Kopacze: grabarze morowi w miastach Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku

Andrzej Karpiński

Opublikowane: 2014-07-01

Tom 62 Nr 3 (2014)

Kopacze: grabarze morowi w miastach Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku

Andrzej Karpiński

Abstrakt

Plague gravediggers in Polish towns in the 16th–18th century

The article analyzes a group of low functionaries employed during epidemics, frequent in the early modern era, the so-called plague gravediggers. Their task was to transport the bodies of epidemic victims to special cemeteries and bury them in mass graves. The gravediggers came from the lowest urban classes; they wore special clothes to single them out and were relatively well paid for their dangerous job. Depending on the duration of the epidemics the town had to employ from several to about twenty gravediggers. They were deeply despised by urban communities since they often behaved brutally and were suspected of robbing the dead. Furthermore, they were sometimes accused of spreading the disease intentionally, which led to court trials and bloody executions.

Słowa kluczowe:

16-18 w. -- Polska, epidemie w o. nowożytnym, instrukcje przeciw epidemii, cmentarze pomorowe o. nowożytnego -- Polska, grabarze morowi nowożytni, ubiór grabarzy morowych, status grabarzy morowych

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Karpiński, A. (2014). Kopacze: grabarze morowi w miastach Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 62(3), 367–378. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/795

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Ariès Ph. 1989. Człowiek i śmierć. Warszawa.
Google Scholar

Bahn P. G. 1997. Grobowce, groby i mumie. 50 największych odkryć archeologicznych. Warszawa.
Google Scholar

Barg L. 1970. Epidemia dżumy we Wrocławiu w latach 1567–1569, „Archiwum Historii Medycyny”, t. XXXIII, nr 2, 168.
Google Scholar

Bell W. G. 1994. The Great Plague in London, wyd. London, 311–312, 333–335.
Google Scholar

Bennassar B. 1969. Recherches sur le grandes épidémies dans le nord de L’Espagne à la fin du XVIe siècle. Problèmes de documentation et de méthode. Paris.
Google Scholar

Bulik H. 1969. Epidemia dżumy w Kłodzku 1680 r. i jej skutki demograficzne, „Przeszłość Demograficzna Polski”, t. III, 216.
Google Scholar

Calvi G. 1989. Histories of a Plaque Year. The Social and the Imaginary in Baroque Florence. Berkeley.
Google Scholar

Charewiczowa Ł. 1930. Klęska zaraz w dawnym Lwowie, Lwów.
Google Scholar

Charytoniuk J. 1985. Walka z epidemią dżumy w Elblągu na początku XVIII wieku, „Rocznik Elbląski”, R. X, 53-55.
Google Scholar

Defoe D. 1993. Dziennik roku zarazy, wyd. X, Londyn.
Google Scholar

Flis S. 1960. Dżuma na Mazurach i Warmii w latach 1708–1711, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, z. 4.
Google Scholar

Froch W. and Kobylińska-Szymańska M. 1997. Klęski moru w Lublinie w XVI i XVII wieku w świetle ksiąg miejskich, „Archiwum Historii Medycyny”, t. XL, nr 4.
Google Scholar

Gąsiorowski L. 1859. Zbiór wiadomości do historyi sztuki lekarskiej w Polsce, t. II. Poznań.
Google Scholar

Giedroyć F. 1899. Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny. Warzawa.
Google Scholar

Sobieszczański F. M. (ed.), 1851. Joachima Bielskiego dalszy ciąg Kroniki Polskiej (1587–1598). Warszawa.
Google Scholar

Kądziołka J. 1960. Finanse miasta Poznania 1501–1648. Poznań.
Google Scholar

Karpiński A. 1981. Biedota miejska wobec zaraz i innych klęsk żywiołowych w Warszawie w latach 1526–1655, „Rocznik Warszawski”, R. XVI, 93–96, 115–116.
Google Scholar

Karpiński A. 1999. Opieka nad chorymi i ubogimi w miastach polskich w czasie epidemii w XVII–XVIII w. In: U. Augustyniak and A. Karpiński (eds.), Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Warszawa.
Google Scholar

Karpiński A. 2000. W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI– XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne. Warszawa.
Google Scholar

Kizik E. 1998. Śmierć w mieście hanzeatyckim w XVI–XVIII wieku. Studium z nowożytnej kultury funeralnej. Gdańsk.
Google Scholar

Kizik E. 1996. Speculum mortalitatis. Pogrzeby w Elblągu w XVI–XVIII w. In: E. Cieślak and A. Groth (eds.), 750 lat praw miejskich Elbląga. Gdańsk.
Google Scholar

Kizik E. 1996. Szkoła i pogrzeb w mieście hanzeatyckim w XVI–XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XLIV, nr 2.
Google Scholar

Kizik E. 1996. Ubiory żałobne w mieście hanzeatyckim w XVI–XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XLIV, nr 2.
Google Scholar

Kizik E. 2012. Gdańsk i Elbląg w czasach zarazy 1709–1710 roku. In: Dżuma, ospa, cholera…, 110-111, 121.
Google Scholar

Kalinowski R. (oprac.), 1902. Klasztory karmelitanek bosych w Polsce, na Litwie i Rusi, ich początek, rozwój i tułactwo w czasie rozruchów wojennych w XVII wieku. Rzecz osnuta na kronikach klasztornych, II. Kraków.
Google Scholar

Klonovic S. F. 1954. Victoria deorum. In Literatura mieszczańska w Polsce od końca XVI do końca XVII wieku, oprac. K. Budzyk, H. Budzykowa, J. Lewański, t. I. Warszawa.
Google Scholar

Klukowski Z. 1927. Sprawa o szerzenie dżumy w Lublinie w r. 1711, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, VI, nr 1, 16-20.
Google Scholar

Kracik J. 1991. Pokonać Czarną Śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy. Kraków.
Google Scholar

Kraszewski J. I. 1850. Notatki lekarza w czasie morowego powietrza 1623 r. we Lwowie, „Athenaeum”, II.
Google Scholar

Kronika benedyktynek poznańskich, wyd. W. Szołdrski, „Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej”, R. 81, 1938, nr 10, 749–769.
Google Scholar

Barycz H. (wyd.), 1930. Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575–1595. Kraków.
Google Scholar

Kropidłowski Z. 1992. Formy opieki nad ubogimi w Gdańsku od XVI do XVIII wieku. Gdańsk.
Google Scholar

Lamparska J. 1999. Tajemnice, zamki, podziemia. Przewodnik jakiego nie było. Wrocław.
Google Scholar

Łyskanowski M. 1976. Medycyna i lekarze dawnej Warszawy. Warszawa.
Google Scholar

Maisel W. 1982. Archeologia prawna Polski. Warszawa–Poznań.
Google Scholar

Manzoni A. 1994. Narzeczeni. przekł. B. Sieroszewska. Wrocław.
Google Scholar

Matušikova L. 1996. Návrh infekčniho řádu pro Čechy při ohroženi morem v roce 1680. In: Sbornik praci ksedmdesátym naroženinam dr Karla Beránka. Praha.
Google Scholar

Müldner H. 1879. Przyczynek do historii i statystyki morowej. Kraków.
Google Scholar

Namaczyńska St. 1937. Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1648–1696. Lwów.
Google Scholar

Nohl J. 1926. The Black Death. A Chronicle of the Plague. London.
Google Scholar

Novak J. V. 1916. Bratři česti o moru lesnenskem r. 1631 a zakroceni Jana Amose Komenského, „Česky ČasopisHistorický”, R. XXII, 325–326.
Google Scholar

Ottonsson P. G. 1989. Fear of the Plague and the Burial of Plague Victims in Sweden 1710–1711. In: N. Bulst andR. Delont (eds.), Maladie et société (XIIe–XVIIIe siècles), actes du colloque de Bielefield. Paris.
Google Scholar

Pękacka-Falkowska K. 2012. Dżuma w Toruniu w 1708 roku. Wybrane aspekty. In: E. Kizik (ed.), Dżuma, ospa, cholera. W trzechsetną rocznicę wielkiej epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1708–1711. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Instytut Historii PAN w dniach 21–22 maja 2009 roku. Gdańsk.
Google Scholar

Pękacka-Falkowska K. 2009. Profilaktyka przeciwdżumowa w nowożytnym Toruniu na przykładzie działań administracyjnych i leczenia. Toruń.
Google Scholar

Preto P. 1978. Peste e societa a Venezia nel 1576. Vicenza.
Google Scholar

Schulz V. (ed.), 1901. Přispěvký k dějinam moru v zemich českých z let 1531–1746. Praha.
Google Scholar

Pudło A. 2012. Pochówek zbiorowy jako przykład grobu w czasie epidemii. In: Dżuma, ospa, cholera…, 237–243.
Google Scholar

Pullan B. 1994. Plague and Perceptions of the Poor in the Early Modern Italy. In: T. Ranger and P. Slack (eds.), Epidemics and Ideas. Essais of the Historical Perception of Pestilence. Cambridge.
Google Scholar

Riabinin J. (oprac.) 1928. Materiały do monografii Lublina. Lublin w księgach wójowsko-ławniczych. Lublin.
Google Scholar

Shrewsbury J. F. D. 1971. A History of Bubonic Plagues in the British Isles. Cambridge.
Google Scholar

Sieńkowski E. 1970. Dżuma w Gdańsku w 1709 r. Studium z dziejów epidemiologii, „Archiwum Historii Medycyny”, 33 (3–4), 309–401.
Google Scholar

Smoczyński W. 1888. Kartka z dziejów Tęczyna. Kraków.
Google Scholar

Srogosz T. 1993. Problemy sanitarno-zdrowotne w działalności administracji Rzeczypospolitej w okresie stanisławowskim. Łódź.
Google Scholar

Sznajderman M. 1994. Zaraza. Mitologia dżumy, cholery i AIDS. Warszawa.
Google Scholar

Tkacz B. 1960. „Zarazy w Polsce do końca XVIII wieku. Próba ustalenia chorób zakaźnych, które panowały nagminnie na ziemiach polskich, w świetle materiałów historycznych”, mpis pracy doktorskiej z 1960 r., w Głównej Bibliotece Lekarskiej w Warszawie (nr inw. 12 580, sygn. dz. 45/1645).
Google Scholar

Wasiljew K. G. and Segal A. E. 1960. Istorija epidemij w Rossii (materiały i oczerki), A. J. Metelkin (ed.), Moskwa. Wejnert A. 1854. Wiadomość o morowym powietrzu w Warszawie w latach 1624 i 1625 panującem. InStarożytności warszawskie, III. Warszawa.
Google Scholar

Wielewicki J. 1881. Dziennik spraw domu zakonnego Jezuitów u św. Barbary w Krakowie 1579–1599. In: Scriptores Rerum Polonicarum, VII. Kraków.
Google Scholar

Wilson F. P. 1999. The Plague in Shakespeare’s London. London.
Google Scholar

Wonrak E. 1993. Protimorowy spis Jana Amose Komenského, „Folia Historica Bohemica”, XVI, 116.
Google Scholar

Wyrobisz A. 1999. Misericordia pestis tempore. Postawy i zachowania w czasie zarazy w Polsce nowożytnej (XVI–XVIII wiek). In: Charitas, 216.
Google Scholar

Zinsser H. 1939. Szczury, wszy i historia. Warszawa.
Google Scholar