Żywienie dziecka w polskiej rodzinie szlacheckiej w drugiej połowie XVIII wieku na przykładzie Stasia Tretera
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.4.002Słowa kluczowe:
dziecko, szlachta, jedzenie, dziennik, Rzeczpospolita Obojga Narodów, druga połowa XVIII w., listyAbstrakt
W artykule omówiono kwestie związane z żywieniem dziecka w zubożałej rodzinie szlacheckiej w drugiej połowie XVIII w. na przykładzie Stanisława Mikołaja Tretera,
syna szambelana królewskiego Stanisława Kajetana i Agnieszki z Izbickich. Podstawą źródłową są listy, w których rodzice omawiali kwestie związane z karmieniem noworodka, zapiski ojca poświęcone wychowaniu i edukacji Stasia, przede wszystkim jednak dzienniczek spisany ręką dziewięciolatka. Zapiski Stasia są źródłem wyjątkowym,
zarówno ze względu na wiek autora, jak i treść. Ich tematyka bowiem dotyczy potraw spożywanych codziennie przez chłopca w okresie od 14 do 31 stycznia 1786 r.
Nieznane są inne tego rodzaju źródła. Zapiski Stasia Tretera pokazują, jak wyglądała dieta dziecka w zubożałej rodzinie szlacheckiej w końcu XVIII stulecia.
Pobrania
Bibliografia
Bartnicka Kalina. 1992. Dziecko w świetle pamiętników i powieści polskiego oświecenia, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. XXXV, s. 37–86.
Bartnicka Kalina. 1993. Księdza Józefa Legowicza poradnik życia rodzinnego, „Przegląd Humanistyczny”, R. XXXVII, nr 4 (319), s. 71–78.
Czetwertyński Włodzimierz. [1939]. Na wozie i pod wozem (1837–1917). Wspomnienia z lat ubiegłych wnukom i wnuczkom opowiedziane, Poznań.
Dembińska Maria. 1980. Pożywienie dziecka w polskich źródłach historycznych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXVIII, nr 4, s. 481– 499.
Dumanowski Jarosław. 2010. Compendium ferculorum Stanisława Czernieckiego, [w:] S. Czerniecki, Compendium ferculorum albo zebranie potraw, wyd. i oprac. J. Dumanowski, M. Spychaj, Warszawa, s. 13–73.
Gołębiowski Łukasz. 1830. Domy i dwory przy tém opisanie aptéczki, kuchni, stołów, uczt, biesiad, trunków i pijatyki; łaźni i kąpieli; łóżek, pościeli, ogrodów, powozów i koni; błaznów, karłów, wszelkich zwyczajów dworskich i różnych obyczajowych szczegółów, Warszawa.
Hofman Witold. 1909. Kartki z dziennika Pestallozi’ego o wychowaniu jego własnego syna, „Wychowanie w Domu i Szkole. Czasopismo Pedagogiczne”, R. II, z. 4, t. I, s. 408–413, z. 5, s. 514–520.
Instrukcja wydawnicza. 1953. Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław.
Kaminskyi Vasyl. 2017. Studia Stanisława Kajetana Tretera na uniwersytecie w Lipsku w latach 60. XVIII wieku — źródła do tematu, [w:] Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław, s. 363–378.
Kicowska Alicja. 2002. Pamiętniki jako źródło do badań nad dzieckiem i dzieciństwem, [w:] Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, t. 2: Dzieje nowożytne, red. K. Jakubiak, W. Jamrożek, Bydgoszcz, s. 301–310.
Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2011a. „Synu mój najmilszy...”. Życie i edukacja Stanisława Mikołaja z Lubomirskich Tretera w latach 1776–1789, opisane przez ojca w trzynastu listach, „Biuletyn Historii Wychowania”, nr 27, s. 59–70.
Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2011b. Zapiski Apolonii Heleny Massalskiej z czasów edukacji w Paryżu (1771–1779), [w:] Ustrój — polityka — kultura. Studia ofiarowane Profesor Stefanii Ochmann-Staniszewskiej, red. J. Maroń, R. Kołodziej, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, Nr 3394, Historia, CLXXXIV, Wrocław, s. 227–242.
Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2012. „W kompanii podróżnej krajczyny koronnej Anny Teresy Potockiej”. Zapiski z wojażu po Europie Stanisława i Agnieszki z Izbickich Treterów, [w:] Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych, red. M. Saczyńska, E. Wółkiewicz, Warszawa, s. 371–386.
Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2013. „Osobliwie muszę tu wyznać zrządzenie Boskie nad tobą Synu mój kochany, iż twoja najlepiej cię kochająca Matka, uniesiona często słabością rozumu swojego, biła cię i źle ci życzyła”. Choroba psychiczna w rodzinie w drugiej połowie XVIII wieku na przykładzie dzieciństwa Stanisława Mikołaja Tretera, „Biuletyn Historii Wychowania”, nr 30, s. 103–112.
Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2019. Zagraniczne podróże Polek w epoce oświecenia, Łomianki.
Kraśnicki Andrzej. 1931. Posty w dawnej Polsce (dokończenie), „Collectanea Theologica”, A. XII, F. 4, s. 299–382.
Kulesza-Woroniecka Iwona. 2014. Obraz dzieciństwa w pamiętnikach i wspomnieniach osiemnastowiecznych, [w:] W kręgu rodziny epok dawnych. Dzieciństwo, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa, s. 361–373.
Lebrun François. 1997. Jak dawniej leczono. Lekarze, święci i czarodzieje w XVII i XVIII wieku, Warszawa.
Legowicz Józef. 1787. Stan małzeński czyli prawidła szczęsliwego między małzonkami pozycia y porządnego a chrzescianskiego wychowania dziatek, Wilno.
Linde Samuel Bogumił. 1807. Słownik języka polskiego, t. I, cz. I: A–F, Warszawa.
Massalska Apolonia Helena. 2012. Pamiętniki pensjonarki. Zapiski z czasów edukacji w Paryżu (1771–1779), wstęp i oprac. M.E. Kowalczyk, Kraków.
Massalska Apolonia Helena. 2014. Mémoires d’une écolière à l’Abbaye-aux-Bois à Paris (1771–1779), red. M.E. Kowalczyk, A. Locher, Mielec.
Morton Timothy. 1994. Shelley and the Revolution in Taste. The Body and the Natural World, Cambridge.
Pestalozzi Henrich. 1887. Aus Pestalozzis Tagebuch über die Erziehung seines Söhnchens, „Pestalozziblätter”, R. VIII, nr 3, s. 25–32.
Quellier Florent. 2013. Łakomstwo. Historia grzechu głównego, Warszawa.
Rok Bogdan. 1996. Józef Legowicz (zm. 1812), oświeceniowy kaznodzieja litewski, i jego poradnik dobrego życia, [w:] Z podstaw poradoznawstwa, z. 1, red. A. Kargulowa, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, Nr 1878, Prace Pedagogiczne, CXV, Wrocław, s. 51–65.
Rosenberg Aubrey. 1995. Food for Thought in Rousseau’s Emile, „Lumen”, t. 14, s. 97–108.
Rousseau Jean-Jacques. 1955. Emil czyli o wychowaniu, t. I, wyd. F. Wnorowski, Wrocław.
Staropolskie przepisy kulinarne. 2016. Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII w. Źródła drukowane, wyd. i oprac. J. Dumanowski, D. Dias-Lewandowska, M. Sikorska, red. J. Dumanowski, Monumenta Poloniae Culinaria, t. VI, red. J. Dumanowski,
Warszawa.
Staropolskie przepisy kulinarne. 2017. Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII w. Źródła rękopiśmienne, wyd. i oprac. J. Dumanowski, D. Dias-Lewandowska, M. Sikorska, red. J. Dumanowski, Monumenta Poloniae Culinaria, t. VII, red. J. Dumanowski, Warszawa.
Syreniusz. 1613. Zielnik Herbarzem z ięzyká Łácinskiego zowią […], Kraków.
Tröhler Daniel. 1994. Das „Tagebuch über die Erziehung seines Sohnes“. Pestalozzis frühe Auseinandersetzung mit Rousseau, [w:] Philosophie und Religion bei Pestalozzi, red. F.-P. Hager, D. Tröhler, Bern, s. 139–183.
[Tukałło Maciej]. 1793. Wiadomosc zioł naypotrzebnieyszych i innych materyałów do lekarstw wchodzących po Polsku i po Łacinie, porządkiem Alfabetycznym z opisaniem mocy i ich skutków, [w:] Apteczka domowa, zawierająca zbiór lekarstw po wielkiey części prostych, których materyały łacno się w domu znaydować mogą albo z Apteki, lub z kramu wzięte, mogą być w domu
sporządzone […], Wilno, s. 1–137.
Ustawodawstwo. 1925. Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej: rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), wyd. J. Lewicki, Kraków.
Weichardt Teodor Tomasz. 1782. Rada dla matek, względem zapobiezenia roznym słabosciom i chorobom, ktorym dzieci od urodzenia swego podlegać mogą, Warszawa.
Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2002. Dziecko w dawnej Polsce, Poznań.
Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2012a. „Jako karmić dzieci w dzieciństwie ich” — żywienie niemowląt i małych dzieci w XVI–XVIII wieku, [w:] Historia naturalna jedzenia. Między antykiem a XIX wiekiem, red. B. Możejko, Gdańsk, s. 203–211.
Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2012b. Sprzęty domowe i przedmioty „pomniejsze dziecięce” w Polsce doby preindustrialnej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LX, nr 3, s. 419–442.
Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2015. Kilka uwag o znajomości dzieła Jana Jakuba Rousseau „Emil, czyli o wychowaniu” w Polsce przełomu XVIII i XIX wieku, „Problemy Wczesnej Edukacji”, nr 2 (29), s. 7–14.
Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2016a. Dzieciństwo w epoce staropolskiej — możliwości źródłowe i kierunki badań, [w:] Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków, red. A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel, Lublin, s. 227–242.
Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2016b. Świat dziecka w pamiętnikach doby staropolskiej, [w:] Memuarystyka w dawnej Polsce, red. P. Borek, D. Chemperek, A. Nowicka-Struska, Kraków, s. 45–58.
Żołądź-Strzelczyk Dorota, Kabacińska-Łuczak Katarzyna. 2012. Codzienność dziecięca opisana słowem i obrazem. Życie dziecka na ziemiach polskich od XVI do XVIII wieku, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
