Czy Piekiełko koło Tomaszowa Lubelskiego jest stanowiskiem archeologicznym? Wyniki badań geologicznych, archiwalnych i archeologicznych
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA68.2020.011Słowa kluczowe:
Piekiełko reserve, Roztocze, palaeogeography, geological research, archive records, archaeological researchAbstrakt
The geological reserve of Piekiełko (Tomaszów Lubelski district, Lublin voivodeship, Poland) was established in 1962 to protect the sandstone boulders untypical of this region. There are anthropogenic earthen ramparts in their immediate vicinity. The presence of the ramparts and boulders contributed to the recognition of this place as an archaeological site – an immovable archaeological monument. Owing to local legends and its peculiar folk name (Piekiełko means “little hell”), scientific monographs and heritage tourism have regarded Piekiełko as a prehistoric or medieval place of worship. However, despite the distinctive land relief and a prominent place in local tradition, Piekiełko has never been subject to in-depth archaeological research. As a result, we could only have speculated on the original function of the ramparts, their chronology, cultural affiliation, and potential relation to the boulders. This paper addresses the need to determine the history of Piekiełko and systematize the history of research concerning this place. It presents the results of interdisciplinary research using geological and archaeological methods, complemented by analysis of archival sources: written, cartographic, and iconographic.
Pobrania
Bibliografia
Buraczyński J. (1961). Roztocze Środkowe, mapa turystyczna i informator PPWK. Warszawa.
Buraczyński J. (1974). Roztocze Tomaszowskie. Informator. Lublin: Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej.
Buraczyński J., Gurba J. (1977/1978). Piaskowce batiatyckie w uroczysku Piekiełko na Roztoczu Tomaszowskim. Annales UMCS, sectio B, XXXII/XXXIII(8), 219-235.
Buraczyński J., Gurba J. (1986). Uroczysko „Piekiełko” koło Tomaszowa Lubelskiego. W: Zamość i Ziemia Zamojska. Przewodnik XII Olimpiady Geograficznej. Zamość 11-13 kwietnia 1986 r. Lublin, 84-87.
Buraczyński J., Brzezińska-Wójcik T., Superson J. (2002). Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Tomaszów Lubelski 928, wraz z objaśnieniami. Warszawa: Arch. CBDG.
Buraczyński J., Krzowski Z. (1994). Middle Eocene in the Sołokija graben on Roztocze Upland. Kwartalnik Geologiczny, 38, 739-753.
Buraczyński J., Rzechowski J. (1998). Eocen Roztocza. W: Budowa geologiczna Roztocza. 69 Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Krasnobród, 23-26 września. Warszawa, 51-61.
Cisło B. (1988). Tomaszowskie pomniki. Tomaszów Lu¬belski.
Dmochowski P. (2019). Technologia mezolitycznych artefaktów. W: K. Pyżewicz (red.), Żuławka 13, gm. Wyrzysk – pozostałości wielofazowego osadnictwa z epoki kamienia na terenie Wielkopolski (79-104). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Gaździcka E. (1994). Middle Eocene calcareous nannofossils from the Roztocze region (SE Poland) – their biostratigraphic and paleoge-ographic significance. Geological Quarterly, 38(4), 727-738.
Grabowski T., Stachyra P., Brusak V., Kałamucka W., Stanicka M., Shevchuuk O., Zinko Y., Krychevska D. (2015). Ochrona przyrody Roztocza. W: T. Grabowski, M. Harasimiuk, B.M. Kaszewski (red.), Roztocze. Przyroda i ludzie (229-275). Zwierzyniec: Roztoczański Park Narodowy.
Grodziska K. (2014). Obrazy doktora Petera. Kraków: Drukarnia Skleniarz.
Kokowski A. (1983). Byłem w piekle. Tygodnik Zamojski, R.IV, 31 (5.VIII.1983), 8.
Morawski J., Gardziel Z., Nowak J. (1976). Charakterystyka form skalnych rezerwatu „Piekiełko” koło Tomaszowa Lubelskiego. Biuletyn LTN, Geografia, 18(2), 100-108.
Morawski J., Gardziel Z., Nowak J. (1977). Formy skalne rezerwatu „Piekiełko” koło Tomaszowa Lubelskiego. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 33(5/6), 96-101.
Niedźwiedź J. (2003). Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego. Zamość: Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Lublinie, Pracownia w Zamościu.
Schild R. (1975). Późny paleolit. W: Prahistoria ziem polskich, t. I. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 159-338.
Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W. (1884). Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V. Warszawa: Nakładem Władysława Walewskiego.
Śliwina W.J. (1948). Kamienne pole. W: Legendy i opowiadania lubelskie, cz. II. Lublin, 9-11.
Spaczyński Z. (1981). Piekiełko i jego legendy. Tygodnik Zamojski, R.II, 42 (23.X.1981), 13.
Trejdosiewicz J. (1883). O utworach trzeciorzędowych Guberni Lubelskiej (z mapą utworów trzeciorzędowych Guberni Lubelskiej 1:420 000). Pamiętnik Fizyjograficzny, III, 85-113.
Warmińska-Mazurek K. (2016). Łaszczówka – zarys dziejów miejscowości. Rocznik Tomaszowski, 5, 269-285.
Wilgat T. (1974). Zmiany środowiska geograficznego i jego ochrona w województwie lubelskim. W: Przewodnik Ogólnopolskiego Zjazdu PTG Lublin 28-31 VIII 1974, cz. I. Lublin, 59-138.
Wójcikowski W., Paczyński L. (1986). Roztocze. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka.
Wójcikowski A., Wójcikowski W. (2002). Legendy, podania, inne opowieści z Lubelskiego. Lublin: Wydawnictwo Multico.
Zaleski K. (1901). Podania dotyczące nazw i miejscowości w powiecie tomaszowskim. Wisła. Miesięcznik Gieograficzny i Etnograficzny, XV/VI, 730-734.
Zieliński W. (1984). Jeszcze o uroczysku „Piekiełko”. Rocznik Zamojski, I, 349-351.
Zugaj L. (2015). Historia Nadleśnictwa Tomaszów. Tomaszów Lubelski: Wydawca Nadleśnictwo Tomaszów Lubelski.
Strony internetowe:
Gumiela B. Piekiełko. Strona internetowa Parafii Rzymskokatolickiej pw. Trójcy Przenajświętszej w Łaszczówce. http://www.laszczowka.zamojskolubaczowska.pl/piekelko.html [dostęp 23.01.2020].
Rezerwat geologiczny Piekiełko koło Tomaszowa Lubelskiego. Strona internetowa Roztocze wita. https://roztoczewita.pl/piekielko/ [dostęp 23.01.2020].
Rezerwat geologiczny Piekiełko koło Tomaszowa Lubelskiego. Strona internetowa Magiczne Roztocze. http://www.magiczneroztocze.pl/turystyka/atrakcje/137-rezerwat-przyrody-piekielko-kolo-tomaszowa-lubelskiego [dostęp 23.01.2020].
Rezerwat przyrody Piekiełko. Strona internetowa 4tour. http://4tour.pl/tomaszow-lubelski/rezerwat-przyrody-piekie%C5%82ko [dostęp 23.01.2020].
Rezerwat geologiczny Piekiełko. Strona internetowa Zamość Roztocze Travel. http://zamosc-roztocze.travel.pl/index.php/bilety-autokarowe/przewoznicy-opis-i-trasy/autokar-polska/400-przewodnik-roztocze-srodkowe/roztocze-srodkowe-tomaszow-lubelski/1208-rezerwat-geologiczny-piekielko [dostęp 23.01.2020].
Rezerwat „Piekiełko” koło Tomaszowa Lubelskiego. Strona internetowa Nadleśnictwa Tomaszów. http://www.tomaszow.lublin.lasy.gov.pl/rezerwaty-przyrody#.XPP1aIhzSM8 [dostęp 23.01.2020].
Rezerwat przyrody Piekiełko koło Tomaszowa Lubelskiego. Strona internetowa Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. http://crfop.gdos.gov.pl/CRFOP/widok/viewrezerwatprzyrody.jsf?fop=PL.ZIPOP.1393.RP.1165 [dostęp 23.01.2020].
Tomaszowskie Piekiełko. Strona internetowa Fotoroztocze. Powolne dreptanie po Roztoczu. https://fotoroztocze.wordpress.com/2018/01/04/tomaszowskie-piekielko/ [dostęp 23.01.2020].
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 18 lipca 1962 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Piekiełka koło Tomaszowa Lubelskiego”. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19620600287/O/M19620287.pdf [dostęp 23.02.2020].
Zarządzenie Nr 66/15 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Lublinie z dnia 3 grudnia 2015 r. w sprawie ustanowienia zadań ochronnych dla rezerwatu przyrody „Piekiełko koło Tomaszowa Lubelskiego”. http://bip.lublin.rdos.gov.pl/files/obwieszczenia/47953/Zarzadzenie_RDOS_Lublin_66_2015.pdf [dostęp 23.01.2020].
