Pierścień z grodziska w Błoniu. Przykład kultury materialnej i duchowej w obrębie dworu książęcego Konrada Mazowieckiego
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.2.001Słowa kluczowe:
Mazowsze, Błonie, gród, pierścień, kielich, patena, lewAbstrakt
W artykule opisano pierścień odkryty w trakcie archeologicznych badań wykopaliskowych grodziska zwanego Łysą Górą, w Błoniu pod Warszawą. Przedmiot prawdopodobnie zaginął. Próby opracowania zabytku podjęto w odniesieniu do jedynego istniejącego
opisu i rysunku. W pierwszej kolejności omówiono aspekt ikonograficzny, ponieważ na tarczce wygrawerowano sylwetkę lwa. Następnie zreferowano jeden ze sposobów odczytania inskrypcji na obrączce pierścienia. Porównano napis do imion książęcych wyrytych na kielichu i patenie z Płocka. Analogicznie do nich pierścień należy powiązać z rodziną Konrada Mazowieckiego. Napis mógł być inicjałami imionsynów księcia, które w pełnym brzmieniu umieszczono na kielichu i patenie.
Pobrania
Bibliografia
Balzer Oswald. 2014. Genealogia Piastów, Kraków.
Bednarczyk Józef, Kośko Aleksander, Stolpiak Barbara. 2014. Profesor Aleksandra Cofta-Broniewska (13.01.1926–12.05.2013) we wspomnieniach kujawskich uczniów…, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. XIX, s. 309–312, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/fpp/article/view/464/386 (dostęp 05.05.2022).
Błoński Mariusz. 2021. Ponowne spojrzenie na wyniki badań grodu książęcego w Błoniu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXIX, nr 2, s. 219–234, https://doi.org/10.23858/KHKM69. 2021.2.005 (dostęp 25.01.2022).
Bojarski Jacek. 2017. Pierścionki z inskrypcjami ze stanowiska 2 w Kałdusie — przyczynek do badań nad kulturą duchową mieszkańców wczesnośredniowiecznego Chełmna, [w:] Gemma gemmarum. Studia dedykowane profesor Hannie Kóčce-Krenz, cz. 2, red. A. Różański, Poznań, s. 1111–1137.
Boutell Charles. 1867. English Heraldry, London–New York.
Breza Edward. 2013. Imiona wywodzące się od imienia Boga: Elohim, „Język — Szkoła — Religia”, t. 8, nr 1, s. 18–37.
Ceynowa Beata, Trawicka Ewa. 2008. Symbolika lwów na średniowiecznych artefaktach archeologicznych ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, [w:] Lwy w heraldyce i sztuce europejskiej, red. T. Maćkowski, Gdańsk, s. 87–93.
Chadour Anna Beatriz, Joppien Rüdiger. 1985. Schmuck, t. 2, Fingerringe, Köln.
Chudzińska Barbara. 2004. Obrączka z napisem z muszyńskiego zamku, czyli kogo i o co proszono — inskrypcje typu HILF GOTT MARIA, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 56, s. 197–221, https://rcin.org.pl/dlibra/publication/18663/edition/27766/content (dostęp 25.01.2022).
Chudzińska Barbara. 2005. Późnośredniowieczna obrączka z napisem z zamku w Muszynie, „Almanach Muszyny”, R. XV, s. 7–18, http://www.almanachmuszyny.pl/spisy/2005/POZNOSREDNIOWIECZNA.pdf (dostęp 25.01.2022).
Ciechanowski Kazimierz. 1965. Epigrafia romańska i wczesnogotycka w Polsce, Wrocław.
Clark Hugh. 1866. An Introduction to Heraldry, London.
Cofta Aleksandra. 1953. Wyniki badań na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Błoniu, pow. Grodzisk Mazowiecki w latach 1949–51, „Materiały wczesnośredniowieczne”, t. III (1951), s. 1–51.
Dalton Ormonde Maddock. 1912. Franks Bequest Catalogue of the Finger Rings, Early Christian,
Byzantine, Teutonic, Mediaeval and Later, bequeathed by Sir Augustus Wollaston Franks, KCB, in which are included the other rings of the same periods in the Museum, London, https://archive.org/details/catalogueoffinge00brituoft (dostęp 25.01.2022).
Dąbrowski Dariusz. 1997. Małżeństwa Wasylka Romanowicza. Problem mazowieckiego pochodzenia drugiej żony, [w:] Europa środkowa i wschodnia w polityce Piastów, red. K. Zielińska-Melkowska, Toruń, s. 221–233.
Dąbrowski Dariusz. 2008. Genealogia Mścisławowiczów. Pierwsze pokolenia (do początku XIV wieku), Kraków.
Dąbrowski Dariusz. 2016. Król Rusi Daniel Romanowicz. O ruskiej rodzinie książęcej, społeczeństwie i kulturze w XIII w., Kraków.
Derwich Marek. 1992. Czy znamy kielich koronacyjny królów późnośredniowiecznej Polski?, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XL, nr 4, s. 557–561.
Dolczewski Zygmunt. 2000. Między magią a wiarą. Złoty sygnet mieszczański z Poznania, „Kronika Miasta Poznania”, t. 68, nr 1, s. 52–63, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/166730/edition/165714/content (dostęp 25.01.2022).
Dumitriu Luminiţa. 2001. Der mittelalterliche Schmuck des unteren Donaugebietes im 11.–15. Jahrhundert, Bukarest.
Evans Joan. 1922. Magical jewels of the Middle Ages and the Renaissance particularly in England, Oxford, https://archive.org/details/MagicalJewelsOfTheMiddleAgesAndTheRenaissancePartic
ularlyInEngland/evans-j-magical-1922-RTL009513-LowRes/ (dostęp 25.01.2022).
Fox-Davies Arthur Charles. 1909. A complete guide to heraldry, London, https://archive.org/details/completeguidetoh00foxdrich/page/n5/mode/2up?ref=ol&_autoReadAloud=show&view=theater
(dostęp 10.05.2022).
Forstner Dorothea. 1990. Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa.
Garbaczewski Witold. 2007. Ikonografia monet piastowskich: 1173–ok. 1280, Warszawa–Lublin.
Głosik Jerzy. 1975. Zdzisław Adam Rajewski, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. XXVII, s. 359–361.
Grabowski Janusz. 2016. Dynastia Piastów mazowieckich, Kraków.
Grabowski Janusz. 2017. Wizerunki książąt i księżnych mazowieckich. Przyczynek do ikonografii Piastów, [w:] Kościół w Polsce a sąsiedzi. Prace dedykowane profesorowi Markowi Kazimierzowi Barańskiemu, red. J. Grabowski, T.P. Rutkowski, Warszawa, s. 63–95.
Grabowski Janusz. 2019. Poczet książąt i księżnych mazowieckich, Kraków.
Grečilo Andrìj. 2000. Teritorìal΄nì simvoli Galic΄ko-Volinsk´oï deržavi drugoï polovini XIII–počatku XIV stolit´, „Zapiski Naukovogo tovaristva ìmenì Ševčenka”, t. 240, s. 255–263, https://web.archive.org/web/20170202053757/http://www.anthropos.lnu.edu.ua/jspui/bitstream/
/2288/1/255-263_%D0%93%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%BE_%D0%90.pdf (dostęp 06.05.2022).
Gumowski Marian. 1966. Handbuch der polnischen Siegelkunde, Graz.
Harvey Paul D.A., McGuinness Andrew. 1995. A guide to British medieval seals, London.
Heilig en Profaan. 1993. Heilig en profaan. 1000 laatmiddeleeuwse insignes uit de collectie H.J.E. van Beuningen, red. H.J.E. van Beuningen, A.M. Koldeweij, Rotterdam Papers, t. 8, Cothen.
Heilig en Profaan. 2001. Heilig en Profaan 2. 1200 laatmiddeleeuwse insignes uit openbare en particuliere collecties, red. H.J.E. van Beuningen, A.M. Koldeweij, D. Kicken, Rotterdam Papers, t. 12, Cothen.
Hermann Michaela. 2009. Ein mittelalterlicher Silberring mit magischer Inschrift aus Augsburg. Sein archäologischer und kulturhistorischer Kontext, „Bayerische Vorgeschichtsblätter”, t. 74, s. 215–238.
Hlebionek Marcin. 2011. Pieczęcie Piastów kujawskich, Inowrocław.
Jasiński Kazimierz. 1997. Kielich płocki z pateną — dar księcia mazowieckiego Konrada I, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski i in., Warszawa, s. 283–297.
Jurek Tomasz. 2014. Pierwsze wieki Łęczycy, [w:] Początki Łęczycy, t. III: W kręgu historii i historii sztuki, red. R. Grygiel, T. Jurek, Łódź, s. 7–196.
Kaźmierczyk Józef. 1970. Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, cz. 2, Wrocław.
Kiersnowska Teresa. 1971. Trzynastowieczna siedziba książęca w Błoniu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XIX, nr 3, s. 447–462.
Kiersnowska Teresa. 1986. Czersk w XIII i XIV wieku. Ośrodek władzy książęcej na południowym Mazowszu, Warszawa.
Kiersnowska Teresa. 1991. Płock, Czersk i Błonie — trzy ośrodki wczesnomiejskie z XI–XIII wieku na Mazowszu, [w:] Miasto zachodniosłowiańskie w XI–XII wieku. Społeczeństwo — Kultura, red. L. Leciejewicz, Wrocław, s. 37–54.
Knapiński Ryszard. 1984. Rewindykowany kielich z pateną ufundowany dla katedry płockiej w 1238 r. przez księcia Konrada Mazowieckiego, „Studia Płockie”, t. X (1982), s. 243–247.
Kóčka-Krenz Hanna. 1993. Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań.
Korzuhina Gali Fëdorowna. 1954. Russkie klady IX–XIII vv., Moskva–Leningrad.
Kowalczyk Małgorzata. 1986. Raciąż. Średniowieczny gród i kasztelania na Pomorzu w świetle źródeł archeologicznych i pisanych, Archaeologia Baltica, t. VI, Łódź.
Kowalski Krzysztof Maciej. 2014. In arte sua quilibet rex. Studia nad dziejami kultury na Pomorzu, Gdańsk.
Krabath Stefan. 2016. Schmuck im Mittelalter. Grundlegende Formen in ihrer Entwicklung vornehmlich aus archäologischer Sicht, „Das Mittelalter”, t. 21, nr 2, s. 246–272.
Krzystek Andrzej. 2020. Kielich i patena Konrada Mazowieckiego z XIII wieku — kopia dla archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie”, t. 27, s. 459–471.
Kuczyński Stefan Krzysztof. 1961. O polskim mieczu koronacyjnym. Na marginesie artykułu Mariana Gumowskiego, Szczerbiec, polski miecz koronacyjny, „Małopolskie Studia Historyczne” t. II, 1959, nr 2–3, s. 5–18, 3 ilustr. [zeszyt ukazał się w 1960 r.], „Przegląd Historyczny”, t. LII, z. 3, s. 562–577. https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historycznyr1961-
t52-n3/Przeglad_Historyczny-r1961-t52-n3-s562-577/Przeglad_Historyczny-r1961-t52-n3-s562-577.pdf (dostęp 12.05.2022).
Kuczyński Stefan Krzysztof. 1978. Pieczęcie książąt mazowieckich, Wrocław.
Kuś Agnieszka. 2007. Wróg książęcego ładu — smoki, gryfy, lwy i inne bestie w systemie sfragistycznym Piastów, [w:] Wyobrażenie wroga w dawnych kulturach, red. J. Axer, J. Olko, Warszawa, s. 175–183.
Lappo-Danilevskij Aleksandr Sergeevič. 1907. Pečati poslĕdnih˝ galičsko-vladimìrskih˝ knâzej i ih˝ sovĕtnikov˝, [w:] Boleslav˝-Ûrìj II, knâz΄ vsej Maloj Rusi. Sbornik˝ materìalov˝ i izslĕdovanìj, soobŝennyh˝ […], S.-Peterburg˝, s. 211–311, http://irbis-nbuv.gov.ua/ulib/item/UKR0000700
(dostęp 25.01.2022).
Lindahl Fritze. 2003. Symboler i guld og sølv. Nationalmuseets fingerringe 1000–1700-årene, København.
Lorenzen Maike. 1997. Magische Ringe — Überlegungen zu Fingerringen mit AGLA-Inschriften, „Acta Praehistorica et Archaeologica”, t. 29, s. 141–156.
Melin Pia Bengtsson. 2014. For Love, Healing and Protection. Notes on Medieval Finger Rings with Sapphires and Other Gemstones in Swedish Collections, „Fornvännen”, t. 109, nr 4, s. 259–266.
Michałowski Roman. 2018. Wspomnienie modlitewne a pamięć o przeszłości (do końca XIII wieku), [w:] Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski, t. 2, red. H. Manikowska, Warszawa, s. 245–274, https://rcin.org.pl/ihpan/dlibra/publication/84701/edition/65439/content (dostęp 11.05.2022).
Michelly Reinhold. 1987. Der Spandauer Thebal-Ring. Neues zum Problem der Thebal-Ringe, [w:] Ausgrabungen und Funde auf dem Burgwall in Berlin-Spandau, red. A. von Müller, K. von Müller-Muči, Berlin, s. 64–81 i 123–144.
Nelûbov Sergej. 2002. Simvolika srednevekovyh russkih perstnej. Zver´-obraz, zver´-simvol, zver´-obereg, „Sejhgauz”, nr 17, s. 4–8.
Neubecker Ottfried. 1976. Heraldry. Sources, Symbols and Meaning, New York–Sydney.
Niewęgłowski Andrzej. 1984. Grodzisko w Błoniu-Osieku, woj. Warszawa, w świetle badań w latach 1975 i 1976, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. XXXVI, s. 193–212.
NKDM. 1989. Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2, Dokumenty z lat 1248–1355, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Wrocław.
Odoj Romuald. 1958. Sprawozdanie z prac wykopaliskowych, przeprowadzonych w Równinie Dolnej, pow. Kętrzyn w 1956 i 1957 r., „Rocznik Olsztyński”, t. I, s. 117–156.
Pastoureau Michel. 2006. Średniowieczna gra symboli, Warszawa.
Piech Zenon. 1993. Ikonografia pieczęci Piastów, Kraków.
Piech Zenon. 2015. Pieczęć jako źródło ikonograficzne: ze studiów nad ikonografią historyczną, „Sfragìstičnij Ŝorìčnik”, t. 5, s. 21–87, https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2020/08/Z.-
Piech-Pieczec-jako-zrodlo-ikonograficzne_sygatura.pdf (dostęp 13.05.2022).
Przezdziecki Alexander, Rastawiecki Edward. 1855. Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII. W dawnej Polsce, Serya Pierwsza, Warszawa–Paryż, https://polona.pl/item/wzory-sztuki-sredniowiecznej-i-z-epoki-odrodzenia-po-koniec-wieku-xvii-w-dawnejpolsce,NTM2OTg5Mw/6/#info:metadata (dostęp 18.03.2022).
Przezdziecki Alexander, Rastawiecki Edward. 1858. Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII. W dawnej Polsce, Serya Druga, Warszawa–Paryż, https://polona.pl/item/wzory-sztuki-sredniowiecznej-i-z-epoki-odrodzenia-po-koniec-wieku-xvii-w-dawnejpolsce,NTM2NjA5Mg/2/#info:metadata (dostęp 18.03.2022).
PŚ. 2022. Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, Biblia poznańska, Poznań.
Rukat Michał. 2018. Siemowit I mazowiecki, książę trudnego pogranicza (ok. 1215–23 czerwca 1262), Kraków.
Sadowska-Topór Jolanta, Ościłowski Jarosław. 2016. Błonie, pow. warszawski zachodni, woj. mazowieckie. Ceramika naczyniowa z badań wczesnośredniowiecznego grodziska przeprowadzonych w 1971 r., [w:] J. Sadowska-Topór, współudz. M. Krystek, H. Młodecka, J. Ościłowski, Ze źródeł do archeologii Mazowsza, cz. 2: Studia nad ceramiką z wczesnego i późnego średniowiecza, Warszawa, s. 11–30.
Samsonowicz Henryk. 2014. Konrad Mazowiecki (1187/88–31 VIII 1247), Kraków.
Sawicki Jakub. 2014. Średniowieczne świeckie odznaki w Polsce na tle europejskim, Wratislavia Antiqua, t. 20, Wrocław, http://wratislavia.archeo.uni.wroc.pl/index.php?sw=201 (dostęp 25.01.2022).
Sedova Mariâ Vladimirovna. 1981. Ûvelirnye izdeliâ drevnego Novgoroda (X–XV vv.), Moskva.
Siegel. 1854. Siegel des mittelalters von Polen, Lithauen, Schlesien, Pommern und Preussen. Ein Beitrag zur Förderung diplomatischer, genealogischer, numismatischer und kunstgeschichtlicher Studien über ursprünglich slavische Theile der preussischen Monarchie mit XXV Kupfertafeln, wyd. F.A. Vossberg, Berlin, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/57751/edition/73699/content (dostęp 13.05.2022).
Skarby. 2007. Skarby wieków średnich (Cyfrowe zbiory PMA), red. W. Brzeziński, Warszawa, http://193.39.71.4:51080/?compo=wDzialy&wybor=2 (dostęp 12.12.2022).
Stróżyk Paweł. 2015. O możliwych inspiracjach ikonografii niektórych pieczęci Piastów w XIII wieku, [w:] Dawne pieczęcie. Typologia — metody badań — interpretacje, red. Z Piech, Warszawa, s. 255–266.
Suchodolski Stanisław, Kiersnowska Teresa. 1973. Kopytów, pow. Pruszków, [w:] Informator Archeologiczny. Badania rok 1972, Warszawa, s. 251.
Szczerba Adrianna. 2017. Powołanie Kierownictwa Badań nad Początkami Państwa Polskiego, „Przegląd Archeologiczny”, t. 65, s. 13–18, http://rcin.org.pl/Content/63715/WA308_83425_PIII149_Powolanie-Kierownict_I.pdf (dostęp 25.01.2022).
Teterycz-Puzio Agnieszka. 2010. Książęta mazowieccy wobec państwa litewskiego w XIII wieku — walka czy współpraca?, „Zapiski historyczne”, t. LXXV, z. 1, s. 7–29, https://www.zapiskihistoryczne.pl/files/issues/9858dd96efa037624768d3a06b1b1301_ZH_2010_1_Puzio_N.pdf (dostęp
01.2022).
Teterycz-Puzio Agnieszka. 2012. Kobieta w świetle wybranych środkowoeuropejskich źródeł narracyjnych z XI–XIV wieku, „Słupskie Studia Historyczne”, nr 18, s. 9–36, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Slupskie_Studia_Historyczne/Slupskie_Studia_Historyczne-r2012-t18/Slupskie_Studia_Historyczne-r2012-t18-s9-36/Slupskie_Studia_Historyczne-r2012-t18-s9-36.pdf (dostęp 16.03.2022).
Tomaszewscy Andrzej i Elżbieta. 1982. Późnoromański kościół Św. Trójcy w Błoniu na Mazowszu, [w:] Architektura dawna a współczesność, red. W. Puget, Warszawa, s. 117–129.
Trzeciecki Maciej. 2015. Mazowsze w XIII wieku — spojrzenie archeologa, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, t. 51, s. 151–166, https://www.academia.edu/27253083/Mazowsze_w_XIII_wieku_spojrzenie_archeologa (dostęp 05.05.2022).
Trzeciecki Maciej, Polak Zbigniew. 2017. Miasta na Mazowszu książęcym — spojrzenie archeologów, [w:] Dziedzictwo książąt mazowieckich. Stan badań i postulaty badawcze. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski w Warszawie — Muzeum i Archiwum Główne Akt Dawnych, 27–28 października 2016 r., red. J. Grabowski, R. Mroczek, P. Mrozowski,
Warszawa, s. 199–220, https://www.academia.edu/36829118/Towns_in_the_Duchy_of_Masovia_an_archaeologist_s_perspective (dostęp 05.05.2022).
Wachowski Krzysztof. 2013. Emblemata mediaevalia profana. Przykład Polski, Wrocław.
Wachowski Krzysztof. 2018. Pierścionki, [w:] Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu.
Studium strefy placu Nowy Targ we Wrocławiu, red. J. Piekalski, K. Wachowski, Wratislavia
Antiqua, t. 23, Wrocław, s. 975–980, http://wratislavia.archeo.uni.wroc.pl/23-tom/XIV.pdf (dostęp 12.02.2022).
Z badań. 1950. Z badań nad początkami państwa polskiego, „Przegląd Historyczny”, t. XLI, s. 225–252.
Żak Jan. 1990. Aspekt metodologiczny prac syntetyzujących pradzieje społeczeństw wiślańsko-odrzańskich Józefa Kostrzewskiego, „Slavia Antiqua”, t. XXXII (1989/1990), s. 69–91.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
