
Tkaczyk Jacek. 2016. Szlaki komunikacyjne i handlowe w okresie średniowiecza i nowożytności na obszarze współczesnej Lubelszczyzny, [w:] Drogi Lubelszczyzny. Odkrycia i badania archeologiczne, red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin, s. 25–42.
Transport. 1786. Artykuł V. O Transporcie Lądowym, „Dziennik Handlowy. Zawierający w sobie wszystkie Okoliczności czyli Ogniwa całego Łańcucha Handlu Polskiego”, 1, 1–3, s. 81–96.
Tyszkiewicz Jan. 2014. Geografia historyczna. Zarys problematyki, Warszawa.
Wernerowa Wiesława. 1990. Opisy parafii dekanatu knyszyńskiego z roku 1784, „Studia Podlaskie”, 1, s. 99–205.
Wernerowa Wiesława. 1993. Opisy parafii dekanatu augustowskiego z 1784 roku, „Studia Podlaskie”, 4, s. 161–239.
Wernerowa Wiesława. 1994. Rękopiśmienne opisy parafii litewskich z 1784 roku. Dekanat grodzieński, Warszawa.
Wernerowa Wiesława. 2003. Ocena „ankiet parafialnych” jako źródła wiedzy Karola Perthéesa o fizjografii Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, [w:] Karol Perthées (1739–1815) fizjograf Pierwszej Rzeczypospolitej. Życie oraz działalność kartograficzna i entomologiczna, red. J. Pawłowski, Warszawa, s. 165–192.
Wojciechowski Stefan. 1966. Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, red. W Pałucki, 3, Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa.
Wosch Jan. 1984. Drogi, [w:] Atlas historyczny Polski. Śląsk w końcu XVIII wieku, 2, 2, Komentarz, red. J. Janczak, Wrocław, s. 54–55.
Zawadzki Mateusz. 2018. Sources and methods of reconstruction of postal roads in the second half of the 18th century on the example of the former Lublin Voivodeship, „Polish Cartographical Review”, 50, 4, s. 233–242, https://doi.org/10.2478/pcr-2018-0013
Zawadzki Mateusz. 2019. Methodology of reconstruction of the Old-Polish road network as exemplified by the historic Lublin Voivodship, „Polish Cartographical Review”, 51, 3, s. 129–141, https://doi.org/10.2478/pcr-2019-0011
Zimowski Lech. 1972. Geneza i rozwój komunikacji pocztowej na ziemiach polskich, Warszawa.
Związek Tomasz. 2017. Drogi, [w:] Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, red. H. Rutkowski, M. Słoń, 4, Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, red. K. Chłapowski, M. Słoń, 2, Komentarz, Indeksy, Warszawa, s. 269–290.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
