Life after death. The execution of testaments in the legal culture and social reality of the small towns of Lesser Poland. Exemplified with Dolsk, Krzywiń and Książ (2nd half of the 16th c.–1st half of the 17th c.)
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.1.004Keywords:
testaments, small towns, social space, society, early-modern period, Lesser PolandAbstract
The topic of the article is the execution of testaments in three small towns of Lesser Poland, Dolsk, Krzywiń and i Książ, in the second half of the 16th c. and the first half of the 17th c. On the basis of surviving testaments and selected records from municipal books, the author dis-cusses various actions undertaken in conformity with the codified and common law to execute ast wills. Most of the data were drawn from the sources from Dolsk, which had been most thoroughly explored by the author.The first part of the article characterizes the persons named as executors by the testators. Those were usually people holding posts in the municipal government. There were often two executors, sometimes also named as the guardians of the testator’s widow and under-age children. In most cases, municipal books registered the documents that confirmed the execution of particular testamentary dispositions, e.g. transferring money to a Church institution, or movable or immovable property to particular persons; settling a debt or collecting a sum due. The time between making a testament and recording such a confirmation varied from one day to 21 years; but in most cases dispositions were carried out according to the custom, within one year.Even though one of the major objectives of testators was to prevent domestic strife, the execution of testaments sometimes involved conflicts, when some people were disappointed by the last will or when the testator had hidden their debts. The article presents several cases of conflicts over reasons which, as can be surmised, were most common at that time. Sometimes the municipal authorities, the town’s owner or his representative annulled the bequests that had lest to such conflicts; such cases usually concerned immovable property.The sources analysed suggest that the testator’s “life after death”, featuring in the title of the present article, could take an unexpected turn, not necessarily intended when the last will was drawn up. The examples are meant to illustrate the multitude of data available in records on testament execution and to highlight the possibility of more detailed research on selected issues, e.g. on the disposing of inherited property.
Downloads
References
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], ASK [Archiwum Skarbu Koronnego], dział I, sygn. 65.
APP [Archiwum Państwowe w Poznaniu], AMD [Akta miasta Dolsk], sygn. I 4, I 5, I 17, I 18, I 19.
APP [Archiwum Państwowe w Poznaniu], AMKrz [Akta miasta Krzywiń], sygn. I 36, I 38, I 39, I 62.
APP [Archiwum Państwowe w Poznaniu], AMKs [Akta miasta Książ], sygn. I 2.
Banderowicz Kinga. 2012. „Koneweczek osiem sztuczek i mycka aksamitna białogłowska”. O dobrach doczesnych w inwentarzach rzeczy pozostałych po poznańskich mieszczanach, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 19, nr 2, s. 47–64.
Bartoszewicz Agnieszka. 2012. Piśmienność mieszczańska w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa.
Bartoszewicz Agnieszka. 2017. Wstęp, [w:] Testamenty z ksiąg sądowych małych miast polskich do 1525 roku, oprac. A. Bartoszewicz, K. Mrozowski, M. Radomski, K. Warda, red. A. Bartoszewicz, Katalogi testamentów mieszkańców miast z terenów Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego do 1795 roku, t. 5, Warszawa, s. 7–27.
Biłous Natalia. 2011. Testamenty mieszkańców miasta Ołyki z lat 1660–1670, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LIX, nr 3–4, s. 347–362.
Biłous Natalia. 2013. Konflikty w rodzinach mieszkańców miast Wołynia w świetle testamentów z XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXI, nr 2, s. 317–325.
Delimata Małgorzata. 2011. Prawo rodzinne w pracach Bartłomieja Groickiego (około 1534–1605), [w:] Społeczeństwo a rodzina, red. I.M. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 3, Warszawa, s. 21–37.
Dokumenty. 1975. Dokumenty opactwa benedyktynów w Lubiniu z XIII–XV wieku, wyd. i oprac. Z. Perzanowski, Kodeks Dyplomatyczny Polski. Seria Nowa, z. 1, Warszawa–Poznań.
Głowacka Anetta. 2010. Dobroczynność w obliczu śmierci w małych miastach wielkopolskich w dru-giej połowie XVI i XVII wieku, [w:] Choroba i śmierć w perspektywie społecznej w XIII–XXI wieku, red. D.K. Chojecki, E. Włodarczyk, Warszawa, s. 95–111.
Głowacka-Penczyńska Anetta. 2011. Testamenty mieszkańców małych miast wielkopolskich z XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LIX, nr 3–4, s. 381–393.
Głowacka-Penczyńska Anetta. 2013. Rzeczy „stare” i „cenne” w testamentach i inwentarzach mieszczańskich małych miast Wielkopolski w XVII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXI, nr 2, s. 327–338.
Groicki Bartłomiej. 1954a. Tytuły prawa majdeburskiego, Warszawa.Groicki Bartłomiej. 1954b. Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle. Ustawa płacej u sądów, Warszawa.
Grzelczak-Miłoś Iwona. 2011. „Mieszczaństwo poznańskie w świetle Libri testamentorum”, maszynopis pracy doktorskiej obronionej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/990/1/Mieszcza%C5%84stwo%20pozna%C5%84skie%20w%20%C5%9Bwietle%20Libri%20testamentorum.pdf (dostęp 23.03.2020).
Guzowski Piotr, Poniat Radosław. 2015. Przeliczniki demograficzne w szacunkach zaludnienia miast w Królestwie Polskim w drugiej połowie XVI wieku, „Przeszłość Demograficzna Polski”, t. 37, nr 2, s. 77–93.
Hoszowski Stanisław. 1960. Klęski elementarne w Polsce w latach 1587–1648, [w:] Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, Warszawa, s. 454–465.
Izdebski Tytus. 1990. Związki czasu i przestrzeni w świadomości mieszkańców późnośredniowiecznego Krakowa. Propozycje badawcze, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXVIII, nr 3–4, s. 305–314.
Justyniarska-Chojak Katarzyna. 2008. Spadkobranie w rodzinach mieszczańskich województwa sandomierskiego w XVII wieku, [w:] Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa, s. 283–294.
Karpiński Andrzej. 2017. Katalog testamentów poznańskich z drugiej połowy XVI i z XVII wieku, Warszawa.
Karsznicki Krzysztof. 2014. Główne kultury prawne na świecie, „Studia Iuridica Toruniensia”, t. 15, s. 75–89.
Kodeks. 1985. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, wyd. A. Gąsiorowski, R. Walczak, t. VII, Warszawa–Poznań.
Kozak Adam. 2013. Testamenty mieszczan pleszewskich w późnym średniowieczu, „Rocznik Ple-szewski”, s. 155–163.Łosowski Janusz. 1997. Kancelarie miast szlacheckich województwa lubelskiego od XV do XVIII wieku, Lublin.
Marciniak Kamila Aleksandra. 2016. Proces sądowy jako theatrum w świetle dzieł Bartłomieja Groickiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, R. 68, nr 1, s. 149–177.
Mikuła Maciej. 2014. Statuty prawa spadkowego w miastach polskich prawa magdeburskiego (do końca XVI wieku), „Z Dziejów Prawa”, t. 7 (15), s. 33–63.
Mrozowski Krzysztof. 2013. Spór o spadek y o ymienye a kultura prawna mieszkańców Starej Warszawy w połowie XVI wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXI, nr 2, s. 277–294.
Napiórkowski Marcin. 2019. Kod kapitalizmu. Jak Gwiezdne Wojny, Coca-Cola i Leo Messi kierujątwoim życiem, Warszawa.
Popiołek Bożena. 2009. Woli mojej ostatniej testament ten... Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku, Kraków.
Słoń Marek. 2016. Miasta prywatne w sieci miejskiej Wielkopolski XV–XVI wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. 77, s. 93–123.
Sowina Urzula. 2002. Wdowy i sieroty w świetle prawa w miastach Korony w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, red. M. Dąbrowska A. Klonder, Warszawa, s. 15–28.
Sowina Urszula. 2006. Testamenty mieszczan krakowskich o przekazywaniu majątku w późnym średniowieczu i we wczesnej nowożytności, [w:] Sociální svĕt středovĕkého mĕsta, red. M. Nodl, Colloquia mediaevalia Pragensia, 5, Praha, s. 173–183.
Suski Piotr. 2008. Spory wokół gerady i hergewetu w polskim miejskim prawie spadkowym w XVI w., [w:] Prawo blisko człowieka. Z dziejów prawa rodzinnego i spadkowego. Materiały konferencji zorganizowanej przez Sekcję Historii Państwa i Prawa Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 7–8 marca 2007 r., red. M. Mikuła, Kraków, s. 165–175.
Tochowicz Stanisław. 1985. Kultura prawna oraz kultura prawnicza jako elementy działań nauczy-ciela, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne”, t. 13, s. 181–194.
Wiesiołowski Jacek. 1980. Sieć miejska w Wielkopolsce XIII–XVI wieku. Przestrzeń i społeczeństwo, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXVIII, nr 3, s. 385–395.
Wilczek-Karczewska Magdalena. 2011. Konflikty rodzinne na tle majątkowym w świetle wielkopolskich inwentarzy i testamentów z XVII wieku. Zarys problematyki, [w:] Społeczeństwo a rodzina, red. I.M. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 3, Warszawa, s. 149–169.
Zielecka Wioletta. 2009. Prawo i praktyka testowania w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI i XVII wieku ̧ „Czasopismo Prawno-Historyczne”, R. 61, nr 1, s. 65–101.