Wyroby fajansowe z manufaktur w Królewcu (koniec XVII–początek XIX w.)

Autor

  • Mirosław Marcinkowski Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, Bulwar Zygmunta Augusta 11, 82-300 Elbląg

Słowa kluczowe:

fajans, manufaktury fajansu, Królewiec

Abstrakt

W dawnych Prusach Królewskich i Książęcych silnie rozwinięte było garncarstwo cechowe. W licznych ośrodkach miejskich (szczególnie mniejszych) był to jeden z ważniejszych cechów. Lokalni garncarze konkurowali ze sobą, z garncarzami poza cechowymi oraz (szczególnie w XVII i XVIII w.) z napływem wyrobów ceramicznych z ośrodków zagranicznych, przede wszystkim fajansów holenderskich. Być może dlatego na tych terenach nigdy nie było znaczących i silnych manufaktur ceramicznych. Najbliżej Elbląga położona była wytwórnia ceramiki założona w pobliżu Gdańska na Stolzenbergu (obecnie gdańska dzielnica Chełm), w 1781 roku. Jej założycielem był król pruski Fryderyk II. Została ona usytuowana na tym terenie, gdyż było ono miejscem zamieszkania i pracy bardzo dużej liczby pozacechowych garncarzy, będących silną konkurencją dla ośrodka gdańskiego. Również powstała tutaj wytwórnia fajansów miała być w zamierzeniu konkurencją dla tego miasta. Manufaktura działała prawdopodobnie do 1812 roku, kiedy to została zniszczona przez wojska francuskie. Dziś jej wyroby są znane prawie wyłącznie z opisów i zdjęć obiektów przechowywanych z zbiorach muzealnych przedwojennego Gdańska. Dziś nieliczne naczynia przypisywane tej manufakturze przechowywane są w Muzeum Narodowym w Gdańsku. Natomiast w Królewcu, dzisiejszym Kaliningradzie, w drugiej połowie XVIII wieku zostały założone dwie manufaktury ceramiczne. Pierwsza nazywana była fabryką braci Collin i została założona przez Paula Heinricha Collina w 1776 roku. Współwłaścicielem tej fabryki fajansu i kamionki był jego brat. Jej wyroby nie zyskały jednak popularności i manufaktura została zamknięta w 1785 roku. Drugą z królewieckich manufaktur założył Johann Eberhard Ludwig Ehrenreich w 1772 r. Pomimo początkowych trudności finansowych, w 1779 roku rozpoczęła ona produkcję naczyń fajansowych, a rok później także z fajansu delikatnego. Lata osiemdziesiąte XVIII wieku to okres największej prosperity zakładu. Produkowano wówczas naczynia fajansowe kryte szkliwem, z fajansu delikatnego w typie angielskim oraz wyroby garncarskie, a od 1779 r. także flizy. W latach 1789-1803 manufakturą zarządzał syn Johanna – Daniel. Duża konkurencja zagranicznych fabryk spowodowała na początku XIX wieku trudności finansowe i jej upadek w 1812 r. W tej wytwórni produkowane były różnorodne wyroby, m.in. duże serwisy stołowe, serwisy toaletowe – nalewka i miednica, doniczki z podstawkami lub bez nich, ażurowe naczynia na suszone kwiaty, różnego rodzaju naczynia kuchenne jak garnki, okrągłe rondle i patelnie oraz dzbanuszki do śmietany, cukiernice, maselnice, świeczniki, serwisy do kawy i herbaty, teryny, salaterki, kompotierki, sosjerki, solniczki, naczynia apteczne, naczynia dla dzieci, patery na owoce, nocniki, a także flizy. Do najczęściej stosowanych motywów zdobniczych należały kwiaty malowane na niebiesko kobaltem (w różnych odcieniach) oraz na fioletowo-brązowo manganem. Dziś wyroby manufaktur królewieckich nie są znane i nie są rozpoznawane, a w kolekcjach muzealnych znajdują się tylko pojedyncze egzemplarze. Odkryte w Elblągu naczynia z manufaktury Ehrenreicha są obecnie najliczniejszym zbiorem tych naczyń.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

AKG. http://www.akg-images.co.uk/archive/-2UMDHUQNTIX.html [dostęp 03.11.2016].Baczko von L. 1804. Versuch einer Geschichte und Beschreibung Königsbergs, Königsberg.Birkenmajer E.1992. Fajans europejski XVI-XX w., Gdańsk.

Brinckmann J. 1896. Beiträge zur Geschichte der Töpferkunst in Deutschland (1. Königsberg in Preussen, 2. Durlach in Baden), „Jahrbuch der Hamburgischen Wissenschaftlichen Anstalten”, XIII, 1895, 43-77.

Fayencen 2003. Fayencen aus dem Ostseeraum. Keramische Kostbarkeiten des Rokoko, C. Karnowski (opr.), München.

Genys J., Songailaitė R. 2011. Klaipėdos pilies ir senamiesčio butinė keramika XIV a. vid. – XIX a. Iš Mažosios Lietuvos istorijos muziejaus rinkinių, Klaipėda.

Kabus R. 1997. Ostpreußen. Landschaft – Geschichte – Kultur, Husum.

Kaellgren P. 2009. Wedgwood. Artistry and Innovation, Ontario.

Kant Iconography. http://users.manchester.edu/FacStaff/SSNaragon/Kant/helps/Life/K-IconData.html#1782Collin [dostęp 03.11.2016].

Klejnot 2006. Klejnot w Koronie Rzeczypospolitej. Sztuka zdobnicza Prus Królewskich. Katalog, tom II, C. Betlejewska (red.), Gdańsk.

Kwiatkowski K. 2010. Naczynia typu Stettiner Ware z badań archeologicznych Stargardu. Wstęp do badań nad problematyką, [w:] „Od pomysłu do przemysłu“. Materiały opracowane z okazji obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa w 2010 w województwie pomorskim, A. Bartczak, M. Witek (red.), Szczecin, 37-43.

Lungagnini H. 1998. Fayence des Ostseeraumes Sammlung Axel Springer, Schleswig.

Marcinkowski M. 2011. Fajans pomorski ze Starego Miasta w Elblągu, Elbląg.

Marcinkowski M. 2015. O produkcji fajansu w manufakturze Ehrenreicha w Królewcu i jego obecności w XVIII-wiecznym Elblągu, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, 4 (290), 683-698.

Niemcewicz B., Fonferek J. 2010. Piece kaflowe w zbiorach Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu, [w:] Piece kaflowe w zbiorach muzealnych w Polsce, M. Dąbrowska, J. Semków, W. Wojnowska (red.), Frombork.

Nørregaard A. 1981. Stettinergods – en pommersk kulturarv, København.

Pilipczuk von A. 2009. „Prussica” – frühe kunstgewerbliche Objekte altpreußischer Provenienz – im Museum für Kunst und Gewerbe Hamburg, [w:] Musik und Literatur im frühneuzeitlichen Preussenland, B. Jähnig (red.), Marburg.

Riesebieter O. 1921. Die deutschen Fayencen des 17. und 18. Jahrhunderts, Leipzig.

Stettiner Ware. 1999. Stettiner Ware – Anmerkung an Hand schriftlicher und archäologischer Quellen, [w:] Stettiner Ware – Eine Keramik des 18. bis 20. Jahrhunderts im südlichen Ostseeraum – Beiträge des 2. wissenschaftlichen Kolloquiums Stralsund 18. Dezember 1997, „Stralsunder Beiträge zur Archäologie, Geschichte, Kunst und Volkskunde in Vorpommern”, II.

Schafft K. 1987. Kelsterbacher Fayencen und Steingut, Darmstadt.

Schulz-Berlekamp G. 1993. Stralsunder Fayencen, Stralsund.

Schulz-Berlekamp G. 2003. Fayencen aus dem östlichen Ostseeraum – Neue Erkenntnisse zur Manufaktur in Königsberg, [w:] Fayencen aus dem Ostseeraum, H. Guratzsch (red.), München, 28-31.

Secker H. F. 1915. Die alte Töpferkunst Danzigs und seiner Nachbarstädte, „Der Cicerone”, VII, 13/14, 241-258.

Sperchneider G. 2009. Baltic Rococo. Nordeuropäische Fayence aus einer Hamburger Privatsammlung und dem Museumsberg Flensburg, Heide.

Straty 2007. Straty wojenne Muzeum Miejskiego i Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Gdańsku. Tom III. Straty w dziedzinie ceramiki, E. Kilarska (opr.), Gdańsk.

Ulbrich, A. 1932. Paul Heinrich Collin, 740-743. Dostęp: http://www.kant.uni-mainz.de/ikonographie/Ikont.PDF/T040.pdf

V&A. http://collections.vam.ac.uk/item/O163155/plate-ehrenreich-johann-e/ [dostęp: 04.11.2016].

Wichman H. 1925. Kunst und Kunsthandwerk im Hause Basner in Zoppot, Danzig.

Zeh E. 1978, Hanauer Fayence, Marburg 1913, reprint Hanau.

Pobrania

Opublikowane

2017-01-01

Jak cytować

Marcinkowski, M. (2017). Wyroby fajansowe z manufaktur w Królewcu (koniec XVII–początek XIX w.). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 65(3), 295–308. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/966

Numer

Dział

Studia i materiały