Order, cleanliness and security in Kalisz in the light of the documents of the Good Order Commission and the town authorities (1778–1788)

Łukasz Truściński

doi:10.23858/KHKM70.2022.4.003

Opublikowane: 2022-12-30

Tom 70 Nr 4 (2022)

Order, cleanliness and security in Kalisz in the light of the documents of the Good Order Commission and the town authorities (1778–1788)

Łukasz Truściński

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.4.003

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie działań kaliskiej Komisji Boni Ordinis w czasie jej istnienia w latach 1780–1788. Z jednej strony przedstawiono rozporządzenia Komisji i władz miasta mające urzeczywistniać idee przyświecające powołaniu tego ciała, z drugiej praktykę ich realizacji oraz wpływ na codzienne życie kaliszan. Daje to okazję do zastanowienia się nad skutecznością działań Komisji w Kaliszu, odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim stopniu postawione przed nią cele zostały zrealizowane. Precyzyjną ocenę skuteczności reform utrudniają jednak zniszczenie miasta w wielkim, pożarze w 1792 r., oraz zmiany, które przyniósł rozbiór Polski.

Słowa kluczowe:

Kalisz, Komisja Boni Ordinis, bezpieczeństwo, porządek, nowożytność

Pobierz pliki

pdf (English)

Zasady cytowania

Truściński, Łukasz. (2022). Order, cleanliness and security in Kalisz in the light of the documents of the Good Order Commission and the town authorities (1778–1788). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 70(4), 435–451. https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.4.003

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Augustyniak Urszula. 2008. Historia Polski 1572–1795, Warszawa.
Google Scholar

Baranowski Ignacy. 1907. Komisye porządkowe (1765–1788), Kraków, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/12136/edition/11113/content (accessed 10.09.2022).
Google Scholar

Bogucka Maria, Samsonowicz Henryk. 1986. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław.
Google Scholar

Chodyński A. 1872a. Dawny ratusz w Kaliszu, “Kaliszanin”, vol. 3, no. 22, p. 87.
Google Scholar

Chodyński A. 1872b. Dawny ratusz w Kaliszu, “Kaliszanin”, vol. 3, no. 23, p. 91.
Google Scholar

Chodyński A. 1872c. Dawny ratusz w Kaliszu, “Kaliszanin”, vol. 3, no. 25, pp. 98–99.
Google Scholar

Chodyński A. 1872d. Dawny ratusz w Kaliszu, “Kaliszanin”, vol. 3, no. 26, p. 103.
Google Scholar

Deresiewicz Janusz. 1966. Wielkopolskie komisje dobrego porządku, “Czasopismo Prawno-Historyczne”, vol. XVIII, no. 2, pp. 155–213.
Google Scholar

Dzieje. 1977. Dzieje Kalisza, ed. W. Rusiński, Poznań.
Google Scholar

Gawlas Sławomir. 2005. Przełom lokacyjny w dziejach miast środkowoeuropejskich, [in:] Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, eds. Z. Kurnatowska, T. Jurek, Poznań, pp. 133–162.
Google Scholar

Gawlas Sławomir. 2015. Ustrojowe i społeczne uwarunkowania lokacji miejskich na ziemiach polskich w 1. połowie XIII wieku, “Archaeologia Historica Polona”, vol. 23, pp. 7–56, https://doi.org/10.12775/AHP.2015.001
Google Scholar

Jędrzejewski Przemysław. 2017. Działalność komisji boni ordinis dla miast wielkorządów krakowskich w Olkuszu w latach osiemdziesiątych XVIII stulecia, “Kwartalnik Historyczny”, vol. CXXIV, no. 2, pp. 237–265, https://doi.org/10.12775/KH.2017.124.2.02
Google Scholar

Kalisz. 1802. Kalisz. Plan miasta i przyległej okolicy Ludwika von Bröckera z 1802 r., [in:] Sowina Urszula, Baranowski Tadeusz, Wyczółkowski Dariusz, Kędzierski Adam, Truściński Łukasz, Splitt Jerzy Aleksander. 2021.
Google Scholar

Korzon Tadeusz. 1897. Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794). Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego, vol. I, Kraków–Warszawa, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/4158/edition/7399/content (accessed 10.09.2022).
Google Scholar

Kowalski Grzegorz M. 2010. Reskrypt króla Stanisława Augusta Poniatowskiego powołujący Komisje Boni Ordinis z 1778 roku, [in:] Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, eds. S. Grodziski et al., vol. 1, Kraków, pp. 439–445.
Google Scholar

Milik Katarzyna. 2013. Bezpieczeństwo w dobie rządów Rady Nieustającej — sprawy wojska i policji, [in:] Si vis pacem, para bellum. Bezpieczeństwo i polityka Polski. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Tadeuszowi Dubickiemu, red. R. Majzner, “Zeszyty Historyczne”, vol. XII, Częstochowa–Włocławek, pp. 335–346, http://dlibra.bg.ajd.czest.pl:8080/Content/1744/17.pdf (accessed 10.09.2022).
Google Scholar

Niwiński Mieczysław. 1938. Wójtostwo krakowskie w wiekach średnich, Kraków, https://bazybg.uek.krakow.pl/cyfrowa/kolekcje/publikacja/5566 (accessed 4.12.2022).
Google Scholar

Nowak Andrzej, Rusiński Władysław. 1977. Rozwój przestrzenny i zabudowa miasta. Stosunki sanitarne i zdrowotne, [in:] Dzieje Kalisza, ed. W. Rusiński, Poznań, pp. 138–151.
Google Scholar

Osiemnaście wieków. 1960–1962. Osiemnaście wieków Kalisza: studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i regionu kaliskiego, vols. 1–3, eds. A. Gieysztor, K. Dąbrowski, Kalisz.
Google Scholar

Ptaśnik Jan. 1934. Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, Kraków, http://cyfrowa.chbp.chelm.pl/dlibra/docmetadata?id=11205&from=publication& (accessed 10.09.2022).
Google Scholar

Rozporządzenie. 1913. Rozporządzenie Komisyi Dobrego Porządku w mieście Włocławku roku 1787 uczynione, ed. S. Chodyński, Włocławek, https://kpbc.umk.pl/publication/14607/edition/23993/rozrzadzenie-komisji-dobrego-porzadku-w-miescie-wloclawku-roku-1787-uczynione?language=pl (accessed 10.09.2022).
Google Scholar

Rusiński Władysław. 1961. Kalisz od połowy XVII do schyłku XVIII wieku, [in:] Osiemnaście wieków Kalisza. Studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i region kaliskiego, vol. II, eds. A. Gieysztor, K. Dąbrowski, Kalisz, pp. 125–244.
Google Scholar

Rusiński Władysław. 1968. Z dziejów Kalisza w okresie Oświecenia. Budżet miasta ustanowiony w r. 1788 przez Komisję Dobrego Porządku, “Rocznik Kaliski”, vol. I, pp. 374–383.
Google Scholar

Rusiński Władysław. 1976. Stan miasta Kalisza w 1778 r., “Rocznik Kaliski”, vol. IX, pp. 217–228.
Google Scholar

Rusiński Władysław. 1983. Kalisz. Zarys dziejów, Poznań.
Google Scholar

Rusiński Władysław. 1986. Struktura przestrzenna i zabudowa Kalisza w XVIII wieku, “Rocznik Kaliski”, vol. XIX, pp. 9–24.
Google Scholar

Rusiński Władysław. 1988. Życie codzienne w Kaliszu w dobie Oświecenia, Poznań.
Google Scholar

Schindler Norbert. 2002. Ludzie prości, ludzie niepokorni. Kultura ludowa w początkach dziejów nowożytnych, Warszawa.
Google Scholar

Sobolowa Barbara. 1969. Kalisz w ostatnich latach Rzeczypospolitej (w świetle akt Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej Kaliskiej), “Rocznik Kaliski”, vol. II, pp. 68–79.
Google Scholar

Sowina Urszula. 2013. Ze studiów nad zaopatrzeniem w wodę późnośredniowiecznego i wczesnonowożytnego Kalisza, [in:] Kalisz na przestrzeni wieków. Konferencja naukowa pod przewodnictwem prof. dr. hab. Henryka Samsonowicza, eds. T. Baranowski, A. Buko, Kalisz, pp. 213–223.
Google Scholar

Sowina Urszula, Związek Tomasz, Panecki Tomasz. 2017. Kalisz w połowie XVI wieku, [in:] Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, vol. 4: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, eds. K. Chłapowski, M. Słoń, part 2, Komentarz, Indeksy, Warszawa, pp. 313–332, https://rcin.org.pl./dlibra/publication/134206/edition/108629/content (accessed 10.09.2022).
Google Scholar

Sowina Urszula, Baranowski Tadeusz, Wyczółkowski Dariusz, Kędzierski Adam, Truściński Łukasz, Splitt Jerzy Aleksander. 2021. Atlas historyczny miast polskich, vol. VI: Wielkopolska, no. 1: Kalisz, eds. U. Sowina, T. Panecki, Toruń–Warszawa.
Google Scholar

[Splitt Jerzy Aleksander]. 1997. Kalisz. Najstarsze miasto w Polsce, Bydgoszcz.
Google Scholar

Srogosz Tadeusz. 1995. Geneza i funkcjonowanie komisji dobrego porządku, “Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, vol. II, pp. 152–163.
Google Scholar

Statuty. 1972. Statuty miasta Kalisza z XVI–XVIII wieku, ed. W. Maisel, “Rocznik Kaliski”, vol. V, pp. 191–300.
Google Scholar

Szymańska Maria. 1953. Wójtostwo poznańskie 1253–1386. Od lokacji miasta do wykupu wójtostwa przez miasto, “Przegląd Zachodni”, vol. IX, 1953, nos. 6–8, pp. 167–193.
Google Scholar

Szymański Andrzej. 2015. Kalisz końca XVIII wieku wobec niebezpieczeństwa pożarów, [in:] Dziedzictwo kulturowe Miasta Kalisza i Regionu Południowej Wielkopolski, vol. IV, ed. S. Kowalska, Poznań–Kalisz, pp. 126–137.
Google Scholar

Tokarska-Bakir Joanna. 2008. Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa.
Google Scholar

Topolska Maria B. 1981. Sułkowski August h. Sulima (1729–1786), [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, red. A. Gąsiorowski et al., Warszawa–Poznań, pp. 716–717.
Google Scholar

Ustawy. 1875. Dawne ustawy miasta Kalisza, ed. A. Chodyński, Warszawa, https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/39300?id=39300 (accessed 10.09.2022).
Google Scholar

Volumina. 1860. Volumina legum, vol. VII, Petersburg, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/
Google Scholar

/edition/65269?language=pl (accessed 10.09.2022).
Google Scholar

Wasilewski Jerzy. 2010. Tabu, Warszawa.
Google Scholar