Remnants of a Teutonic Order crossbow workshop in the castle in Człuchów
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.3.002Keywords:
Człuchów, Teutonic Order, late Middle Ages, crossbow, crossbow workshops, antler artefacts, antler handicraftAbstract
Excavations carried out in 2008–2018 in the Teutonic Order castle in Człuchów revealed numerous artefacts made of bone and antler as well as half-finished products and waste consisting of those materials. Out of those finds 894 were identified as connected with producing parts of crossbows: 73 were finished products (plates and nuts), 198 — half-finished parts of plates and 623 — production waste and part-processed material. 98.3% of the artefacts were made of deer antlers; the remaining 1.7% of animal bones. The products were divided into four groups. Group I includes plates from the front part of the tiller (between the prod and the nut), where the bolt was placed. Those were usually elongated rectangular pieces, meticulously polished, wider at the front of the tiller and narrower at half-length. Group II comprises plates from the rear part of the tiller (behind the nut), which were usually elongated triangles tapering towards the butt. Group III are thin elongated plates, probably of a decorative function, which were placed on other parts of the tiller. Group IV consists of nuts, which were part of the trigger mechanism. A common characteristics of plates from groups I–III was that they had regular grooves which helped in attaching them to the wooden tiller. An analysis of half-finished products and production waste makes it possible to identify the tools that were used and to reconstruct techniques of antler-processing. The data indicate that the Człuchów castle workshop not only produced but also mended crossbows. The finds suggest that it functioned between the mid-14th c. and the mid-15th c. and was located in the outer part of the fortification, since most of the artefacts in question were found the gatehouse backfill. Similar workshops have been excavated in Vilnius, Viljandi and Trondheim. Information about the functioning of crossbow workshops in many castles and towns of the Teutonic Order state can also be found in the Order’s inventories. Written sources also indicate
that such workshops were supplied with large amounts of antlers and materials to produce glue.
Downloads
References
Alduk Ivan. 2007. Prilog poznavanju Samostrijela u srednjovjekovnoj Dalmaciji, „Starohrvatska prosvjeta”, vol. III, No. 34, s. 379–387.
Booth Anette Holst. 1998. Erkebiskopens armbrøstproduksjon. Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim, „NIKU Temahefte”, nr 16, s. 3–73.
Brych Vladimír (red.). 2012. Arma Diaboli. O kuši a střelcích, Praha.
Cnotliwy Eugeniusz. 1956. Z badań nad rzemiosłem, zajmującym się obróbką rogu i kości na Pomorzu Zachodnim we wczesnym średniowieczu, „Materiały achodniopomorskie”, t. 2, s. 151–181.
Cnotliwy Eugeniusz. 1973. Rzemiosło rogownicze na Pomorzu wczesnośredniowiecznym, Wrocław.
Cnotliwy Eugeniusz. 1992. Szesnastowieczna kusza ze Szczecina, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XL, nr 4, s. 511–520.
Cnotliwy Eugeniusz. 1999. Wczesnośredniowieczne przedmioty z poroża i kości z Kruszwicy na Kujawach, [w:] Studia Archeologiczne, t. 31, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 153–241.
Das Große Ämterbuch. 1921. Das Große Ämterbuch des Deutschen Ordens, wyd. W. Ziesemer, Danzig.
Das Marienburger. 1916. Das Marienburger Ämterbuch, wyd. W. Ziesemer, Danzig.
Durdík Tomáš. 1973. Kostĕné obložení sochy kuše v českých a moravských nálezach, „Archeologické Rozhledy”, t. 25, s. 344–345.
Ekdahl Sven. 1992. Die Armbrust im Deutschordensland Preussen zu Beginn des 15. Jahrhunderts, „Fasciculi Archaeologiae Historicae”, fasc. V, s. 17–48.
Ekdahl Sven. 1998. Horses and Crossbows: Two important Warfare Advantages of the Teutonic Order in Prussia, [w:] The Military Orders, vol. 2, red. H. Nicholson, s. 119–151.
Falk Alfred. 1983. Knochengeräte des späten Mittelalters und der frühen Neuzeit Bodenfunde aus Lübeck, „Zeitschrift des Vereins für Lübeckische Geschichte und lterumskunde”, Bd 63, s. 116.
Gręzak Anna, Polak Zbigniew. 2017. Przedmioty z kości, [w:] Między miastem a dworem. Badania archeologiczne placu Zamkowego w Warszawie w latach 1977–1983. Część 2, red. Z. Polak, K. Meyza, Archeologia dawnej Warszawy, t. 4, Warszawa, s. 325–340.
Haak Arvi, Rannamäe Eve, Luik Heidi, Maldre Liina. 2012. Worked and unworked bone from the Viljandi castle of Livonian Order (13th–16th centuries), „Lietuvos Archeologija”, t. 38, s. 295–338.
Harmuth Egon. 1986. Die armbrust, Graz.
Jaworski Krzysztof. 1990. Wyroby z kości i poroża w kulturze wczesnośredniowiecznego Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu, Wrocław–Warszawa.
Jaworski Krzysztof. 1998.Wytwórczość rogownicza we Wrocławiu przed i po XIII-wiecznym przełomie, [w:] Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. „Rewolucja” XIII wieku, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 73–86.
Jaworski Krzysztof. 1999. Ślady obróbki surowca kościanego i rogowego, [w:] Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10–11 we Wrocławiu, Wratislavia Antiqua, t. 1, red. C. Buśko, J. Piekalski, Wrocław, s. 70–92.
Jóźwiak Sławomir, Trupinda Janusz. 2007. Organizacja życia na zamku krzyżackim w Malborku w czasach wielkich mistrzów (1309–1457), Malbork.
Hilczerówna Zofia. 1961. Rogownictwo gdańskie w X–XIV w., Gdańsk wczesnośredniowieczny, t. 4, red. J. Kamińska, Gdańsk, s. 41–144.
Kruczek Jan. 2002. Kusze. Katalog zbiorów, Pszczyna.
Kruczek Jan. 2013. Kusze i ich twórcy, Pszczyna.
MacGregor Arthur. 1985. Bone, antler, ivory and horn, London–Sydney.
Marcinkowski Mirosław. 2005. Ślady produkcji rogowniczej w średniowiecznym i nowożytnym Elblągu, „Pomorania Antiqua”, t. 20, s. 437–448.
Marek Lech. 2018. Militaria, [w:] Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy Placu Nowy Targ we Wrocławiu, Wratislavia Antiqua, t. 23, red. J. Piekalski, K. Wachowski, Wrocław, s. 563–664.
Mazáčková J. 2012. „Militária z hradu Rokštejna v širším středoevropském kontextu”, Brno (maszynopis pracy doktorskiej, w archiwum Instytutu Archeologii i Muzeologii Uniwersytetu Masaryka).
Měchurová Zdeňka. 1990. Kostěné předměty ze zaniklé osady Konůvky (okr. Vyškov), „Acta Musei Moraviae”, R. LXXV, s. 123–130.
Michalak Arkadiusz. 2019. Arma Confinii. Przemiany późnośredniowiecznej broni na rubieżach Śląska, Wielkopolski, Brandenburgii i Łużyc, Zielona Góra.
Miścicki Maciej. 2012. „Przedmioty z kości i poroża z badań archeologicznych na zamku w Człuchowie w latach 2008–2010”, Warszawa (maszynopis w archiwum Instytutu Archeologii UW).
Nowakowski Andrzej. 1980. Uzbrojenie wojsk krzyżackich w Prusach w XIV w. i na początku XV w., „Acta Archaeologica Lodzensia”, nr 29, s. 7–159.
Nowakowski Andrzej. 1986. Arsenały zamków krzyżackich w Prusach w latach 1364–1431, „Acta Archaeologica Lodzensia”, nr 31, s. 49–99.
Nowakowski Andrzej. 2004. Arsenał zamku krzyżackiego w Toruniu, „Archaeologia Historica Polona”, t. 14, s. 223–231.
Rabovyanov Deyan. 2016. Crossbow Bone Plate from Medieval Trapezitsa in Veliko Tarnovo, [w:] Jahrblatt der Interessengemeinschaft Historische Armbrust, red. J. Sensfelder, Norderstedt, s. 11–16.
Rackevičius Gintautas. 1999. Arbaletų dirbtuvės Vilniuje (XIV a. II pusė–XV a. I pusė), „Lietuvos Archeologija”, t. 18, s. 175–183.
Rackevičius Gintautas. 2001. Arbaleto strėlės laikikliai iš Vilniaus pilies, „Lietuvos Archeologija”, t. 21, s. 375–382.
Rackevičius Gintautas. 2007. The crossbow — the weapon of the invaders and the defenders of Vilnius castle (the late 14th–early 15th centuries), „Fasciculi Archaeologiae Historicae”, fasc. XX, s. 59–70.
Rębkowski Marian. 1999. Pracownie rogownicze i ich produkty oraz zabytki wykonane z innych surowców, [w:] Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu, t. 4, red. M. Rębkowski, Kołobrzeg, s. 271–278.
Richter Holger. 2006. Die Hornbogenarmbrust: Geschichte und Technik, Ludwigshafen.
Slivka M. 1983. Výrobky z kosti a parohu na Slovensku z obdobia stredoveku, „Archaeologia historica”, t. 8, s. 327–346.
Starski Michał, Kurdwanowski Maciej. 2008. „Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na terenie założenia zamkowego w Człuchowie w 2008 roku”, Warszawa (maszynopis w archiwum Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Słupsku).
Starski Michał, Kurdwanowski Maciej. 2009. „Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na terenie założenia zamkowego w Człuchowie w 2009 roku”, Warszawa (maszynopis w archiwum Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Słupsku).
Starski Michał, Kurdwanowski Maciej. 2011. „Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na terenie założenia zamkowego w Człuchowie w 2011 roku”, Warszawa (maszynopis w archiwum Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków — Delegatura w Słupsku).
Starski Michał, Kurdwanowski Maciej. 2013. „Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na terenie Zamku Wysokiego w Człuchowie w 2013 roku”, Warszawa (maszynopis w archiwum Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Słupsku).
Starski Michał, Kurdwanowski Maciej. 2014. „Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych w 2013 roku na III Przedzamczu założenia zamkowego w Człuchowie”, Warszawa (maszynopis w archiwum Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Słupsku).
Starski Michał, Kurdwanowski Maciej. 2016. „Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na II Przedzamczu dawnego Zamku Krzyżackiego w Człuchowie w 2016 roku (działki nr ew. 49 i 70/6, stanowisko 1, AZP 26-32/72)”, Warszawa (maszynopis w archiwum Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Słupsku).
Starski Michał, Kurdwanowski Maciej, Truszkowski Marek. 2018. „Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych w 2017 i 2018 roku na II Przedzamczu założenia zamkowego w Człuchowie”, Warszawa (maszynopis w archiwum Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Słupsku).
Tabaczyńska Eleonora. 1959. Obróbka metali nieżelaznych, rogu i kości oraz bursztynu we wczesnośredniowiecznym Kołobrzegu, [w:] Z badań nad rzemiosłem we wczesnośredniowiecznym Kołobrzegu, red. W. Łosiński, E. Tabaczyńska, Poznań, s. 59–119.
Tresslerbuch. 1896. Das Marienburger Tresslerbuch der Jahre 1399–1409, wyd. E. Joachim, Königsberg.
Trupinda Janusz. 2016. Zamek w Człuchowie w świetle średniowiecznych źródeł pisanych, [w:] Wokół człuchowskiego wzgórza zamkowego od XIV do XX w. Architektura-administracja-polityka. Materiały z konferencji w dniu 22 stycznia 2016 r., red. K. Monikowska, Człuchów, s. 31–44.
Ulbricht Ingrid. 1978. Die Geweihverarbeitung in Haithabu, Neumünster.
Wachowski Krzysztof. 1982. Średniowieczna broń miotająca na Śląsku w świetle znalezisk z Ostrówka w Opolu, „Archeologia Polski”, t. XXVII, z. 1, s. 167–202.
Wachowski Krzysztof. 1999. Militaria, [w:] Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10–11 we Wrocławiu, Wratislavia Antiqua, t. 1, red. C. Buśko, J. Piekalski, Wrocław, s. 183–186.
Werner Jerzy. 1974. Polska broń. Łuk i kusza, Wrocław.
Wojciechowski Tomasz. 1989. Znaleziska fragmentów kusz na ziemiach polskich, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXVII, nr 2–3, s. 481–496.
Publication co-financed by the Ministry of Science and Higher Education under the program "Support for scientific journals 2019-2020"
