Istotne pytania związane z edycją testamentów duchownych okresu staropolskiego
Słowa kluczowe:
16-18 w. -- Polska, duchowieństwo o. nowożytnego, testamenty staropolskie, testamenty duchownych nowożytne, edytorstwo testamentówAbstrakt
VITAL QUESTIONS CONNECTED WITH THE EDITING OF OLD-POLISH TESTAMENTS OF THE CLERGY
Editions of Old-Polish testaments made in the last two decades include relatively few wills of clergymen of different denominations. This disproportion does not result from the scarcity of sources as many testaments of clergymen survive in various archives. Catholic priests were the best-educated group of Old-Polish society; moreover, they were obliged by Church regula-tions to make last wills. This obligation was aimed not only at securing the personal property of every priest but also at separating church property from private property, which could be disposed of by the testator. Testaments had to be registered in the offi cial books of the diocese, therefore many have survived until today in Acta Offi cialia or Acta Episcopalia.Testaments are nowadays increasingly interesting for historians, who appreciate them as a source of data on the material conditions, social links, mentality, customs and religiousness characteristic of previous epochs. Thus, it seems advisable to explore clergymen’s testaments, since they provide us with valuable data on the important social group which was almost a separate estate in the Polish-Lithuanian Commonwealth. An analysis of this type of sources requires a good understanding of how that social class functioned in Old-Polish society. The recruitment, education and everyday life of the clergy, originating in mediaeval practice, differed considerably from our contemporary experience. In order to grasp those issues it is necessary to explore the life of Old-Polish society, which makes all research projects more diffi cult. Another diffi culty may lie in the Old-Polish language, especially as regards specialised Church terminology which has now gone out of use. Thus, it is highly useful to append publications of the type considered here with glossaries of specialised terms, which help the reader to understand the testator’s circumstances. Another invaluable tool is a whole range of indexes, which facilitate the exploration of the published material. It would also be advisable to establish rules of translating Latin inserts, which are common in testaments. Perhaps it is time to recon-sider the principles of editing applied to Old-Polish texts, which partly originate in the 1950s, since the contemporary practice is often very different.Testaments are valuable historical sources, although when using them in research one has to be aware of all the limitations imposed by the characteristics of this type of documents. Still, their analysis is worth the effort, since it extends our knowledge of the past world.
Pobrania
Bibliografia
Aleksandrowicz-Szmulikowska M. 1995. Radziwiłłówny w świetle swoich testamentów. Przyczynek do badań mentalności magnackiej XVI–XVIII wieku, Warszawa.
Augustyniak U. 1990. Wizerunek Krzysztofa II Radziwiłła jako magnata-ewangelika w świetle jego testamentów, „Przegl. Hist.”, t. LXXXI, z. 3–4.
Augustyniak U. 1992. Testamenty ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim, Warszawa.
Bogucka M. 1991. Testament burmistrza gdańskiego Hansa Speymana z 1625 r., [w:] Kultura średniowieczna i staro-polska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, red. D. Gawinowa i in., Warszawa.
Bogucka M. 1993. Czy mincerze byli bogaci? Testament Anny, wdowy po gdańskim mincerze Filipie Cluverze (1616), [w:] Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocz-nicę urodzin, red. J. Chrobaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa, Kraków.
Borkowska M. 1984. Dekret w niebieskim ferowany parlamencie. Wybór testamentów z XVII–XVIII wieku, Kraków.
Dumanowski J. 2006. Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń.
Dymmel P. 1997. Testamenty mieszczan wojnickich 1599–1809, Wojnicz.
Falniowska-Gradowska A. 1997. Testamenty szlachty krakowskiej XVII–XVIII w. Wybór tekstów źródłowych z lat 1650–1799, Kraków.
Główka D. 1997. Podstawy prawne testamentów i inwentarzy pośmiertnych duchowieństwa katolickiego w Polsce w epoce potrydenckiej, [w:] Studia z archeologii i historii dedykowane Jerzemu Kruppèmu, red. J. Olczak, Archaeologia Historica Polona, t. 5, Toruń.
Główka D. 2001. Rzeczy gdańskie w ruchomościach duchowieństwa katolickiego Rzeczypospolitej w XVII–XVIII w., „Kw.HKM”, R. XLIX, nr 1–2.
Górny M. 1996. Testament Cecylii z Działyńskich Baranowskiej z 1736 roku, „Genealogia. Studia i Materiały Historyczne”, t. VII.
Hołdys S. 1986. Więzi rodzinne w świetle mieszczańskich testamentów z pierwszej połowy XVII wieku, „Studia Historyczne”, t. XXIX, z. 3.
Karpiński A. 1989. Zapisy pobożne i postawy religijne mieszczek polskich w świetle testamentów z drugiej połowy XVI i XVII wieku, [w:] Tryumfy i porażki. Studia z dziejów kultury polskiej XVI–XVIII wieku, red. M. Bogucka, Warszawa.
Klint P. 2008. Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1631–1655, Źródła Dziejowe, t. 27, red. M. Górny, Poznań–Wrocław.
Koczerska M. 2001. Testament kanonika tarnowskiego i plebana Wszystkich Świętych w Krakowie, [w:] Ludzie — Kościół — wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze — wczesna epoka nowożytna), red. W. Iwańczak, S. Kuczyński, Warszawa.
Kracik J. 2011. Prawie wielebni, Kraków.
Kumor B. 1974. Sytuacja Kościoła w Polsce na początku XVI wieku, [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 1, cz. 2, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań–Warszawa.
Litak S. 1970. Struktura i funkcje parafii w Polsce, [w:] Kościół w Polsce, t. 2, red. J. Kłoczowski, Kraków.
Muszyńska J. 2001. Testament biskupa krakowskiego Franciszka Krasińskiego z 1573 roku, [w:] Kościół katolicki w Małopolsce w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, red. W. Kowalski, J. Muszyńska, Kielce–Gdańsk.
Pietrzyk Z. 1993. Wykształceni synowie chłopscy w Ma-łopolsce w okresie późnego Odrodzenia, Kraków.
Popiołek B. 2009. „Woli mojej ostatniej testament ten...” Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku, Kraków.
Pośpiech A. 1992. Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa.
Seredyka J. 2001. Testament Krzysztofa Monwida Dorohostajskiego, [w:] Aere perennius. Profesorowi Gerardowi Labudzie dnia 28 XII 2001 w hołdzie, red. M. Kosman, Poznań–Wrocław.
Suchojad H. 1991. Mentalność religijna szlachty małopolskiej w drugiej połowie XVII wieku, [w:] Pamiętnik Świętokrzyski. Studia z dziejów kultury chrześcijańskiej, red. L. Kaczanowski, A. Massalski, D. Olszewski, J. Szczepański, Kielce.
Urban W. 2000. Testament renesansowego plebana ks. Jana Podlodowskiego z 1568 roku, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXXV, z. 3–4.
Wróbel E.E. 2010. „Kościołowi mojemu jako ukochanej oblubienicy mojej”. Wybór testamentów duchownych małopolskich z XVII wieku, Kraków.
Wyczański A. 1999. Polska w Europie XVI stulecia, Poznań.
Zielińska K. 1986. Więzi społeczne na Mazowszu w połowie XVII wieku w świetle testamentów konsystorza pułtuskiego, „Przegl. Hist.”, t. LXXVI, z. 1.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.