Zróżnicowanie form zagospodarowania przestrzeni w murach śląskiego miasta średniowiecznego. Konfrontacja źródeł pisanych i ikonograficznych

Autor

  • Rafał Eysymontt Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Szewska 36, 50-139 Wrocław

Słowa kluczowe:

średniowiecze -- Polska, miasta średniowieczne -- Polska, przestrzeń miejska w średniowieczu, urbanistyka średniowieczna, układ przestrzenny miast średniowiecznych, zabudowa miejska średniowieczna, źródła do historii miast śląskich, Śląsk (Polska)

Abstrakt

VARIED SPATIAL ARRANGEMENTS IN MEDIAEVAL SILESIAN TOWNS. CONFRONTING WRITTEN AND ICONOGRAPHIC SOURCES

A mediaeval town is often viewed as a conceptual and architectural whole, a walled town-planning unit. This idealized holistic image of mediaeval urban landscape is, however, largely simplified. The structures enclosed within town walls could be greatly diversified, due to the following factors: 1) Even in small towns separate areas were allocated for the church, parsonage and cemetery (e.g. Niemcza/Nimptsch). The area allocated for the church and cemetery in Niemcza in 1295 interfered with the natural delineation of the street going along the town walls and has not been properly developed until now. 2). Towns developed in phases and were surrounded with new and new circles of walls (e.g. Środa Śląska/Neumarkt in Schlesien, Wrocław/Breslau, Legnica/Liegnitz). Subsequent phases of development are usually inconsistent with the area of the initial foundation in terms of com-munication routes and of division into blocks of housing. Town-planning and socio-topo graphic analyses of some towns (e.g. Legnica) indicate that this process usually finished before a mediaeval town gained a more integrated spatial and social structure. 3) Towns had enclaves inhabited by ethnic or religious minorities (e.g. Jewish quarters in Wrocław, Legnica and Świdnica/Schweidnitz). The most characteristic example was the Jewish quarter in Wrocław, with very irregular building plots. This is confirmed by both written and iconographic sources. 4). Towns also had jurydykas — enclaves independent of municipal jurisdiction, inhabited by people connected with monasteries or the duke’s court (e.g. Ząbkowice/Frankenstein). The Ząbkowice jurydyka, situated between the castle and the parish church, since the late Middle Ages has been characterized with larger garden plots and monumental detached buildings. 5). In smaller towns significant areas near the walls were occupied by the vogt’s „household” (e.g. Bystrzyca Kłodzka/Habelschwerdt, Gluchołazy/Ziegenhals). Such enclaves differed largely from other parts of the walled towns in parcelling and in the forms of housing. 6). Some towns were divided into two parts administered by two owners (e.g. Góra Śląska/Gurhau). In such cases documents concerning the legal status and property rights did not affect the principle of the mediaeval town’s integrity. All the above-mentioned cases indicate that the walled area of the mediaeval town in Silesia was far from the ideal image of „the heavenly Jerusalem”, being closer to the reality of the mediaeval Rome, which within the impressive 20-kilometer-long antique walls was divided into the abitatio and disabitatio areas.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Cadinu M. 2008. Il Nuovo quarter aragonese sul porto nel promo Trecento a Cagliari, [w:] La città europea del Trecento. Trasformazioni, monumenti, ampliamenti urbani. Atti del Convegno internazionale, Cagliari 9 e 10 dicembre 2005, red. M. Cadinu, E. Guidoni, Roma.

Chorowska M. 2003. Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław.

Eysymontt R. 1995. Plac Uniwersytecki — niektóre aspekty rozplanowania zabudowy w okresie średniowiecza, renesansu i baroku, [w:] Wrocław. Urbanistyka do roku 1945, red. J. Rozpędowski, Wrocław.

Eysymontt R. 1996. „Struktura architektoniczno-przestrzenna miasta późnośredniowiecznego w aspekcie socjotopograficznym na przykładzie Legnicy”, Wrocław, mpis pracy doktorskiej, w archiwum Instytutu Historii Sztuki UWr.

Eysymontt R. 2003. Skutki lokacji na prawie niemieckim dla układu przestrzennego miasta. Zabudowa mieszczańska, [w:] Niemcza.Atlas Historyczny Miast Polskich, t. IV: Śląsk, z. 4: Niemcza, red. M. Młynarska-Kaletynowa, oprac. R. Eysymontt, M. Chorowska, M. Młynarska-Kaletynowa, B. Ludwig, R. Tatko, Wrocław.

Eysymontt R. 2009. Kod genetyczny miasta. Średniowieczne miasta lokacyjne Dolnego Śląska na tle urbanistyki europejskiej, Wrocław.

Frutuaz A.P. 1962. Le Piante di Roma, I–III, Roma.

Gawlas S. 1999. Ulica a zmiana krajobrazu miejskiego w okresie lokacji, „Kw.HKM”, R. XLVII, nr 1–2.

Goliński M. 1986. Fortyfikacje miejskie Wrocławia XIII–XIV w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. XXIX.

Goliński M. 1997. Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia, Wrocław.

Goliński M. 2003. Średniowiecze, [w:] Środa Śląska. Atlas Historyczny Miast Polskich, t. IV: Śląsk, z. 2:Środa Śląska, red. M. Młynarska-Kaletynowa, oprac. R. Eysymontt, M. Goliński, współprac. M. Młynarska-Kaletynowa, W. Ziółkowski, Wrocław.

Jasiński T. 1983. Z zagadnień topografii społecznej średniowiecznego Torunia, „Zap. Hist.”, t. 48, z. 3.

Jujeczka S. 2006. Duchowni średniowiecznej Legnicy. Studium prozopograficzne nad klerem diecezjalnym, Legnica.

Krautheimer R. 2004. Rom. Schicksal einer Stadt 312–1308, München.

Młynarska-Kaletynowa M. 2003. Niemcza w państwie piastowskim do około 1300 roku, [w:] Niemcza.Atlas Historyczny Miast Polskich, t. IV: Śląsk, z. 4: Niemcza, red. M. Młynarska-Kaletynowa, oprac. R. Eysymontt, M. Chorowska, M. Młynarska-Kaletynowa, B. Ludwig, R. Tatko, Wrocław.

Pudełko J. 1971. Zagadnienia urbanistyczne średniowiecznej Legnicy w świetle spisu czynszowego z roku 1451. Próba rekonstrukcji parcelacji, „Kw. Arch. i Urb.”, R. 16, z. 4.

Puteli M. 2008. Il Ruolo degli insediamenti religiose nelle trasformazioni urbanistiche di Barcellona nel XIV secolo, [w:] La città europea del Trecento. Trasformazioni, monumenti, ampliamenti urbani. Atti del Convegno internazionale, Cagliari 9 e 10 dicembre 2005, red. M. Cadinu, E. Guidoni, Roma.

Słoń M. 2010. Miasta podwójne i wielokrotne w średniowiecznej Europie, Wrocław.

Unterman A. 1982. Żydzi. Wiara i życie, Łódź.

Wąs G. 2000. Klasztory franciszkańskie w miastach śląskich i górnołużyckich XIII–XIV wieku, Wrocław.

Zanini L. 2008. Parigi si arma: nuovi qurtieri e nova cinta Urbana alla epoca di Carlo V(1364–1380), [w:] La città europea del Trecento. Trasformazioni, monumenti, ampliamenti urbani. Atti del Convegno internazionale, Cagliari 9 e 10 dicembre 2005, red. M. Cadinu, E. Guidoni, Roma.

Pobrania

Opublikowane

2015-01-01

Jak cytować

Eysymontt, R. (2015). Zróżnicowanie form zagospodarowania przestrzeni w murach śląskiego miasta średniowiecznego. Konfrontacja źródeł pisanych i ikonograficznych. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 63(2), 225–239. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/843

Numer

Dział

Studia i materiały