Knyszyńskie testamenty składane ustnie wobec władz miejskich na przełomie XVII i XVIII wieku : teksty autorstwa umierających, czy też pisarzy miejskich?
Słowa kluczowe:
17 / 18 w. -- Polska, księgi testamentów miejskie, testamenty ustne nowożytne, pisarze testamentów nowożytni, Knyszyn, pow. Mońki-region (Polska)Abstrakt
Oral last wills made in the presence of municipal officials in Knyszyn at the turn of the 18th c. - Texts authored by Testators or by Clerks?
Last years have seen increased interest in Old-Polish testaments, with research touching upon varied issues. One of the major advantages of using last wills as sources is that they were the only recorded texts produced by a great many people representing all the social classes. Still, historians also notice difficulties resulting from interpreting last wills. A major problem is whether all the formulas used in a testament really come from the testator. This issue is discussed in the present article with regard to last wills expressed orally by burghers in the presence of municipal officials — representatives of the town council. This form of making a last will was practiced mostly in small towns, in contrast to larger ones, where testaments written down by the testator or to their dictation prevailed. The analysis is based on burghers’ testaments from Knyszyn, a town in the Podlasie region, from the end of the 17th and the early 18th century, available in book 1 of the “Municipal books of Knyszyn” in the Central Archives of Historical Records in Warsaw. The testaments were compared with published testaments of the inhabitants of other towns of the Commonwealth, comparable in size and significance, mostly Wojnicz and Merecz. The analysis also takes into account conclusions of studies relevant to this type of sources. The procedure consisted in the testator expressing his will orally in the presence of municipal officials; later the will was recorded by a municipal clerk. Unlike in the case of privately-made testaments, which were sometimes witnessed or written down by the testator’s friends, in this procedure a major role was assigned to officials, who acted according to the law. It seems that this might have contributed to testaments of this category being purely statements concerning estate. The documents from Knyszyn show far-reaching similarities in the formulaic parts, which were undoubtedly written according to official patterns. The usage of those patterns was facilitated by clerks, who tended to include information important from the legal perspective, applying fixed unambiguous wording. The official character of the testament did not encourage testators to include religious or eschatological reflections and made them focus on their estate. A similar tendency is visible in other documents analyzed, including testaments from Merecz, Mohylew and Wojnicz. Although it is difficult to determine whether it was testators themselves that formulated the parts of testaments which had no legal significance, the author concludes that municipal clerks had discernible influence on the wording of last wills. They used patterns they were familiar with, modifying them slightly depending on the circumstances. This does not mean that they broke the rules of their profession and distorted testators’ will; the effects of their work had to be approved by testators’ relatives and whole local communities. Even though testaments do not always directly record testators’ words, they reflect values and attitudes accepted by burghers.
Pobrania
Bibliografia
Adamska A. 2013. „Stąd do wieczności”. Testament w perspektywie piśmienności pragmatycznej na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXI, nr 2, 185–200.
Akty izdavaemye Vilenskoű Arheografičeskoű Kommissieű dlâ razbora drevnih aktov, t. 39, Akty Mogilevskogo magistrata XVI v. (1578–1580 gg.), Vil‘na 1915.
Anužytė L. 2001. Maro meto (1602) Merkinės miestiečių testamentai. In A. Dubonis (ed.), Lietuvos miestų istorijos šaltiniai, t. 3. Vilnius, 102, 104–105, 112 (abstrakt).
Anužytė L., Žemaitijos bajorų testamentai…, 129–131, 141–142, abstrakt.
Augustyniak U. 1990. Wizerunek Krzysztofa II Radziwiłła jako magnata-ewangelika w świetle jego testamentów,„Przegląd Historyczny”, t. 81, z. 3–4, 461–477.
Bukowska K. 1967. Orzecznictwo krakowskich sądów wyższych w sporach o nieruchomości miejskie (XVI– XVIII w.). Studium z historii prawa rzymskiego w Polsce. Warszawa.
Cui contingit nasci. 2005. Cui contingit nasci, restat mori. Wybór testamentów staropolskich z województwa sandomierskiego, oprac. M. Lubczyński, J. Pielas, H. Suchojad. Warszawa.
Frick D. 2013. Kith, Kin, and Neighbours. Communities and Confessions in Seventeenth- Century Wilno. Ithaca–London.
Gołaszewski Ł. 2013. Rec. z: "Dług śmiertelności wypłacić potrzeba”. Wybór testamentów mieszczan krakowskich z XVII–XVIII wieku, oprac. E. Danowska, Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego Polskiej Akademii Umiejętności, t. 112, Kraków 2011, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 65, z. 1.
Groicki B. 1953. Porządek sądów albo spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, wyd. K. Koranyi, Biblioteka Dawnych Polskich Pisarzy-Prawników, t. 1. Warszawa.
Groicki B. 1954a. Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle. Ustawa płacej u sądów. wyd. K. Koranyi. Biblioteka Dawnych Polskich Pisarzy-Prawników, t. 2, Warszawa.
Groicki B. 1954b. Tytuły prawa majdeburskiego, wyd. K. Koranyi, Biblioteka Dawnych Polskich Pisarzy Prawników, t. 3. Warszawa.
Jawor G. 1981. Stałe formuły w testamentach polskich, Rozprawy Komisji Językowej. Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, R. 12, 217–233.
Justyniarska-Chojak K. 2010. Testamenty i inwentarze pośmiertne z ksiąg miejskich województwa sandomierskiego (XVI–XVIII wiek). Kielce, 25–82.
Justyniarska K. 2002. Testamenty mieszkańców Krzyżanowic z XVI–XVIII wieku. In: B. Wojciechowska and L. Michalska-Bracha (eds.), Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 3. Kielce, 327–340.
Karalius L. 2011. Testamenty. In: Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, oprac. V. Ališauskaset al, przeł. P. Bukowiec et al., Kraków, 772–783.
Karpiński A. 1989. Zapisy „pobożne” i postawy religijne mieszczanek polskich w świetle testamentów z drugiej połowy XVI i XVII w. In: M. Bogucka (ed.), Tryumfy i porażki. Studia z dziejów kultury polskiej XVI–XVIII w. Warszawa, 204–233.
Kočerkevič Â.O. 2010. Pobožnì formuli u zapovìtah mìŝan m. Lʹvova drugoï polovini XVI–XVII stolìtʹ: diplomatičnij analìz, „Arhìvi Ukraïni”, t. 5 (270), 45–61.
Krochmal J. 1989. Przemyskie testamenty staropolskie, „Rocznik Historyczno-Archiwalny”, t. 6, 133–160.
Lietuvos magdeburginių. 2006. Lietuvos magdeburginių miestų privilegijos ir aktai, t. 4, Alytus, wyd. A. Tyla, Vilnius.
Lietuvos magdeburginių. 2007. Lietuvos magdeburginių miestų privilegijos ir aktai, t. 5, Merkinė, Vilnius.
Lietuvos magdeburginių. 2008. Lietuvos magdeburginių miestų privilegijos ir aktai, t. 6, Trakai, wyd. A. Baliulis, Vilnius.
Lietuvos magdeburginių. 2010. Merkinės miesto aktai (1598–1627), wyd. A. Baliulis, t. 7, Vilnius.
Malesińska A. 2007. Knyszyn w XVIII w. — życie codzienne małego miasta, Biblioteka Gońca Knyszyńskiego, nr 17, Knyszyn.
Mikuła M. 2007. Obraz Boga w testamentach szlacheckich doby nowożytnej. In: W. Szymborski and P. F. Nowakowski (eds.), Religijność. Wymiar prywatny i publiczny. Kraków, 223–244.
Popiołek B. 2009. Woli mojej ostatniej testament ten… Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku. Kraków.
Sowina U. 1991. Najstarsze sieradzkie testamenty mieszczańskie z początku XVI w. Analiza źródłoznawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIX, nr 1, 3–25.
Testamenty mieszczan wojnickich. 1997. Testamenty mieszczan wojnickich 1599–1809, wyd. P. Dymmel, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wojnickiej, Biblioteczka Historyczna, t. 14, Wojnicz.
Tymiakin L. 1990. O formułach w XVII-wiecznym testamencie przemyskim, „Rocznik Przemyski”, R. 27, 141–145.
Varsackytė R., Laikysena mirties aki- vaizdoje: kauniečių testamentai XVII–XVIII a., „Kauno istorijos metraštis”, t. 8.
Wyczański A. 1998. Rec. z: „Testamenty szlachty krakowskiej XVII–XVIII wieku”, wyd. A. Falniowska-Gradowska, „Kwartartalnik Historyczny”, R. 105, nr 2, 144–146.
Zakrzewski A.B. 1990. Rec. z: Małgorzata Borkowska OSB, Dekret w niebieskim ferowany parlamencie. Wybór testamentów z XVII–XVIII wieku, Kraków 1984, „Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historica”, t. 4.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.