Order, cleanliness and security in Kalisz in the light of the documents of the Good Order Commission and the town authorities (1778–1788)
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.4.003Słowa kluczowe:
Kalisz, Komisja Boni Ordinis, bezpieczeństwo, porządek, nowożytnośćAbstrakt
Celem artykułu jest ukazanie działań kaliskiej Komisji Boni Ordinis w czasie jej istnienia w latach 1780–1788. Z jednej strony przedstawiono rozporządzenia Komisji i władz miasta mające urzeczywistniać idee przyświecające powołaniu tego ciała, z drugiej praktykę ich realizacji oraz wpływ na codzienne życie kaliszan. Daje to okazję do zastanowienia się nad skutecznością działań Komisji w Kaliszu, odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim stopniu postawione przed nią cele zostały zrealizowane. Precyzyjną ocenę skuteczności reform utrudniają jednak zniszczenie miasta w wielkim, pożarze w 1792 r., oraz zmiany, które przyniósł rozbiór Polski.
Pobrania
Bibliografia
Augustyniak Urszula. 2008. Historia Polski 1572–1795, Warszawa.
Baranowski Ignacy. 1907. Komisye porządkowe (1765–1788), Kraków, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/12136/edition/11113/content (accessed 10.09.2022).
Bogucka Maria, Samsonowicz Henryk. 1986. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław.
Chodyński A. 1872a. Dawny ratusz w Kaliszu, “Kaliszanin”, vol. 3, no. 22, p. 87.
Chodyński A. 1872b. Dawny ratusz w Kaliszu, “Kaliszanin”, vol. 3, no. 23, p. 91.
Chodyński A. 1872c. Dawny ratusz w Kaliszu, “Kaliszanin”, vol. 3, no. 25, pp. 98–99.
Chodyński A. 1872d. Dawny ratusz w Kaliszu, “Kaliszanin”, vol. 3, no. 26, p. 103.
Deresiewicz Janusz. 1966. Wielkopolskie komisje dobrego porządku, “Czasopismo Prawno-Historyczne”, vol. XVIII, no. 2, pp. 155–213.
Dzieje. 1977. Dzieje Kalisza, ed. W. Rusiński, Poznań.
Gawlas Sławomir. 2005. Przełom lokacyjny w dziejach miast środkowoeuropejskich, [in:] Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, eds. Z. Kurnatowska, T. Jurek, Poznań, pp. 133–162.
Gawlas Sławomir. 2015. Ustrojowe i społeczne uwarunkowania lokacji miejskich na ziemiach polskich w 1. połowie XIII wieku, “Archaeologia Historica Polona”, vol. 23, pp. 7–56, https://doi.org/10.12775/AHP.2015.001
Jędrzejewski Przemysław. 2017. Działalność komisji boni ordinis dla miast wielkorządów krakowskich w Olkuszu w latach osiemdziesiątych XVIII stulecia, “Kwartalnik Historyczny”, vol. CXXIV, no. 2, pp. 237–265, https://doi.org/10.12775/KH.2017.124.2.02
Kalisz. 1802. Kalisz. Plan miasta i przyległej okolicy Ludwika von Bröckera z 1802 r., [in:] Sowina Urszula, Baranowski Tadeusz, Wyczółkowski Dariusz, Kędzierski Adam, Truściński Łukasz, Splitt Jerzy Aleksander. 2021.
Korzon Tadeusz. 1897. Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794). Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego, vol. I, Kraków–Warszawa, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/4158/edition/7399/content (accessed 10.09.2022).
Kowalski Grzegorz M. 2010. Reskrypt króla Stanisława Augusta Poniatowskiego powołujący Komisje Boni Ordinis z 1778 roku, [in:] Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, eds. S. Grodziski et al., vol. 1, Kraków, pp. 439–445.
Milik Katarzyna. 2013. Bezpieczeństwo w dobie rządów Rady Nieustającej — sprawy wojska i policji, [in:] Si vis pacem, para bellum. Bezpieczeństwo i polityka Polski. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Tadeuszowi Dubickiemu, red. R. Majzner, “Zeszyty Historyczne”, vol. XII, Częstochowa–Włocławek, pp. 335–346, http://dlibra.bg.ajd.czest.pl:8080/Content/1744/17.pdf (accessed 10.09.2022).
Niwiński Mieczysław. 1938. Wójtostwo krakowskie w wiekach średnich, Kraków, https://bazybg.uek.krakow.pl/cyfrowa/kolekcje/publikacja/5566 (accessed 4.12.2022).
Nowak Andrzej, Rusiński Władysław. 1977. Rozwój przestrzenny i zabudowa miasta. Stosunki sanitarne i zdrowotne, [in:] Dzieje Kalisza, ed. W. Rusiński, Poznań, pp. 138–151.
Osiemnaście wieków. 1960–1962. Osiemnaście wieków Kalisza: studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i regionu kaliskiego, vols. 1–3, eds. A. Gieysztor, K. Dąbrowski, Kalisz.
Ptaśnik Jan. 1934. Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, Kraków, http://cyfrowa.chbp.chelm.pl/dlibra/docmetadata?id=11205&from=publication& (accessed 10.09.2022).
Rozporządzenie. 1913. Rozporządzenie Komisyi Dobrego Porządku w mieście Włocławku roku 1787 uczynione, ed. S. Chodyński, Włocławek, https://kpbc.umk.pl/publication/14607/edition/23993/rozrzadzenie-komisji-dobrego-porzadku-w-miescie-wloclawku-roku-1787-uczynione?language=pl (accessed 10.09.2022).
Rusiński Władysław. 1961. Kalisz od połowy XVII do schyłku XVIII wieku, [in:] Osiemnaście wieków Kalisza. Studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i region kaliskiego, vol. II, eds. A. Gieysztor, K. Dąbrowski, Kalisz, pp. 125–244.
Rusiński Władysław. 1968. Z dziejów Kalisza w okresie Oświecenia. Budżet miasta ustanowiony w r. 1788 przez Komisję Dobrego Porządku, “Rocznik Kaliski”, vol. I, pp. 374–383.
Rusiński Władysław. 1976. Stan miasta Kalisza w 1778 r., “Rocznik Kaliski”, vol. IX, pp. 217–228.
Rusiński Władysław. 1983. Kalisz. Zarys dziejów, Poznań.
Rusiński Władysław. 1986. Struktura przestrzenna i zabudowa Kalisza w XVIII wieku, “Rocznik Kaliski”, vol. XIX, pp. 9–24.
Rusiński Władysław. 1988. Życie codzienne w Kaliszu w dobie Oświecenia, Poznań.
Schindler Norbert. 2002. Ludzie prości, ludzie niepokorni. Kultura ludowa w początkach dziejów nowożytnych, Warszawa.
Sobolowa Barbara. 1969. Kalisz w ostatnich latach Rzeczypospolitej (w świetle akt Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej Kaliskiej), “Rocznik Kaliski”, vol. II, pp. 68–79.
Sowina Urszula. 2013. Ze studiów nad zaopatrzeniem w wodę późnośredniowiecznego i wczesnonowożytnego Kalisza, [in:] Kalisz na przestrzeni wieków. Konferencja naukowa pod przewodnictwem prof. dr. hab. Henryka Samsonowicza, eds. T. Baranowski, A. Buko, Kalisz, pp. 213–223.
Sowina Urszula, Związek Tomasz, Panecki Tomasz. 2017. Kalisz w połowie XVI wieku, [in:] Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, vol. 4: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, eds. K. Chłapowski, M. Słoń, part 2, Komentarz, Indeksy, Warszawa, pp. 313–332, https://rcin.org.pl./dlibra/publication/134206/edition/108629/content (accessed 10.09.2022).
Sowina Urszula, Baranowski Tadeusz, Wyczółkowski Dariusz, Kędzierski Adam, Truściński Łukasz, Splitt Jerzy Aleksander. 2021. Atlas historyczny miast polskich, vol. VI: Wielkopolska, no. 1: Kalisz, eds. U. Sowina, T. Panecki, Toruń–Warszawa.
[Splitt Jerzy Aleksander]. 1997. Kalisz. Najstarsze miasto w Polsce, Bydgoszcz.
Srogosz Tadeusz. 1995. Geneza i funkcjonowanie komisji dobrego porządku, “Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, vol. II, pp. 152–163.
Statuty. 1972. Statuty miasta Kalisza z XVI–XVIII wieku, ed. W. Maisel, “Rocznik Kaliski”, vol. V, pp. 191–300.
Szymańska Maria. 1953. Wójtostwo poznańskie 1253–1386. Od lokacji miasta do wykupu wójtostwa przez miasto, “Przegląd Zachodni”, vol. IX, 1953, nos. 6–8, pp. 167–193.
Szymański Andrzej. 2015. Kalisz końca XVIII wieku wobec niebezpieczeństwa pożarów, [in:] Dziedzictwo kulturowe Miasta Kalisza i Regionu Południowej Wielkopolski, vol. IV, ed. S. Kowalska, Poznań–Kalisz, pp. 126–137.
Tokarska-Bakir Joanna. 2008. Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa.
Topolska Maria B. 1981. Sułkowski August h. Sulima (1729–1786), [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, red. A. Gąsiorowski et al., Warszawa–Poznań, pp. 716–717.
Ustawy. 1875. Dawne ustawy miasta Kalisza, ed. A. Chodyński, Warszawa, https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/39300?id=39300 (accessed 10.09.2022).
Volumina. 1860. Volumina legum, vol. VII, Petersburg, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/
/edition/65269?language=pl (accessed 10.09.2022).
Wasilewski Jerzy. 2010. Tabu, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
