Terra incognita? Not only on the arms and armour production in the borderland of Silesia, Brandenburg, Greater Poland and Lusatia in the late Middle Ages
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.4.001Keywords:
weaponry, manufacturing, hammer-mill, forge, corporation, late Middle Ages, borderlandAbstract
During the Middle Ages arms and armour were considered luxury products. They were not used every day and not by everyone. Nonetheless, the circle of their buyers was relatively wide, making their prices extremely diversified. On the other hand, as weaponry was bought every several years, the demand was limited. It resulted in a relatively small number of workshops in which weapons were produced. Besides specialised production sites located in towns or at royal courts, there were also rural forges, where arms and armour were produced for the needs of less wealthy members of the medieval society.
The production of armaments in the borderlands of Silesia, Greater Poland, Brandenburg and Lusatia (roughly equivalent to today’s Lubuskie Voivodeship), laying mostly outside the borders of medieval Poland, has not been yet explored in the scholarly works. Researching the subject is difficult due to the lack of direct sources. There is, however, some indirect evidence.
Iron, in medieval times obtained mainly from bog ores, was the most important raw material for the manufacture of a majority of military equipment. Therefore, the first indication of the arms and armour manufacturing in the studied borderland during the Middle Ages and the Early Modern Period can be found in written sources, which mention many small metallurgical workshops (forges and hammer-mills). Early mentions concern following settlements: Drożków near Żary, Klikowa near Iłowa, Szprotawa (Sprottau), Łozy upon the Kwisa, Sanice near Przewóz, Dobrzyń and Bucz (Fig. 1). Direct evidence confirming the functioning of s place of iron production was discovered during archaeological excavations in Podrosche (former part of Przewóz).
Most scholars assumes that rural smithies did not participate in the production of arms and armour on a large scale, mostly limiting their activity to horseshoeing, forging basic agricultural and carpentry tools (including axes and hatchets) as well as sharpening and repairing more elaborate artefacts . Mass-produced arrow- and boltheads, as well as iron parts of staff weapons, could also be manufactured there, although rather only in times of war. Remains of such a rural smithy (dated to the 15th c.) were recorded in Nowa Wieś, Międzyrzecz District (Fig. 2). A large amount of iron slag was found in the fill of the feature, along with smithing tools, finished and unfinished smithing products and also pieces of armaments.
Castle forges were more specialised in manufacture and repair of individual parts of military equipment. Remains of such workshops were found, among others, in: Miedzyrzecz (Fig. 3) and Santok (Fig. 4), while inventories of the Teutonic castles in Kostrzyn (Küstrin) and Drezdenko, in which large amounts of saltpetre, sulphur and lead was recorded, may indicate that gunpowder and projectiles were produced in those strongholds.
Little is known about metal crafts’ organisation in the region as written sources provide almost no information. (Fig. 5) There is no doubt that blacksmith guilds existed in larger towns of the area, as it was typical for medieval urban centres of Central and Western Europe, although the relatively late mentions in written records provide little information on the subject. Some data was acquired as a result of examination of archaeological finds. Some of them are signed with craftsmen’s marks, which if identified may indicate a place of origin for particular pieces of arms. They, however, show these objects were manufactured outside the region (Fig. 6). It is finds like unfinished items and intermediate products that can suggests local production of armaments in the places where they were discovered (Fig. 7).
Therefore, indirect evidence shows that although the scale of the production was rather small, it met the demand of local purchasers (of various wealth). The need for simple and mass produced arms might be fulfilled by castle, town and rural forges.
Downloads
References
Alm Josef. 1998. European Crossbows: A Survey, Dorset.
Andrzejewski Tomasz. 2007. Rechenbergowie w życiu społeczno-gospodarczym księstwa głogowskiego w XVI–XVII wieku, Zielona Góra.
Beck Ludwig. 1895. Die Geschichte des Eisens in technischer und kulturgeschichtlicher Beziehung: abt. Das XVI. und XVII. Jahrhundert, Braunschweig.
Bena Waldemar. 2012. Dzieje Puszczy Zgorzelecko-Osiecznickiej, 3rd edition, Zgorzelec.
Biermann Felix. 2010. Archäologische Studien zum Dorf der Ostsiedlungszeit. Die Wüstungen Miltendorf und Damsdorf in Brandenburg und das ländliche Siedlungswesen des 12. bis 15. Jahrhunderts in Ostmitteleuropa, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg, vol. 12, Wünsdorf.
Boras Zygmunt. 1998. Dzieje Międzyrzecza i okolicy do 1939 roku, [in:] Międzyrzecz i okolice, ed. T. Łuczak, D. Matyaszczyk, Międzyrzecz–Gorzów, pp. 59–105.
Booth Annette Holst. 1998. Erkebiskopens armbrøstproduksjon. Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim, “NIKU Temahefte”, vol. 16, pp. 3–73.
Buchwald Vagn Fabritius. 1998. Slag Analysis as a Method for the Characterization and Provenancing of Ancient Iron Objects, “Materials Characterization”, vol. 40, pp. 73–96.
di Carpegna Nolfo. 1969. Antichi Armi dal. Sec. IX al XVIII già Collezione Odescalchi, Roma.
Chmiel Adam. 1899. Dawne wyroby nożowników krakowskich i znaki na nich, Kraków.
Cnotliwy Eugeniusz. 1999. Wczesnośredniowieczne przedmioty z poroża i kości z Kruszwicy na Kujawach, “Studia Archeologiczne”, vol. 31, pp. 153–241.
Cowgill Jane, de Neergaard Margrethe, Griffiths Nick. 2003. Knives and Scabbards, Medieval Finds from Excavations in London, vol. 1, London.
Czarnuch Zbigniew. 2003. Odlewnictwo żelaza w Nowej Marchii w okresie manufaktur ze szczególnym uwzględnieniem odlewni w Witnicy na tle dziejów metalurgii pruskiej i europejskiej, “Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny”, vol. 10, pp. 41–111.
DGÄ. 1921. Das grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens, ed. W. Ziesemer, Danzig.
Dzieduszycki Wojciech, Makiewicz Tadeusz, Sobucki Artur. 1998. Nowa Wieś, st. 1 i 12, gmina Bledzew, [in:] Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż gazociągu tranzytowego, vol. 1: Ziemia Lubuska, ed. R. Mazurowski, Poznań, pp. 117–181.
Dziedzic Piotr, Kałagate Sławomir, Magda-Nawrocka Marlena. 2004. Wstępne wyniki badań archeologicznych na terenie Starego Miasta w Żaganiu w latach 1995–1997, Archeologia Środkowego Nadodrza”, vol. 3, pp. 65–168.
Dziewulski Władysław. 1952. Zaludnienie Śląska w końcu XVI i początku XVII wieku, “Przegląd Zachodni”, vol. 8, pp. 419–492.
Fevre Daniel. 2002. La Forge au Château du Rathsamhausen-Ottrot, au XVe siècle, “Fasciculi Archaeologiae Historicae”, vol. 13–14, pp. 47–57.
Głosek Marian. 2002. Recherches archéologiques sur les forges dans les fortifications médiévales en bois et terre en Pologne, “Fasciculi Archaeologiae Historicae”, vol. 13–14, pp. 59–64.
Goliński Mateusz. 2011. Służba wojskowa ludności wiejskiej w świetle spisów mobilizacyjnych z XV-wiecznego Śląska, [in:] In tempore belli et pacis. Ludzie — Miejsca — Przedmioty. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Janowi Szymczakowi w 65-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej, ed. T. Grabarczyk et al., Warszawa, pp. 71–90.
Grabig Hans. 1937. Die mittelalterliche Eisenhüttenindustrie der Niederschlesisch — Lausitzer heide und ihre Wasserhämmer, Breslau.
Gyngell Dudley S. Hawtrey. 1959. Armourers Marks: Being a Compilation of the Known Marks of Armourers, Swordsmiths and Gunsmiths, London.
Haak Arvi, Rannamäe Eve, Luik Heidi, Maldre Liina. 2012. Worked and unworked bone from the Viljandi castle of Livonian Order (13th–16th centuries), “Lietuvos Archeologija”, vol. 38, pp. 295–338.
Haisig Marian. 1962. Rzemiosła kowalsko-ślusarskie na Śląsku do połowy XVIII w., Wrocław.
Hanuliak Vaclav. 1983. Odkryté zvyšky kováčskej vyhne na Liptovskom hrade, “Archaeologia Historica”, vol. 8, pp. 479–490.
Hensel Witold, Hilczer-Kurnatowska Zofia. 1987. Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, vol. 6, Wrocław.
Holtman Georg. 1993. “Untersuchung zu mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Messern — dargestellt am Beispiel von archäologischen Funden vornehmlich aus dem weiteren Küstenbereich von Nord- und Ostsee bis zur Mittelgebirgszone”, Göttingen (PhD typescript in the archive of Historisch-Philologische Wissenschaften der Georg-August Universität zu Göttingen).
Ignatowicz Izabela, Pytlak Małgorzata. 2019. Santocki kompleks osadniczy w późnym średniowieczu, [in:] Santok. Strażnica i klucz Królestwa Polskiego. Wyniki badań z lat 1958–1965, ed. K. Zamelska-Monczak, Origines Polonorum, vol. 13, Warszawa, pp. 369–382.
Imiołczyk Ewelina, Żabiński Grzegorz, Goryczka Tomasz, Aniołek Krzysztof, Balińska Agnieszka, Miśta-Jakubowska Ewelina. 2020. An Armour from a finery? A late medieval Couter from Ogrodzieniec Castle in the Kraków-Częstochowa Jura, “Archaeological and Anthropological Sciences”, vol. 12/61, pp. 1–20.
Iwanicka-Pinkosz Barbara. 2000. Sprawozdanie z ratowniczych badań archeologicznych wczesnośredniowiecznej osady w miejscowości Osetno, stan. 18, gm. Góra, byłe woj. leszczyńskie, “Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, vol. 5, pp. 85–98.
Kałagate Sławomir. 1995. Średniowieczny materiał zabytkowy z przypadkowego odkrycia na stacji meteorologicznej w Radzyniu, gm. Sława, woj. zielonogórskie, stan. 10 (AZP 63-19/74), “Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, vol. 3, pp. 229–237.
Kałagate Sławomir, Michalak Arkadiusz. 2010. Badania ratownicze na późnośredniowiecznej osadzie produkcyjnej w Przewozie, stan. 11, (AZP 71-09/11), gm. loco, woj. lubuskie, “Archeologia Środkowego Nadodrza”, vol. 7, pp. 191–218.
Kałuski Tomasz. 2007. Dzieje rzemiosła cechowego w Świebodzinie (XIV–XIX w.), [in:] Dzieje Świebodzina, ed. W. Strzyżewski, Świebodzin–Zielona Góra, pp. 133–162.
Kamińska Janina. 1968. Siedlątków, obronna siedziba rycerska z XIV w., “Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, vol. 15, pp. 16–88.
Kiryk Feliks. 1972. Cechowe rzemiosło metalowe. Zarys dziejów do 1939 r., Kraków.
Knorr Heinz Arno. 1971. Messer und Dolch, “Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam”, vol. 6, pp. 121–143.
Kola Andrzej, Wilke Gerard. 1975. Produkcja grotów bełtów do kuszy w średniowieczu, w świetle współczesnych prób eksperymentalnych, “Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia”, 5, pp. 161–180.
Kolchin Boris Aleksandrovich. 1953. Černaja metallurgija i matalloobrabotka v drevnej Rusi (domongolʹskij period), “Materialy i issledovaniia po arkheologii SSSR”, no. 32.
Koschke Wolfgang, Menzel Steffen. 2007. Rennherd, Hammer, Hütenwerk. Die Geschichte des Oberlausitzer Eisens, Görlitz–Zittau.
Kowalczyk Małgorzata. 1986. Raciąż — średniowieczny gród i kasztelania na Pomorzu w świetle źródeł archeologicznych i pisanych, Archeologia Baltica, vol. 6, Łódź.
Krajíc Rudolf. 2003b. Sezimovo Ústí. Archeologie středověkeho poddanského města 3/II, Praha–Sezimovo Ústí–Tábor.
Krajniak Wiktor. 2019. Geneza i rozwój osad hutniczych w Borach Dolnośląskich (XIV–XIX w.), “Studia Zachodnie”, vol. 21, pp. 47–63.
Krauskopf Christof. 2013. Die Austattung brandenburgischer Burgen im Spiegel der archäologischen Funde, [in:] Burgenlandschaft Brandenburg, ed. S. Breitling et al., Petersberg, pp. 101–111.
Kupke Paul. 1934. Eisenhämmer dröhnten im Crossener Lande, “Crossener Kreiskalendar”, vol. 22, pp. 106–108.
Kurnatowski Stanisław. 1961. Rozwój Międzyrzecza w świetle badań archeologicznych z lat 1954–1958, [in:] S. Kurnatowski, J. Nalepa, Z przeszłości Międzyrzecza, Poznań, pp. 61–181.
Kurnatowski Stanisław. 2015. Charakterystyka stanowiska i prowadzonych tam badań, [in:] Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX–XIV. Wyniki prac wykopaliskowych z lat 1954–1961, ed. S. Kurnatowski, Origines Polonorum, vol. 8, Warszawa, pp. 19–62.
Łaszkiewicz Tadeusz, Michalak Arkadiusz. 2007. Broń i oporządzenie jeździeckie z badań i nadzorów archeologicznych na terenie Międzyrzecza, “Acta Militaria Mediaevalia”, vol. 3, pp. 99–176.
Marek Lech. 2018. Militaria, [in:] Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy placu Nowy Targ we Wrocławiu, Wratislavia Antiqua, vol. 23, ed. J. Piekalski, K. Wachowski, Wrocław, pp. 563–664.
Marek Lech, Mucha Bogdan. 2006. Kord z Henrykowa koło Szprotawy, “Acta Militaria Mediaevalia”, vol. 2, pp. 217–222.
Matuszkiewicz Felix. 1956. Eisenindustrie und Eisenhandel in Alt-Sprottau, [in:] F. Matuszkiewicz, G. Steller, Unsere Sagan-Sprottauer Heimat: Aufsätze zur Geschichte der Städte Sagan, Sprottau und Primkenau und einiger Dörfer des Kreises Sprottau, Köln, pp. 5–17.
Matysek Kazimierz. 2012. Dzieje Kostrzyna. Fakty i wydarzenia z 750-letnich dziejów Kostrzyna, Kostrzyn.
Mączak Agnieszka, Samsonowicz Henryk, Zientara Benedykt. 1954. Z dziejów rzemiosła w Polsce, Warszawa.
Michalak Arkadiusz. 2011. Ogień zaklęty w orężu. Perspektywy badań nad technologią produkcji późnośredniowiecznego uzbrojenia na pograniczu śląsko-wielkopolsko-brandenburskim, [in:] Ogień — żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony, ed. A. Jaszewska, A. Michalak, Zielona Góra, pp. 371–391.
Michalak Arkadiusz. 2019. Arma Confini. Przemiany późnośredniowiecznej broni na rubieżach Śląska, Wielkopolski, Brandenburgii i Łużyc, Zielona Góra.
Michalak Arkadiusz, Socha Krzysztof. 2019. Late medieval weaponry finds from Kostrzyn nad Odrą. Cultural and historical contexts, “Acta Militaria Mediaevalia”, vol. 15, pp. 137–152.
Michalak Arkadiusz, Wawrzyniak Piotr. 2009. Między bronią a narzędziem, czyli w co przekuto miecz ze Świebodzina?, “Acta Militaria Mediaevalia”, vol. 5, pp. 197–212.
Mika Marian Józef, Mika Zbigniew. 1958. 500 lat cechu ślusarzy i rzemiosł pokrewnych w Poznaniu, part I, Poznań.
Nadolski Andrzej. 1968. Hełm i fragmenty zbroi z Siedlątkowa, “Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, vol. 15, pp. 89–93.
Nadolski Andrzej. 1969. Hełm i fragmenty zbroi z XIV wieku znalezione w Siedlątkowie nad Wartą, “Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego”, vol. 4, pp. 5–23.
Nalepa Jerzy. 1961. Międzyrzecz do roku 1793. Szkic historyczno-urbanistyczny, [in:] S. Kurnatowski, J. Nalepa, Z przeszłości Międzyrzecza, Poznań, pp. 11–59.
Nosek Elżbieta. Czternastowieczna kuźnia w Siedlątkowie, “Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, vol. 15, pp. 95–132.
Nowakowski Andrzej. 2011. Kunszty zbrojeniowe w Toruniu w średniowieczu i u progu nowożytności, “Archaeologia Historica Polona”, vol. 19, pp. 145–154.
Nowakowski Dominik. 2008. Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu, Wrocław.
Nowakowski Dominik. 2017. Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne, Wrocław.
Piaskowski Janusz. 1959. Metaloznawcze badania wczesnośredniowiecznych przedmiotów żelaznych na przykładzie zabytków archeologicznych z Łęczycy, Czerchowa i Buczka, “Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa”, vol. 3, pp. 7–97.
Pleiner Radomír. 1969. Středověké sídliště s kovárnami u Mutějovic. Eine mittelalterliche Dorfsiedlung mit Schmiedewerkstätten bei Mutějovice, Westböhmen, „Památky archeologické”, vol. 60, pp. 533–571.
Pleiner Radomír. 2006. Iron in archaeology. Early European blacksmiths, Praha.
Polak Zbigniew. 1988. Badania archeologiczne na Wzgórzu Zamkowym w Pułtusku prowadzone w latach 1976–1985 przez PAK PP PKZ, oddział w Warszawie, [in:] Badania archeologiczne Pracowni Konserwacji Zabytków, Warszawa, pp. 133–146.
Rackevičius Gintautas. 1999. Arbaletų dirbtuvės Vilniuje (XIV a. II pusė–XV a. I pusė), “Lietuvos Archeologija”, vol. 18, pp. 175–183.
Rackevičius Gintautas. 2007. The crossbow — the weapon of the invaders and the defenders of Vilnius castle (the late 14th–early 15th centuries), “Fasciculi Archaeologiae Historicae”, vol. 20, pp. 59–70.
Ratajczak Tadeusz, Skoczylas Janusz. 1999. Polskie darniowe rudy żelaza, Kraków.
Reitzenstein Alexander von. 1951. Die Augsburger Platinersippe der Helmschmied, “Münchner Jahrbuch der bildenden Kunst”, vol. 2, pp. 179–194.
Reitzenstein Alexander von. 1959. Die Ordnung der Nürnberger Plattner, “Waffen- und Kostümkunde”, vol. 1, pp. 54–85.
Reitzenstein Alexander von. 1960. Die Ordnung der Augsburger Plattner, “Waffen- und Kostümkunde”, vol. 2, pp. 96–100.
Reitzenstein Alexander von. 1964. Der Waffenschmied. Von Handwerk der Schwertschmiede, Plattner und Büchsenmacher, München.
Reitzenstein Alexander von. 1967. Die Landshuter Plattner, ihre Ordnung und ihre Meister, “Waffenund Kostümkunde”, vol. 11, pp. 20–32.
RFF. 2014. Regesta Fontium Freystadtensium, ed. A. Górski, B. Grelewicz, J. Karczewska, R. Stelmach, Kożuchów–Zielona Góra.
RFS. 2011. Regesta Fontium Saganensium, ed. A. Górski, B. Grelewicz, J. Karczewska, Zielona Góra.
Rutkowska-Płacińska Anna. 1978. Uzyskiwanie surowców mineralnych, [in:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, vol. 2: Od XIII do XV wieku, ed. A. Rutkowska-Płacińska, Wrocław, pp. 58–72.
Salch Charles-Laurent. 2002. Les forges dans les châteaux-forts, questions, “Fasciculi Archaeologiae Historicae”, vol. 13–14, pp. 11–20.
Samsonowicz Henryk. 1954. Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV–XVI w., Warszawa.
Slivka Michal. 1979. Stredoveké hutnictwo a kovāčstvo na Východnom Slovensku, “Historica Carpatica”, vol. 9, pp. 217–259.
Sönnecken Manfred. 1976. Forschungen zur spätmittelalterlichen frühneuzeitlichen Eisendarstellung in Kierspe, Märkischer Kreis. Ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte des Eisenhüttenwesens in Westfalen, Düsseldorf.
Stachowiak Paweł. 2013. Przyczynek do poznania kuźnic obszaru Bruzdy Zbąszyńskiej, [in:] Ziemia międzyrzecka w przeszłości, vol. 11, ed. B. Mykietów, M. Tureczek, Międzyrzecz, pp. 21–28.
Stachowiak Paweł. 2015. Kuźnica żelaza z Przewozu (Podrosche) nad Nysą Łużycką, [in:] Woda — żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony. Materiały z konferencji w Janowcu w 2012 r., ed. A. Jaszewska, A. Michalak, Zielona Góra, pp. 261–269.
Steller Georg. 1968. Der Adel des Fürstentums Sagan 1440–1714. Urkundliche Beiträge zu seiner Geschichte, “Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau”, vol. 13, pp. 7–60.
Szymczak Jan. 1989. Produkcja i koszty uzbrojenia rycerskiego w Polsce XIII–XV w., Łódź.
Szymczak Jan. 1990. Organizacja produkcji i ceny uzbrojenia, [in:] Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej. 1350–1450, ed. A. Nadolski, Łódź, pp. 208–382.
Szymczak Jan. 2005. Nóż i sztylet, czyli misericordia na polu walki w średniowieczu, “Archaeologia Historica Polona”, vol. 15/1, pp. 383–397.
Świątkiewicz Piotr. 2010. Militaria ze średniowiecznego grodziska w Raciążu, “Acta Militaria Mediaevalia”, vol. 6, pp. 7–92.
Świętosławski Witold. 2006. Ślady koczowników Wielkiego Stepu z X, XI i XII wieku w dorzeczach Wisły i Odry, Warszawa.
Tandecki Janusz. 1987. Kancelaria toruńska korporacji rzemieślników w okresie staropolskim, Warszawa–Poznań–Toruń.
Terjanian Pierre. 2005. The Armourers of Cologne: Organization and export markets of a foremost European armour-making centre (1391–1660), “Journal of the Armour Research Society”, vol. 1, pp. 23–48.
Tureczek Marceli. 2009. Międzyrzecz od momentu lokacji miejskiej do przełomu czasów średniowiecznych i nowożytnych, [in:] Międzyrzecz — dzieje miasta, ed. W. Strzyżewski, M. Tureczek, Międzyrzecz, pp. 129–160.
Tylecote Ronald Frank. 1970. The Composition of Metal Artifacts: a Guide to Provenance?, “Antiquity”, vol. 44, pp. 19–25.
Unger Josef, Mihok Ľubomír, Pribulová Alena. 1998. Kovárna na hradě v Lelekovicích (okr. Brno-venkov), “Castellologia Bohemica”, vol. 6, pp. 391–398.
Wiesiołowski Jacek. 1982. Socjotopografia późnośredniowiecznego Poznania, Poznań.
Williams Allan. 2003. The Knight and the Blast Furnace: A History of the Metallurgy of Armour in the Middle Ages & the Early Modern Period, Leiden–Boston.
Worbs Johann Gottlob. 1795. Geschichte des Herzogthums Sagan, Züllichau.
Żabiński Grzegorz. 2014. Ways of Acquisition of Firearms and Related Equipment in the State of the Teutonic Order in Prussia, “Acta Militaria Mediaevalia”, vol. 10, pp. 119–142.
Żabiński Grzegorz, Gramacki Jarosław, Gramacki Artur, Miśta-Jakubowska Ewelina, Birch Thomas, Disser Alexandre. 2020. Multi-classifier majority voting analyses in provenance studies on iron artefacts, “Journal of Archaeological Science”, vol. 113, pp. 1–15.