Heterogeniczność przestrzeni miast salinarnych Bochni i Wieliczki w dobie przedprzemysłowej

Autor

  • Bogusław Krasnowolski Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, ul. Kanonicza 25, 31-002 Kraków

Słowa kluczowe:

średniowiecze-o. nowożytny -- Polska, górnictwo soli, miasta górnicze, miasta średniowieczne-nowożytne, przestrzeń miejska w średniowieczu-o. nowożytnym, układ przestrzenny miast średniowiecznych-nowożytnych, Bochnia (Polska), Wieliczka (Polska)

Abstrakt

THE HETEROGENEITY OF URBAN SPACE IN THE SALT-MINING TOWNS OF BOCHNIA AND WIELICZKA IN THE PRE-INDUSTRIAL ERA

The layout and division of urban space in Bochnia and Wieliczka were greatly influenced by salt mining. Town-planning analyses indicate that at its foundation (1253) Bochnia had a strip layout with the main square at a right angle to the axis. Wieliczka, which received its charter in 1290, has a more regular layout, with a square market serving public functions; the edge parts were the space of the authority (the salt-mine castle) and the sacrum (the church and the cemetery). Bochnia was significantly transformed and received a new layout representing the models characteristic of Lesser Poland during the reign of Casimir the Great. The western part of the chartered town was cut off by new defence line from a suburb, in which the King founded a hospital for miners and a church (1357). An analogical foundation in Wieliczka (1363) was also situated in a suburb. The development of the salt mines in the late mediaeval and early modern period (from the 15th to the early 17th c.), stimulated the development of new suburbs and settlements in both towns. There are clear analogies between the layout of Oracka Street in Bochnia and the Mierżączka settlement in Wieliczka; the latter was granted its own municipal charter in 1628 as a private town in the estate of the Lubomirski family. It was probably due to this magnate family that a Jewish „town” developed at the border of Wieliczka, in Siercza. Its analogue in Bochnia (after its Jewish quarter was liquidated in the 15th c.) was the Jewish part of Nowy Wiśnicz. The expansion of sacred space at the expense of housing space started quite early in Bochnia, with the erection of a Dominican complex near the market square in 1375. In 1623 the miner hospital was replaced with an Observant friary. In the same year a Reformati friary was founded in a suburb of Wieliczka; also the Jesuits tried to get settled there. Vital changes in urban space were enforced by the Austrian Empire after the first partition of Poland, including the establishment of a new road network, changes in architecture connected with fire safety and a new structure of salt mine management, the liquidation of many religious houses and reallo-cating their plots to lay functions, and the settlement of the salt mine estates confiscated by the new government. An important element that delimited the borders of Wieliczka was the Austrian field fortress from 1778–1779.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Anders J. 1980. Die deutschen Siedlungen in Galizien, „Eckartschriften”, 75, Wien.

Beiersdorf Z., Krasnowolski B. 1985. Austriackie umocnienia Wieliczki z lat 1777–1779, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN”, t. XIX.

Berdecka A. 1982. Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333–1370), Wrocław.

Błachut A. 1979. Budownictwo małopolskiej prowincji Reformatów w XVII wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XXIV, z. 3.

Cholewa J. 1981. Sprawozdanie z badań ratowniczych przy Muzeum im. Prof. Stanisława Fischera w Bochni, [w:] Informator Archeologiczny. Badania rok 1980, Warszawa.

Gawęda S. 1969. Polityka Kazimierza Wielkiego wobec miast górniczych, "Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. III.

Gawlas S. 2000. Uwagi o polityce miejskiej Kazimierza Wielkiego, [w:] Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane prof. Henrykowi Samsonowiczowi w 70. rocznicę urodzin, red. H. Manikowska, A. Bartoszewicz, W. Fałkowski, Warszawa.

Glassl H. 1975. Das österreichische Einrichtungswerk in Galizien (1772–1790), „Veröffentlichungen des Osteuropa Instituts, Reihe Geschichte”, 41, Wiesbaden.

Grodecki R. 1969. Działalność gospodarcza Kazimierza Wielkiego, [w:] Polska piastowska, red. J. Wyrozumski, Warszawa.

Holewiński M. 2003. Archiwalne plany fortyfikacji Wieliczki w zbiorach Archiwum Wojennego w Wiedniu, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. XXIII.

Kiryk F. 1968. Z dziejów miast w zachodniej części ziemi bieckiej do r. 1520, [w:] Nad rzeką Ropą, red. Z. Żarnecka, Kraków.

Kiryk F. 1978. Zarys dziejów osadnictwa, [w:] Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, red. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk, Kraków.

Kiryk F. 1990. Polityka miejska Kazimierza Wielkiego, [w:] Problemy dziejów i konserwacji miast zabytkowych. Materiały sympozjum miast Kazimierzowskich w Radomiu i Kazimierzu Dolnym 23–24 września 1988 r., red. R. Szczygieł, Radom–Kazimierz Dolny.

Kiryk F. 1994. Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie, XIII–XVI wiek, Kielce.

Krasnowolski B. 2003. Studie über österreichische Architektur, Städtebau und Raumplanung in Galizien in den Jahren 1772–1815, [w:] Aus der Geschichte Österreichs in Mitteleuropa, z. 4: Kunstgeschichte, red. A. Glaser, Z. Kowalska, J. Byczkowski, J. Gadomski, S. Grodziski, Wien.

Krasnowolski B. 2004. Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze Ziemi Krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. I, Kraków.

Krasnowolski B. 2005. Dzieje Sierczy od 1772 roku do współczesności, [w:] J. Piotrowicz, B. Krasnowolski, Siercza, dach Wieliczki. Monografia wsi, Siercza.

Kubik K. 1976. Wielicki zamek salinarny, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. V.

Mateszew S. 1980. Osadnictwo i stosunki własnościowe do końca XVI wieku, [w:] Bochnia. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Kraków.

Niewalda W. 1971. Sprawozdanie z badań archeologicznych na terenie zamku żupnego w Wieliczce, [w:] Badania archeologiczne prowadzone przez Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce w 1971 r., Wieliczka.

Piechotkowie M.K. 2004. Oppidum Iudaeorum. Żydzi w przestrzeni miejskiej dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa.

Piotrowicz J. 1968. Problematyka genezy i najstarszych dziejów górnictwa solnego w Polsce, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. II.

Piotrowicz J. 1980. Życie gospodarcze i społeczne, [w:] Bochnia. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Kraków.

Piotrowicz J. 1988. Żupy krakowskie w pierwszych wiekach rozwoju od połowy XIII do początków XVI wieku, [w:] Dzieje żup krakowskich, red. R. Kędra, Wieliczka.

Piotrowicz J. 1990. Dzieje miasta Wieliczki w wiekach średnich, [w:] Wieliczka, dzieje miasta (do roku 1980), red. S. Gawęda, A. Jodłowski, J. Piotrowicz, Kraków.

Skubisz M. 2003. Austriacka twierdza polowa w Wielicz-ce z 1778 r., SMDŻSP, t. XXIII.

Świszczowski S. 1968. Średniowieczne założenia zamku żupnego w Wieliczce i ich późniejszy rozwój, "Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. II.

Widawski J. 1973. Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa.

Wyrozumski J. 1982. Kazimierz Wielki, Wrocław.

Zawidzka I. 1987. Cmentarz żydowski w Wiśniczu, Bochnia.

Zawidzka I. 1999. Żydzi bocheńscy, Bochnia.

Pobrania

Opublikowane

2015-01-01

Jak cytować

Krasnowolski, B. (2015). Heterogeniczność przestrzeni miast salinarnych Bochni i Wieliczki w dobie przedprzemysłowej. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 63(2), 241–258. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/844

Numer

Dział

Studia i materiały