Władysław Denhoff i jego „bohaterska” śmierć w czasie pierwszej bitwy pod Parkanami (7 X 1683) w świetle oracji pogrzebowych

Autor

  • Jarosław Pietrzak Instytut Historii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Umultowska 89 D, 61-614 Poznań

Słowa kluczowe:

wiek XVII, Denhoffowie, bitwa pod Parkánami

Abstrakt

WŁADYSŁAW DENHOFF AND HIS “HEROIC” DEATH IN THE FIRST BATTLE OF PARKÁNY (7TH OCT 1683) IN THE LIGHT OF FUNERAL ORATIONS

Władysław Denhoff (1639–1683), son of Gerhard, the voivode of Pomerania, and Katarzyna née Opalińska, first married name Wejher, was one of the most illustrious members of his family. His extensive connections, court career and administrative offices, as well as income from extensive estates, allowed him to play a prominent role in the political life. Supporting hetman Jan Sobieski, the future king, Denhoff gained fame not only as a politician but also as a soldier. His participation in the campaigns against the Turks, Tartars and Cossacks in the years 1673–76 earned him a reputation as a man of exceptional courage. The article is focused on Denhoff’s involvement in the Vienna campaign against the Turks and his death in the fi rst battle of Parkány on 7 Oct 1683. The circumstances of this incident are described differently in various sources, some highlighting the voivode’s physical indisposition due to a previous illness, fatigue and obesity, others pointing out that he was twice unsad-dled by a skittish horse. Of particular interest, however, are those relations that describe his surrender to the Turks, as a result of which he was beheaded. In the chaos of the battle, due to Denhoff’s imposing physique the enemy mistook him for King Jan Sobieski, on whom they wanted to avenge their previous defeat. Very interesting information on this event is found in the texts prepared to celebrate Denhoff’s burial at Jasna Góra in December 1683. The funeral oration by Szymon (Ambroży) Nieszporkowicz (1643–1703), the oration by Jerzy Albrecht Denhoff (1640–1702), bishop of Kamieniec, and the poem by Jan Wojciech Janicki all reinterpreted the reasons of his death,  making him a martyr. This was promoted by the Denhoff family, who paid for the ceremony and wanted to glorify Władysław and his military deeds. The texts stressed his piety and loyalty, aiming to associate the name of the Denhoff family with the Catholic Church, which in the case of Władysław was particularly important since he had converted from Protestantism not long before. He was thus remodeled into an ideal Christian soldier and this image was retained by the family tradition.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Achremczyk S. 1991. Życie polityczne Prus Królewskich i Warmii w latach 1660-1703. Olsztyn.

Augustyniak U. 2001. Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585-1640). Mechanizmy patronatu. Warszawa.

Baczewski S. 2006. Mit początku i władza szlachty. Dyskurs genealogiczno-historyczny w XVII-wiecznych kazaniach pogrzebowych. Wschodni Rocznik Humanistyczny 3.

Balbuza K. 2005. Triumfator. Triumf i ideologia zwycięstwa w starożytnym Rzymie epoki cesarstwa. Poznań.

Bania Z. 1988. Warszawski pałac Denhoffów In: Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuk i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu. Warszawa.

Bömelburg H.-J. 2003. Między Inflantami, Prusami i Rzeczpospolitą. Kariera rodu Denhoffów (1580-1650) In: B. Dybaś, D. Makiłła (eds.) Prusy i Inflanty. Między średniowieczem a nowożytnością. Państwo społeczeństwo – kultura. Toruń.

Burakowska-Ogińska L. 2011. Był sobie kraj… Polska w publicystyce i eseistyce niemieckiej Grass – Bienek – Dönhoff. Łódź.

Chrościcki J. A. 1968. Castris et astris. Kazania i relacje pogrzebowe jako źródło historii sztuki. Biuletyn Historii Sztuki 30(3).

Chrościcki J. A. 1983. Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki epoce Wazów 1587-1668. Warszawa.

Ciara S. 1990. Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku. Wrocław.

Czarniecka A. 2009. Nikt nie słucha mnie za życia… Jan III Sobieski w walce z opozycyjną propagandą (1684-1696). Warszawa.

Dachnowski J. K. 1995. Herbarz szlachty Prus Królewskich w XVIII wieku. Kórnik.

Dumanowski J. 2000. Domus, gens, familia. Więzi rodowe szlachty polskiej w czasach saskich In: . S. Achremczyk, K. Stasiewicz (eds.) Między Barokiem a Oświeceniem. Obyczaje czasów saskich. Olsztyn.

Dylewska A. 1982. Kaplica Denhoffów p.w. św. Pawła Pustelnika Jasnej Górze (1644-1676). Studia Claromontana 3.

Dziechcińska H. 2007. Przeszłość i teraźniejszość w kulturze czasów saskich. Warszawa.

Herman S. 1983. Wojna i żołnierz w okresie kontrreformacji. Zielona Góra.

Hopp L. 1980. Ruch niepodległościowy szlachty węgierskiej przeciwko Habsburgom a Sobieski. Śląski Kwartalnik Historyczny. Sobótka 35(2).

Hundert Z. 2014. Wojsko koronne w walce stronnictwa malkontentów z ugrupowaniem dworskim w latach 1669-1673. Warszawa.

Jelonek E. 1983. Pieśń o. Ambrożego Nieszporkowicza na cześć króla Sobieskiego. Studia Claromontana 4.

Kajzer L. 2004. Czy sieradzka „dekada pałacowa”? Fundacje Kaspra Denhoffa z pierwszej połowy XVII wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 4.

Kamieński A. 2002. Polska a Brandenburgia-Prusy w drugiej połowie XVII wieku. Dzieje polityczne. Poznań.

Kempa A. W. 1960. Nieznana relacja o odsieczy wiedeńskiej. Zeszyty Polonistyczne 1.

Kopaliński W. 1990. Słownik symboli. Warszawa.

Kosman M. 1972. Litewskie kazania pogrzebowe z I połowy XVII wieku. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 17.

Krolko M. 1968. O kunszcie oratorskim staropolskiego kaznodziejstwa In: Kultura i literatura dawnej Polski. Prace ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Nowak-Dłużewskiemu. Warszawa.

Lenart M. 2009. Miles pius et iustus. Żołnierz chrześcijański katolickiej wiary w kulturze i piśmiennictwie dawnej Rzeczypospolitej (XVI-XVIII w.). Warszawa.

Łopatecki K. 2007. Artykuły wojskowe jako źródło poznania religijności żołnierzy doby wczesno nowożytnej In: W. Szymborski, P. Nowakowski (eds.) Religijność. Wymiar prywatny i publiczny. Kraków.

Majewski W. 1996. Sztuka dowódcza Jana III Sobieskiego. Wojskowy Przegląd Historyczny 41(1).

Michałowska M. 1985. Palladium polskie. Militarne aspekty ikonografii maryjnej XVII i XVIII wieku. Studia Claromontana 6.

Niedźwiedź J. 1999. Nieśmiertelny teatr sławy. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII-XVIII. Kraków.

Odyniec W. 1984. Władysław Denhoff – rzecz o żołnierskim honorze In: K. Matwijowski (ed.) Studia z dziejów epoki Jana III Sobieskiego. Wrocław.

Pajewski J. 1960. Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich. Warszawa.

Pasierb J. S. 1984. Znaczenie wizerunku Matki Boskiej Jasnogórskiej. Studia Claromontana 5.

Pietrzak J. 2014. Kult loretański w kręgu rodziny Sobieskich - między religijnością a propagandą. Studia Wilanowskie 21.

Platt D. 1992. Kazania pogrzebowe z przełomu XVI i XVII wieku. Wrocław.

Przyboś A. 2007. Michał Korybut Wiśniowiecki 1640-1673. Kraków.

Roszak S. 2004. Archiwum sarmackiej pamięci. Funkcje i znaczenia rękopiśmiennych ksiąg silva rerum w kulturze Rzeczypospolitej XVIII wieku. Toruń.

Rozanow Z. Smulikowska E. 2013/2014. Sprawozdanie z pierwszej eksploracji krypt grobowych rodu Denhoffów pod kaplicą Św. Pawła Pierwszego Pustelnika i pod ołtarzem św. Kazimierza w bazylice jasnogórskiej. Studia Claromontana 31.

Ryś J. 2010. Żołnierz w społeczeństwie staropolskim In: K. Kabacińska K. Ratajczak (eds.) Mężczyzna w rodzinie i społeczeństwie – ewolucja ról w kulturze polskiej i europejskiej, tom I, Od średniowiecza do początku XX wieku. Poznań.

Skwara M. 2009. Polskie drukowane oracje pogrzebowe XVII wieku. Bibliografia. Gdańsk.

Staszewski J. 1980. Królewicz Aleksander Sobieski kandydatem do korony węgierskiej. Śląski Kwartalnik Historyczny. Sobótka 35(2).

Stępnowski M. 2003. Odrobiny stołu królewskiego o . Ambrożego Nieszporkowicza (1643-1703). Analiza krytyczna. Studia Claromontana 21.

Szczepanik P. 2013. Ciało i głowa w kulturach typu tradycyjnego In: L. Gardeła, K. Kajkowski (eds.) Motyw głowy w dawnych kulturach w perspektywie porównawczej. Bytów.

Wagner M. 2001. „Większe zwycięstwo niżeli pod Wiedniem” – Párkany 9 października 1683 roku In: P. Matusek (ed.) Z dziejów wojen i wojskowości. Księga pamiątkowa poświęcona prof. dr. hab. Tadeuszowi Rawskiemu z okazji 55-lecia rozpoczęcia pracy naukowej. Łowicz.

Widacka H. 1974. Triumfy antyczne a polskie entraty poselskie XVII w. w zbiorach graficznych Biblioteki Narodowej. Rocznik Biblioteki Narodowej 9.

Wierzbicki L. A. 2005. O zgodę w Rzeczypospolitej. Zjazd warszawski i sejm pacyfikacyjny 1673. Lublin.

Wierzbicki L. A. 2012. Konfederaci szczebrzeszyńscy. Przywódcy związku wojska koronnego na przełomie 1672 i 1673 roku. Studia z Dziejów Wojskowości 1.

Wimmer J. 1983. Wiedeń 1683. Dzieje kampanii i bitwy. Warszawa.

Zakrzewska B. 2008. Zagadnienia religijno-patriotyczne w literaturze jasnogórskiej do końca XVII wieku. Studia Claromontana 26.

Zbudniewek J. 2001. Jasnogórska pobożność maryjna do czasów kontrreformacji. In: A. A. Napiórkowski (ed.) Rycerze Jasnogórskiej Bogarodzicy. Etos Jasnej Góry - rycerska tradycja i posłanie. Częstochowa.

Związek J. 1965. Pielgrzymki Jana III Sobieskiego na Jasną Górę. Studia Claromontana 4.

Pobrania

Opublikowane

2016-01-01

Jak cytować

Pietrzak, . J. (2016). Władysław Denhoff i jego „bohaterska” śmierć w czasie pierwszej bitwy pod Parkanami (7 X 1683) w świetle oracji pogrzebowych. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 64(2), 168–185. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/899

Numer

Dział

Studia i materiały