Średniowieczny kościół Świętego Wojciecha na Zawodziu w Kaliszu — badania i interpretacje
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.2.001Słowa kluczowe:
Kalisz, wczesne średniowiecze, kościół, źródła, archeologiaAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie informacji o początkach kościoła Św. Wojciecha w Kaliszu funkcjonujących dotychczas w literaturze oraz próba ich weryfikacji. Tytułowa świątynia leży na terenie przygrodowej osady Kalisz Zawodzie. Z uwagi na bliskość grodu oraz wezwanie badacze zaliczali go do najstarszych, jedenastowiecznych kościołów parafialnych w Kaliszu. Powtórna analiza źródeł pisanych pozwoliła na przesunięcie daty jego powstania na XII–XIII w. Z kolei dalsze uściślenie czasu wzniesienia świątyni — po połowie XII w. było możliwe dzięki analizie wyników dawnych i nowszych badań archeologicznych prowadzonych wewnątrz kościoła i na terenie cmentarza przykościelnego. Dostarczyły one dowodów, że
budowlę wzniesiono na terenie osady użytkowanej od X do przełomu XII i XIII w.
Pobrania
Bibliografia
Baliński Michał, Lipiński Tymoteusz. 1843. Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym opisana, t. 1, wyd. 1, Warszawa.
Baranowski Tadeusz. 2010. Kalisia. Dlaczego można identyfikować Kalisia Ptolemeusza z Kaliszem nad Prosną?, [w:] Od Kalisii do Kalisza. Skarby doliny Prosny. Katalog wystawy, Zamek Królewski w Warszawie, 30 kwietnia 2010–30 maja 2010, red. S. Suchodolski, M. Zawadzki, Warszawa, s. 95–99.
Biernacki Cezar Augustyn. 1848. Opis miasta Kalisza, „Przegląd Naukowy”, R. 7, nr 17–18, s. 265–271.
Błachowicz Maciej. 2008. Opowieść zapisana w sosnowym drewnie, „Kalisia Nowa”, nr 5–8, s. 24–26.
Bergenstrol. 1835. Plan okrestnostej goroda Kališa, Plan des environs de Kalisz, Instrumentalnosniatyj pod rukawodstwom Genieralnego Sztaba, Sztabs Kapitana Bergenstrola, Petersburg, skala 1:21000.
Chapman Emma Rosamund. 2016. Children and child burial in medieval England (Doctoral thesis), https://doi.org/10.17863/CAM.15979 (dostęp 28.06.2021).
Chodyński Adam. 1872. Kalisz dawny i teraźniejszy. Opis topograficzno-historyczny (Ciąg drugi), I: Kalisz Mieczysławowski, „Kaliszanin”, nr 3/48 (6/18 czerwca), s. 191.
Chodyński Adam. 1885. Kieszonkowa kroniczka historyczna miasta Kalisza ułożona przez Adama Chodyńskiego, Kalisz.
Chodyński Adam. 1901. Zawodzie i kościółek św. Wojciecha, „Gazeta Kaliska”, nr IX/78 (24 marca/6 kwietnia), s. 2–3.
Craig-Atkins Elisabeth. 2014. Eavesdropping on short lives: Eaves-drip burial and the differential treatment of children one year of age and under in early Christian cemeteries, [w:] Medieval Childhood: archaeological approaches, red. D.M. Hadley, K.A. Hemer, Oxbow, s. 95–113.
Crow Madison, Zori Colleen, Zori Davide. 2020. Doctrinal and Physical Marginality in Christian Death: The Burial of Unbaptized Infants in Medieval Italy, „Religions”, t. 11, nr 12, s. 678, https://doi.org/10.3390/rel11120678 (dostęp 26.08.2021).
Dąbrowski Krzysztof. 1962. Badania archeologiczne na Zawodziu (1959–1960), [w:] Osiemnaście wieków Kalisza. Studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i regionu kaliskiego, red. A. Gieysztor, K. Dąbrowski, t. 3, Kalisz, s. 53–90.
Dąbrowski Krzysztof. 1977. Kalisz od zarania dziejów do wczesnego średniowiecza, [w:] Dzieje Kalisza, red. W. Rusiński, Poznań, s. 17–43.
Dąbrowski Krzysztof, Gieysztor Aleksander. 1964, Kalisz, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich. Ecyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, t. II: F–K, red. W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński, Warszawa, s. 353–356.
Delimata Małgorzata. 2004. Rytuał pogrzebowy dzieci w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej,
[w:] Dusza maluczka, a strata ogromna. Funeralia Lednickie. Spotkanie 6, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 99–102.
Grzesik Ryszard. 2002. Święty Wojciech w środkowoeuropejskiej tradycji hagiograficznej i historycznej, „Studia Źródłoznawcze”, t. 40, s. 43–56.
Hausmair Barbara. 2017. Topographies of the afterlife: Reconsidering infant burials in medieval mortuary space, „Journal of Social Archaeology”, R. 17, z. 2, s. 210–236, http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bsz:352-0-405795 (dostęp 28.06.2021).
Hausmair Barbara. 2019. Traufkinder‘ im Mittelalter? Überlegungen zu Kleinkindbestattungen, Taufstatus und einem populären Deutungsansatz, [w:] Leben mit dem Tod. Der Umgang mit Sterblichkeit in Mittelalter und Neuzeit, red. T. Kühtreiber, R. Risy, G. Scharrer-Liška, C. Theune, Beitrage zur Mittelalterarchäologie in Österreich, t. 35, Wien, s. 150–166.
Kalisz. 1902. Kalisz, [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XV, cz. II, red. B. Chlebowski, J. Krzywicki, Warszawa, s. 41–44.
Kieling Michał, Kęszka Sławomir, Splitt Jerzy. 2016. Diecezja Kaliska. Parafie, kościoły, kaplice. Przeszłość i teraźniejszość, Kalisz.
Kędzierski Adam, Malarczyk Dorota, Wyczółkowski Dariusz. 2020. Recent Finds of Islamic Coins from the Old Town and Zawodzie Districts in Kalisz, „Notae Numismaticae”, t. 15, s. 21–39.
KDW. 1877. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. I, red. I. Zakrzewski, Poznań.
KDW. 1878. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. II, red. I. Zakrzewski, Poznań.
KDW. 1881. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. IV, red. I. Zakrzewski, Poznań.
KDW. 1982. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. VI, red. A. Gąsiorowski, H. Kowalewicz, Warszawa–Poznań.
KDW. 1999. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. XI, red. A. Gąsiorowski, T. Jasiński, T. Jurek, I. Skierska, Poznań.
Kobyliński Piotr. 1865. Kalisz pod względem religijnym z głównym poglądem na kolegiatę, „Tygodnik Katolicki”, t. 6, nr 50, s. 453–458.
Kolendo Jerzy. 2010a. Gdzie powinna być lokalizowana Kalisia Ptolemeusza, [w:] Od Kalisii do Kalisza. Skarby doliny Prosny. Katalog wystawy, Zamek Królewski w Warszawie, 30 kwietnia 2010 – 30 maja 2010, red. S. Suchodolski, M. Zawadzki, Warszawa, s. 91–94.
Kolendo Jerzy. 2010b. Kalisia i Leukaristos: dwa „miasta” w „Geografii” Ptolemeusza i zagadnienie współrzędnych geograficznych w „Wielkiej Germanii”, „Światowid”, t. 8 (49), 2009/2010, nr B, s. 77–87.
Kronika Wielkopolska. 1970. Kronika Wielkopolska, oprac. B. Kürbis, Pomniki dziejowe Polski, t. 7, Warszawa.
Krzyżanowski Stanisław. 1890. Dyplomy i kancelaria Przemysława II studium z dyplomatyki polskiej 13 wieku, [w:] Pamiętnik Akademii Umiejętności w Krakowie. Wydział Filologiczny i Historyczno-Filozoficzny, nr 8, Kraków, s. 122–192.
Młynarska Marta. 1960. Proces lokacji Kalisza w XIII w. i w pierwszej połowie XIV w., [w:] Osiemnaście wieków Kalisza. Studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i regionu kaliskiego, t. I, red. A. Gieysztor, K. Dąbrowski, Kalisz, s. 103–130.
Raciborski Józef. 1912. Monografja Kalisza, cz. 1, Kalisz.
Różański Artur. 2014. Kalisz i Kotłów — dwie południowowielkopolskie świątynie doby Mieszka III. Oryginał i kopia czy tylko przypadkowa analogia?, [w:] Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych badań, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno, s. 89–108.
Stawecki Edward. 1858. Album Kaliskie ułożone i opisane przez Edwarda Staweckiego. Rysunki S. Barcikowskiego N. S. W. R. Litografja M. Fajansa. Serja I. zawierająca widoki samego miasta Kalisza, Warszawa.
Trawkowski Stanisław. 1962. Geneza regionu kaliskiego, [w:] Osiemnaście wieków Kalisza. Studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i regionu kaliskiego, t. 3, red. A. Gieysztor, K. Dąbrowski, Kalisz, s. 7–51.
Ulrich-Bochsler Susi. 1996. Kirchengrabungen — wichtiger Fundus für Archäologie und Anthropologie, „Archäologie der Schweiz”, t. 19, s. 162–166.
Unger Josef. 2002. Pohřební ritus a zacházení s těly zemřelých v českých zemích (s analogiemi i jinde v Evropě) v 1.–16. Století, Panoráma biologické a sociokulturní antropologie, t. 9, red. J. Malina, Brno.
Uzdowska Teresa. 1956. Kalisz we wczesnym średniowieczu, [w:] K. Dąbrowski, T. Uzdowska, M. Młynarska, Kalisz w starożytności i w średniowieczu, Popularnonaukowa Biblioteka Archeologiczna, nr 1, Warszawa–Wrocław, s. 2–62.
Wąsowiczówna Teresa. 1960. Kalisz na tle wczesnośredniowiecznej sieci drogowej, [w:] Osiemnaście wieków Kalisza. Studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i regionu kaliskiego, t. 1, red. A. Gieysztor, K. Dąbrowski, Kalisz, s. 69–101.
Wędzki Andrzej. 1977. Kalisz w państwie wczesnopiastowskim i w okresie rozbicia feudalnego, [w:] Dzieje Kalisza, red. W. Rusiński, Poznań, s. 44–62.
Wołosz Artur. 1997. Cynowe wazoniki ołtarzowe (altarvasen) — próba określenia typologii oraz chronologii obiektów z warsztatów konwisarzy gdańskich, malborskich i toruńskich XVII–XVIII wieku, „Rocznik Olsztyński”, R. 17, s. 379–414.
Zawodzie. 1895. [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 14, red. B. Chlebowski, J. Krzywicki, Warszawa, s. 498–499.
Ziąbka Leszek, Kędzierski Adam. 2016. Wyniki badań archeologicznych prowadzonych podczas prac remontowo-konserwatorskich kościoła św. Wojciecha na Zawodziu, „Rocznik Kaliski”, t. 42, s. 249–263.
Kościół. 2020. Kościół św. Wojciecha w Kaliszu, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kościół_św._Wojciecha_w_Kaliszu (dostęp 28.06.2021).
Splitt J. A. 2009. Kościół pw. św. Wojciecha na Zawodziu, [w:] Dawny Kalisz. www.kalisz.info, www.kalisz.info/go_swwojciech.php (dostęp 28.06.2021).
