Srebra z ewangelickiego kościoła pw. św. Jerzego w Toruniu w świetle inwentarzy z lat 1580-1817

Autor

  • Bartłomiej Łyczak

Słowa kluczowe:

złotnictwo, mieszczaństwo, fundacje

Abstrakt

SILVER VESSELS FROM THE EVANGELICAL CHURCH OF ST GEORGE IN TORUŃ IN THE LIGHT OF INVENTORIES FROM THE YEARS 1580–1817

The article concerns silver liturgical vessels founded by parishioners in the modern period for St George’ church situated in the suburbs of Toruń (Thorn). The beginnings of the temple go back to a hospital chapel (probably established in the 13th c.); then it was a parish church serving the inhabitants of the suburb north of the city walls, mostly speakers of the Polish lan-guage. As the ideas of the Reformation spread in the city, it was turned into an Evangelical parish church, Polish still being the predominant language. St George’s cemetery nearby became a necropolis of the Protestant inhabitants of the Old Town and the church was a customary place for funeral services. The church was dismantled in 1811; after that the Evangelical commune gathered in other places, until a new church was built in the years 1904–1907 in Mokre, than already a city quarter. After 1945 the church was taken over by the Catholic Church. Throughout the modern period St George’s parish regularly acquired liturgical vessels and altar accessories made of tin, brass or silver, as well as ornamental paraments, founded by the parishioners. The article discusses silver vessels, as those had the highest value. Information on them comes from the parish account books, in which inventories were also recorded. The earliest inventory comes from 1580, when the church was probably still furnished with vessels that had belonged to the Catholic parish, most of them made of brass or tin, with only two silver chalices. In the following centuries the parish acquired many silver items; most numerous were chalices but there were also ciboria, patens, communion jugs, candlesticks, etc.The foundations often had a commemorative function, connected with the sepulchral function of the church, and the donors came from the circle of affluent burghers, including prosperous merchants (eight records, including widows and an apprentice), members of the intellectual elite (e.g. lawyer Andreas Zernecke, book-seller and alderman Johann Friedrich Hauenstein, preacher and high-school teacher Gottfried Weiss, physician Anton Gundlich) and rich artisans (e.g. a goldsmith, a cordovan-maker and a needle-maker’s widow). Thanks to the publications by pastor Reinhold Heuer (1907) and Eugen von Czihak (1908) it is known that almost all the silver vessels listed in the last surviving inventory from 1757 had been used in the parish until those authors’ times. Unfortunately, most of them disappeared from the church, probably during WW II. When Catholics took over the church in Mokre in 1945 the only remaining modern-period vessels were: a gilded chalice (made by Johann Christian Bröll-mann), a gilded paten (by Jacob Hermann) and two patens (by Stephan Petersen); all of them are now exhibited in the Regional Museum in Toruń.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Alabrudzińska E. 2003, Stosunki religijne w Toruniu (1815-1914). In: M. Biskup (ed.), Historia Torunia. W czasach zaboru pruskiego (1793-1920)3(1). Toruń, 390-419.

Birecki P. 2007. Sztuka luterańska na ziemi chełmińskiej od drugiej połowy XVI do pierwszej ćwierci XVIII wieku. Warszawa.

Birecki P. 2013. Z dziejów staromiejskiego kościoła ewangelickiego, obecnie kościoła katolickiego pw. Świętego Ducha w Toruniu. Toruń.

Biskup M. 1998. Heuer, Reinhold Rudolf. In: K. Mikulski (ed.), Toruński słownik biograficzny 1. Toruń, 113-116.

Biskup M. Życie kulturalne Torunia w latach 1466-1548. In: M. Biskup (ed.), Historia Torunia 2(1). U schyłku średniowiecza i w początkach odrodzenia (1454-1548). Toruń, 201-245.

Chrzanowski T. Kornecki M. 1988. Złotnictwo toruńskie. Studium o wyrobach cechu toruńskiego od wieku XIV do 1832 roku. Warszawa.

Falkowski G. 1977. Toruński szpital trędowatych św. Jerzego. Rocznik Toruński. XII, 157.

Frąckowska A. 2005. Historia naczyń liturgicznych z kościoła Mariackiego w Toruniu. In: K. Kluczwajd (ed.), Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Toruń, 373-385.

Frąckowska A. and Tylicki J. 2011. Bröllmannowie – złotnicy toruńscy przełomu XVII i XVIII wieku. Addenda i corrigenda. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo. XL, 129-194.

Dygdała J. 2002. Urzędnicy miejscy Torunia. Spisy 1651-1793 3. Toruń.

Gradowski M. 2001. Znaki na srebrze: znaki miejskie i państwowe używane na terenie Polski w obecnych jej granicach. Warszawa.

Gradowski M. and Kasprzak-Miler A. 2002. Złotnicy na ziemiach północnej Polski 1 Województwo pomorskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie. Warszawa.

Gradowski M. and Pielas M. 2006. Katalog złotnictwa w zbiorze dokumentacji specjalistycznej Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Warszawa.

Handbuch des personalen Gelegenheitsschrifttums in europäischen Bibliotheken und Archiven, Bd. 3-6: Thorn, Öffentliche Wojewodschaftsbibliothek und Kopernikus-Bücherei, Abt. I: Gymnasialbibliothek Thorn, hrsg. von S. Anders, S. Beckmann, Hildesheim-Zürich-New York 2002, T. 2-3

Imańska I. 2000. Hauenstein, Jan Fryderyk. In: K. Mikulski (ed.), Toruński słownik biograficzny 2. Toruń, 109-110.

Jasiński T. 1982. Przedmieścia średniowiecznego Torunia i Chełmna. Poznań.

Kardas A. 2004. Elity władzy w Toruniu w XVII wieku. Mechanizmy kształtowania się i wymiany grup rządzących. Toruń.

Klonder A. 1983, Browarnictwo w Prusach Królewskich (2 połowa XVI-XVII w.). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.

Kozłowski R. 2003. Poewangelickie obiekty sakralne w Toruniu w latach 1945-1948. Rocznik Toruński XXX, 141-159.

Kriegseisen J. 2007. Słownik złotników gdańskich czynnych w latach 1700-1816. In: J. Kriegseisen and E. Barylewska-Szymańska (eds.), …łyżek srebrnych dwa tuziny… Srebra domowe w Gdańsku 1700-1816. Gdańsk, 155-197.

Kucharski A. 2007. Bierpfaff, Jan Chrystian. In: K. Mikulski (ed.), Toruński słownik biograficzny 5. Toruń, 24-26.

Kucharski A. 2007. Hausen, Jan II (młodszy) von. In: K. Mikulski (ed.), Toruński słownik biograficzny 5. Toruń, 50-52.

Kucharski A. 2010. Weintraube, Jacob. In: K. Mikulski (ed.), Toruński słownik biograficzny 6. Toruń, 183-185.

Nowak Z. H. and Tandecki J. 1997. Metryka uczniów toruńskiego Gimnazjum Akademickiego 1600-1817. 1: 1600-1717. Toruń.

Mikulski K. 2004. Pułapka niemożności. Społeczeństwo nowożytnego miasta wobec procesów modernizacyjnych na przykładzie Torunia w XVII i XVIII wieku. Toruń.

Mikulski K. 2001. Urzędnicy miejscy Torunia. Spisy 2: 1454-1650. Toruń.

Myślińska J. 1967. Złotnictwo w zbiorach Muzeum w Toruniu. Katalog. Toruń.

Oliński P. 2008. Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo). Toruń.

Schätze deutscher Goldschmiedekunst von 1500 bis 1920 aus dem Germanischen Nationalmuseum. Nürnberg-Berlin.

Tandecki J. Bröllmann. 1998. Johann Christian. In: K. Mikulski (ed.), Toruński słownik biograficzny 1. Toruń, 43-45.

Biskup M. (ed.), 1998. Toruń i miasta Ziemi Chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku (tzw. Album Steinera). Toruń.

Tylicki J. 1994. Bröllmannowie – złotnicy toruńscy przełomu XVII i XVIII wieku (część II). Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XIX, 55-100.

Woźniak M. 1998. Liturgische Gefäße der protestantischen Kirchen in Königlich Preußen. In: M. Woźniak (ed.), Kościół i sztuka pobrzeża Bałtyku. Toruń, 211-254.

Woźniak M. 1997. Rhode, Johann Gottlieb. In: S. Gierszewski (ed.), Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego 4, 63-64.

Woźniak M. 2012. Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne.1-2. Toruń.

Pobrania

Opublikowane

2016-01-01

Jak cytować

Łyczak, B. (2016). Srebra z ewangelickiego kościoła pw. św. Jerzego w Toruniu w świetle inwentarzy z lat 1580-1817. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 64(1), 3–24. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/887

Numer

Dział

Studia i materiały