Techniki rozbiórki krzyżackich obiektów warownych w średniowieczu (Potterberg, Nieszawa, Toruń, Papowo Biskupie)
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.1.001Słowa kluczowe:
archeologia, fractores, rozbiórka, warownia, zakon krzyżacki, zamek, źródła pisaneAbstrakt
Tematem artykułu jest rozbiórka kilku wybranych założeń krzyżackich, mających mury o konstrukcji drewniano-ziemnej (w 1283 r., Potterberg), ceglanej (w XV w., zamki w Nieszawie i Toruniu) lub kamiennej (w XV w., Papowo Biskupie). Omówiono okoliczności podjęcia tych prac oraz próbę rekonstrukcji przebiegu i organizacji tych przedsięwzięć na podstawie źródeł pisanych oraz wyników dotychczasowych badań archeologicznych.
Pobrania
Bibliografia
Arszyński Marian. 1995. Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230–1454), Toruń.
Arszyński Marian. 2016. Organizacja i technika średniowiecznego budownictwa ceglanego w Prusach w kontekście europejskim, Malbork.
Biskup Marian. 2008. Polityka zewnętrzna zakonu krzyżackiego, [w:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. M. Biskup, R. Czaja, Warszawa, s. 233–331.
Bogusz Angelika, Kalinowski Patryk, Roman Anna. 2017. „Wykop 3”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. nr 6) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 19–26.
Boguwolski Ryszard, Hyss Lothar. 2004. Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego = Burgen des Deutschen Ordens im Kreis Graudenz, Grudziądz.
Bukowski Rafał. 2017. „Wykop 4”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Starogrodzie (stan. nr 1) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 26–28.
Cackowski Krzysztof, Nowak Marcin, Urbaniak Sara. 2017. „Wykop 1”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. nr 6) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 8–12.
Choińska-Bochdan Elżbieta. 1990. Z badań nad początkami Gniewu nad Wisłą, „Pomorania Antiqua”, nr 14, s. 52–99.
Cisło Radosław. 2017. „Wykop 2”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Starogrodzie (stan. nr 1) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 16–19.
Clasen Karl Heinz. 1927. Die mittelalterliche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preuβen, Bd. I: Die Burgbauten, Königsberg.
Domagała Roman. 2002. Zamek krzyżacki w Małej Nieszawce koło Torunia w świetle badań archeologicznych, „Rocznik Muzeum w Toruniu”, t. 11, s. 86–113.
Dygo Marian. 2008a. Początki i budowa władztwa zakonu krzyżackiego (1226–1309), [w:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. M. Biskup, R. Czaja, Warszawa, s. 53–78.
Dygo Marian. 2008b. Ekspansja terytorialna i władztwo terytorialne (1249–1309), [w:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. M. Biskup, R. Czaja, Warszawa, s. 79–104.
Elektroniczny Słownik Łaciny. 2014. Elektroniczny Słownik Łaciny Średniowiecznej w Polsce (A–Q), https://elexicon.scriptores.pl (dostęp 22.09.2020).
Góra Zamkowa. 2002. X. Froelich, Góra Zamkowa w Grudziądzu: w szczególności powstanie, wygląd byłego zamku, jego upadek i zniszczenie oraz jego mieszkańców, tłum. J. Hinz, P. Grochowski, Grudziądz.
Guerquin Bohdan. 1974. Zamki w Polsce, Warszawa.
Heise Johannes. 1887. Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, H. V: Der Kreis Kulm, Danzig.
Heuer Reinhold. 1917. Die drei Artushöfe und der Junkerhof in Thorn, Thorn.
Jóźwiak Sławomir. 1997. Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i w ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343, Toruń.
Jóźwiak Sławomir. 2003. Zburzenie zamku komturskiego w Nieszawie w latach 1422–1423, „Rocznik Toruński”, t. 30, s. 19–33.
Jóźwiak Sławomir, Trupinda Janusz. 2012. Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń.
Jóźwiak Sławomir, Trupinda Janusz. 2015. Zamek w Nowej Nieszawie (Dybowie) w świetle średniowiecznych źródeł pisanych, „Rocznik Toruński”, t. 42, s. 171–184.
Jóźwiak Sławomir, Trupinda Janusz. 2016. Topografia i układ przestrzenny krzyżackiego zamku komturskiego w Toruniu w świetle średniowiecznych źródeł pisanych, „Zapiski Historyczne”, t. 81, z. 3, s. 9–35.
Jóźwiak Sławomir, Trupinda Janusz. 2020. Zamki krzyżackie w świetle średniowiecznych źródeł pisanych, [w:] Castra Terrae Culmensis. Na rubieży chrześcijańskiego świata, t. I, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 132–151.
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan. 2004. Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Kola Andrzej, Matuszewska-Kola Wiesława. 1971. Kałdus, pow. Chełmno, [w:] Informator Archeologiczny. Badania rok 1970, red. M. Konopka, Warszawa, s. 171–172.
Kronika oliwska. 2008. Kronika oliwska. Źródło do dziejów Pomorza Wschodniego z połowy XIV wieku, tłum. D. Pietkiewicz, Malbork.
Mała Nieszawka. b.r. Mała Nieszawka, https://staranieszawa.wordpress.com/mala-nieszawka/ (dostęp 27.06.2020).
Momot Agata, Wasik Bogusz, Wiewióra Marcin. 2014. Zamek krzyżacki w Papowie Biskupim. Nowe odkrycia i nowe interpretacje, „Rocznik Grudziądzki”, t. 22, s. 65–97.
Möhring Hannes. 2009. Die muslimische Strategie der Schleifung fränkischen Festungen und Städte in der Levante, „Burgen und Schlösser”, t. 4, s. 211–217.
Nawrocki Zbigniew. 2017. Zamek krzyżacki w Toruniu. Budowa, upadek i ponowne zagospodarowanie, [w:] Zamek krzyżacki w Toruniu XIII–XXI w. Studium historyczno-architektoniczne
z katalogiem detalu architektonicznego ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu, red. M. Rubnikowicz, Toruń, s. 10–83.
Nevell Richard. 2019. The archaeology of slighting: a methodological framework for interpreting castle destruction in the Middle Ages, „Archaeological Journal”, t. 177, nr 1, s. 99–139.
Nowak Zenon Hubert. 1999. W okresie kryzysu państwa krzyżackiego, [w:] Historia Torunia, t. I: W czasach średniowiecza (do roku 1454), red. M. Biskup, Toruń, s. 249–303.
Nowak Marcin, Pronobis Maria, Stawarz Natalia. 2017. „Wykop 4”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. nr 6) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 26–29.
Ossowski Waldemar. 2010. Przemiany w szkutnictwie rzecznym w Polsce. Studium archeologiczne, Gdańsk.
Pabian Andrzej, Rozynkowski Waldemar. 1997. Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej, Toruń.
Petrus de Dusburg. 2007. Petrus de Dusburg. Chronikon terrae Prussiae, wyd. J. Wenta, S. Wyszomirski, „Monumenta Poloniae Historica”, n.s., t. 13, Kraków.
Piotr z Dusburga. 2004. Piotr z Dusburga. Kronika ziemi pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, kom. J. Wenta, Toruń.
Poliński Dariusz. 2005. Gród czy zamek? Z badań nad najwcześniejszymi krzyżackimi obiektami obronnymi w ziemi chełmińskiej, „Archaeologia Historica Polona”, t. 15/1, s. 181–196.
Radzimiński Andrzej, Tandecki Janusz. 1999. Katalog dokumentów i listów królewskich z Archiwum Państwowego w Toruniu (1345–1789), Warszawa.
Rawska-Skotniczny Anna, Nalepka Marek. 2016. Metody realizacji robót rozbiórkowych, „Builder”, nr 2 (223), s. 84–87.
Rzeczkowska-Sławińska Maria. 1970. Zamek pokrzyżacki w Rogóźnie (powiat grudziądzki), „Rocznik Grudziądzki”, nr 5–6, s. 71–96.
Semrau Arthur. 1939. Das Ordenshaus Thorn, „Mitteilungen des Coppernicus Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”, H. 47, s. 53–85.
Steinbrecht Conrad. 1885. Thorn im Mittelalter, ein Beitrag zur Baukunst des Deutschen Ritterordens, Berlin.
Steinbrecht Conrad. 1888. Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, Bd. II: Preussen zur Zeit der Landmeister, Berlin.
Szczupak Dominika. (w druku). Kwestia lokalizacji siedziby (konwentu) komturów ziemi chełmińskiej w XIII – pierwszych dekadach XIV wieku.
Szymański Kazimierz. 1960. Dzieje zamku grudziądzkiego, „Rocznik Grudziądzki”, t. 1, s. 73–104.
Torbus Tomasz. 1998. Die Konventsburgen im Deutschordensland Preussen, München.
Torbus Tomasz. 2014. Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk.
Uziembło Romualda. 2002. Badania archeologiczne w Małej Nieszawce. Stanowisko nr 1, „Rocznik Muzeum w Toruniu”, t. 11, s. 83–85.
Wasik Bogusz. 2016a. Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej od XIII do XV wieku, Toruń.
Wasik Bogusz. 2016b. Początki krzyżackich zamków na ziemi chełmińskiej. Pierwsze warownie i obiekty murowane, „Archaeologia Historica Polona”, t. 24, s. 233–260.
Wasik Bogusz. 2017a. „Wykop 6”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. nr 6) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum
Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 34–35.
Wasik Bogusz. 2017b. „Punkty obserwacji stratygrafii na urwiskach”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. nr 6) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 36–38.
Wasik Bogusz. 2017c. „Relikty architektury i technika budowy zamku”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Starogrodzie (stan. nr 1) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 39–49.
Wasik Bogusz. 2017d. „Opisy sondaży odkrywkowych (powierzchniowych)”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Starogrodzie (stan. nr 1) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 32–36.
Wasik Bogusz. 2018. Zamek w Kowalewie Pomorskim – pierwsze wyniki badań archeologicznych, [w:] Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu. Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia, red. J. Raczkowski, M. Jakubek-Raczkowska, Toruń, s. 51–61.
Wiewióra Marcin. 2006. „Badania archeologiczno-architektoniczne zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim w sezonach 2005 i 2006” (maszynopis w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu), Toruń.
Wiewióra Marcin. 2009. „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Papowie Biskupim w 2008 r.” (maszynopis w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu), Toruń.
Wiewióra Marcin. 2012. Stratygrafia kulturowa Góry Zamkowej. Synchronizacja warstw i analiza obiektów kulturowych, [w:] Zamek w Grudziądzu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 73–125.
Wiewióra Marcin. 2013. Studia nad średniowiecznym warsztatem budowlanym zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim, „Ochrona Zabytków”, t. 66, nr 1–4, s. 179–198.
Wiewióra Marcin, Wasik Bogusz. 2017. Zamek w Kowalewie Pomorskim. Dzieje warowni w świetle wyników badań archeologiczno-architektonicznych, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 35, s. 129–158.
Woźniak Marta. 2017. „Wykop 5”, [w:] „Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Starogrodzie (stan. nr 1) przeprowadzonych w 2017 roku” (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu), Toruń, s. 29–31.
